कुमारीयाः व ज्ञानेन्द्रया मनोबल

सानुराजा शाक्य

कुमारीयाःया रौनक अझं क्वमचाःनि। यँयाःपुन्हिबलय् येँय् नेवाःतसें जात्रा हनीगु हे जुल। थुकी नं विशेष यानाः येँय् कुमारी जात्रा नं हनी। थ्व जात्रानाप न्हापा जुजुं नं ब्वति कया वयाच्वंगु खःसा थौंकन्हय् नेपाः गणतन्त्र जुइधुंकूगुलिं राष्ट्रपति लगायत प्रधानमन्त्री व मन्त्रीत कुमारी जात्रा स्वः वयेमाःगु परम्परा जूगु दु। गणतन्त्र घोषणा जुइधुंकाः थ्व निक्वःगु कुमारीयाः खः। वंगु जनआन्दोलन धुंकाःनिसें कुमारी जात्राय् छुं न छुं कथं विवाद स्वाना हे वयाच्वंगु दु ।

बसन्तपुर दरवारय् दुगु कुमारीछेँय् च्वंम्ह कुमारीया जात्रा अन्तिम मल्ल जुजु जयप्रकाश मल्लं नेसं ८८० स न्ह्याकूगु खः। थ्व जात्रा न्ह्याकूगु कारण सांस्कृतिक पक्षयात कया जक मखुसे मल्ल जुजुं थःगु राजनीतिक शक्तियात जनतापाखें अनुमोदन याकेगु अभिलाषां नं खः धइगु इतिहास ब्वनेबलय् खनेदु। मल्ल जुजु जयप्रकाशया दरवारय् ब्वलनाच्वंगु ल्वापु व जुजुया शक्ति क्वपालेत जुयाच्वंगु षडयन्त्र न्हंकेत जुजुं जनताया साथ कायेगु निंतिं थ्व जात्रा शुरु याःगु खः। छथ्वः भारदारतसें जयप्रकाशयात ग्वाहालि यानामच्वंगुलिं उगु ईया शक्तिशाली बौद्ध जनताया समर्थन क्यनेत नं थ्व जात्रा जयप्रकाश मल्लं न्ह्याकूगु खः। उकिं नं उगु इलंनिसें हे कुमारी जात्रा मात्र सांस्कृतिक जात्रा जक मजुसे राजनीतिक शक्ति नाप स्वानाच्वंगु जात्रा कथं नं न्ह्याना वयाच्वंगु खः। पृथ्वीनारायण शाहं येँय् आक्रमण याःबलय् नं थ्वहे न्हि लाकाः त्याका काःगु खः। उलि जक मखुकि पृथ्वीनारायण शाहं कुमारी जात्रायात मल्ल जुजुपिंसं थें हे निरन्तरता बियाः द्यः भाःपी धकाः बचं बीवं तिनि येँया जनतां पृथ्वीनारायण शाहयात जुजु नालाकाःगु खँ इतिहासय् दु। थुकथं नं नेपालय् शाहवंशं नेपाःया गद्दी स्वीकार जूगु खँ कुमारी जात्रानाप स्वाना वल। नेवाःतय् मेमेगु जात्रा�पर्वय् नं न्हापा जुजु व थौंकन्हय् राष्ट्राध्यक्ष उपस्थिति जुइमाःगु परम्परा दुसां राजनीति नाप तप्यंक सम्बन्ध मदु तर कुमारीयाःनाप धाःसा जात्रा न्ह्याःगु इलंनिसें हे राजनीतिनाप स्वाना वयाच्वंगु खत ।

लिपांगु जनआन्दोलन सफल जुइधुंकाः वःगु दँय्दसंया कुमारी जात्रा कुन्हु राजनीतिक हस्तक्षेप, विरोध जुया वयाच्वंगु दु। देसया राजनीतिक संक्रमणकाल क्वमचाःतले कुमारी जात्रा कुन्हु विवाद ल्यना हे च्वनीगु खनेदत। थुगसीया कुमारी जात्राया इलय् नं पुलांम्ह जुजुपाखें नेवाः संस्कृतियात छ्यलाः राजनीतिक लबः कायेत स्वःगु खने दत। कुमारी जात्राया इलय् हे लाकाः छथ्वःसिनं पुलांम्ह जुजुयात सक्रिय याकेगु तारतम्य मिले याना बिउगु खने दत। कन्या पूजा व पूर्व कुमारीतय्त सम्मान यायेगु नामय् सांस्कृतिक जुजुया छाप क्यनेगु राजनीतिक गतिविधि यायेत्यंगु खने दत। राजनीतिक दलतय् दथुइ ब्वलनाच्वंगु असमझदारी, संविधानसभा मन्ह्यानाच्वंगु, प्रधानमन्त्री हे ल्यये मफयाः राजनीतिक दलत प्रति जनताया असन्तोष, असन्तुष्टि ब्वलनाच्वंगु मौका लागा पुलांम्ह जुजु व वया परिवारया सक्रियता हानं जुजु लित हये फइला वा म्होति नं सांस्कृतिक जुजु जक जूसां ल्यंका तयेगु अभिष्ट खः धकाः अःपुक थुइके अःपु ।

लिपांगु जनआन्दोलन क्वचायाः जुजुया अधिकार क्वपाले धुंकल तर अन्तरिम संविधान घोषणा मजूगु इलय् ०६३ सालया कुमारी जात्रा कुन्हु जुजुया नातां हे ज्ञानेन्द्र कुमारी जात्राय् उपस्थिति जुल उगु इलय् माओवादीया कार्यकर्तातसें ज्ञानेन्द्रया विरोधय् प्रदर्शन यात व सरकारं हस्तक्षेप यानाः यक्वसित घाःपा व ज्वना नं यंकूगु खः। ०६४ सालया कुमारी जात्राबलय् अन्तरिम संविधान वयेधुंकल जुजु दनि तर संविधानं छुं नं अधिकार मदयेधुंकूगुलिं तत्कालिन राष्ट्राध्यक्षया नातां गिरिजाप्रसाद कोइरालां हे कुमारी जात्रा न्ह्याकाः न्हूगु परम्पराया शुरुवात यात। उबलय् छथ्वःसिनं गिरिजाया विरोध यायेगु कुतः यात। लिपा कुमारीया सिन्हः तिउ वयेगु इलय् गिरिजाप्रसाद वयेधुंकाः ज्ञानेन्द्र नं कुमारीया सिन्हः तीत वःगु खः। उगु इलय् जुजुवादी समर्थक कार्यकर्तातसें जुजुया समर्थनय् नाराबाजी यात। ०६५ सालया कुमारी जात्राय् नं थुकथंया हे विवाद जक मखुकि इतिहासय् दकलय् न्हापां कुमारी जात्रा हे अवरुद्ध जुल। तत्कालिन माओवादी नेतृत्वया सरकारया अर्थमन्त्रालयपाखें लाखे, पुलुकिसियात बियाच्वंगु ध्यबा मितव्ययिताया नामय् मवयेवं उमिसं विरोध यानाः कुमारी खःयात न्ह्यःने न्ह्याकेत पंगः ब्वलंका बीवं ब्वलंगु प्रदर्शन व विरोधं इतिहासय् गबलें हे मजूगु रुप काःगु खः। उगु दँया कुमारी जात्रा राष्ट्रपतिया उपस्थितिइ न्ह्यात।
राष्ट्रपतिया विरोधय् छथ्वः जुजुवादीतसें हाकुगु ध्वाँय् क्यनेगु कुतः थ्व दँय् यात ।

थ्व दँय् जूगु विरोध प्रदर्शनय् नं थीथी कथंया राजनीतिक 'इन्ट्रेस्ट' दुगु खँय् नं विवाद मदु। थ्व घटनां यानाः कुमारी जात्राया सरोकारवालातय् निंतिं सरकारया संस्कृति मन्त्रालयं हे विशेष व्यवस्थापन यायेगु दायित्व कायेत बाध्य जुलसा सरोकारवालातय् बार्गेनिङ्ग पावर नं अप्वल। थौंकन्हय् थुगु जात्राया सरोकारवाला पक्षयात सरकारया संस्कृति मन्त्रालय व येँ महानगरपालिकापाखें विशेष बजेट व्यवस्था जुयाच्वंगु दु। न्हापा जूसा थ्व जात्रा न्यायेकेत गुथि संस्थान व कौसीतोषाखानापाखें जक सीमित बजेट वइगु खः ।

थगुने अर्थात विसं ०६६ सालया कुमारी जात्राय् नं राजनीतिक प्रदर्शनं निरन्तरता काल। थुगुसी कुमारी जात्राया क्वःनेयाः कुन्हु बसन्तपुली हे च्वनाः राष्ट्रपतियात जुजुवादीतसें हाकूगु ध्वाँय् क्यनाः नाराबाजी याःगु खः। मेखे राष्ट्रपतिया कारणं माओवादी नेतृत्वया सरकारं राजीनामा बीधुंकूगुलिं राष्ट्रपति विरुद्धया आन्दोलन माओवादीं यानाच्वंगु खः ।

राष्ट्रपतियात हाकुगु ध्वाँय् क्यनेगु ज्या उबलय् माओवादीं नं याःगु खःसां व बसन्तपुर लागाय् मखुसें न्यूरोड लागाय् च्वनाः खः। थुकथं थुगुसी नं जुजुवादीतसें कुमारी जात्राया इलय् लाकाः पुलांम्ह जुजुयात हनुमानध्वाखाय् हयेत याःगु कुतः याःगु खःसां सरकारं कडा पलाः ल्ह्वनाः ज्ञानेन्द्रयात निर्मल निवासय् हे पना बीवं जुजुवादीतय् षडयन्त्र सफल मजुल। तर छुं इलेक्ट्रोनिक्स मेडियाय् परम्परांनिसें यानाच्वंगु पूजायात पन, कन्या पूजायात कुमारी पूजा धकाः गलत सूचना प्रवाह यानाः पुलांम्ह जुजुया अधिकार हनन् यात धइगु कथंया समाचार नं सम्प्रेषण याःगु खनेदत। कुमारी जात्रा लगायत नेवाःतय् जात्रा पर्वयात शाहवंश जुजुपिंसं यानाच्वंगु शोषण व लोकतन्त्र प्रजातन्त्र वयेधुंकाः कुमारी जात्राया सरोकारवाला पक्षयात सरकारपाखें बिउगु सुविधायात तुलना यानाः स्वत धाःसा नेवाः जात्रा न्ह्याकेत नेपाःया राजतन्त्रं छुं नं कथंया ग्वाहालि मयाः धकाः दावी यायेगु प्रमाण यक्व दु ।

More Stories Like this