भ्वजय् प्यपुनाच्वंगु झीगु भुखाचापहः

लाभरत्न तुलाधर

ज्यला मवं भ्वसिपहः
स्वनिगःया हे ध्वकम्ह (जेठा) स्वयम्भूया ज्ञानमाला म्ये सफुली छपु म्येँ थुज्याःगु नं दु -
सः सुक्क हालां नं न्यंगु मखु थ्व ज्ञानमाला म्ये।
ध्वाथुइक न्यंकां ध्वाथुइकू मखु, गथे जक ध्वां ज्वीयोथें।।
थ्यंमथ्यं बासःदँ पुलांगु थ्व म्येँ हाःबलय्या नेवाः समाज थौंया ई तक दँजे यायेगु बखतय् शिक्षा व आर्थिक सम्पन्नताया ल्याखं द्यना व द्यना थें हे पायेधुंकल। तर छता खँय् हाम्वः ग्वःछि हे प्रगति जूगु खने मदु। व खः भ्वय् न्यायेकाः भ्वासि चायेगु प्रवृति ।

आर्थिक प्रगतिया लँपंख्याः
अथे हे ४० दँ ति न्ह्यः त्रिभुवनकालयाम्ह छम्ह मन्त्री जुइधुंकूम्ह धर्मरत्न यमिं 'झी' धइगु लय्पतिइ छपु च्वसु च्वःगु लुमंसे वइ। थुगु च्वसुया छ्यं खः� "झीपिं भ्वय्गुलु लाकि भ्वय् फ्वगिं?" थुकी नं यमिजुं झीत ध्वाथुइक न्वानाः निचोड पिकाःगु खः कि नेवाः समाजयात धयागु पलाखं उन्नतिया लँपुइ यंकेगु खःसा ईयात मल्वःगु भ्वय्भी ब्याकं क्वपाला छ्वये हे माः। अथे मयाःतले झीपिं लिउने हे लाइ ।

नेवाः न्ह्पुया तारन
थौंन्हिगःया नेवाः समाज दुवालेगु खःसा म्होनिं एसएलसी मयाःपिं मचा मदुगु छेँ दुर्लभ जुइ। बाज्याया पालय् दयेकातःगु छेँय् लुदनाः च्वंच्वंपिं नेवाःतय्त आर्थिक दृष्टिकोणं समृद्धिपाखे न्ह्यानाच्वंगु नेवाः समाजयात भ्वय् रुपी बन्धनं ततक्यंकाच्वंगु दनि ।


अथेला आपालं नेवाःतय्सं न्हापांनिसें खँय् ब्रम्हूतसें थुकथं हेमाति (खिसि) याइगु न्यनातःगु हे दयेमाः � नेवार बिग्रियो भोजले। ख नं खः, झी कय्तापुजाय् जुइगु भ्वय् खर्चं खँय्तय् ब्याहा भ्वय् नकेत कुगाः। अले झीगु इहिपाः ज्वःछिया खर्च जुइगु रकमं चिक्चाखागु छेँ हे दयेकेत गायेफु। धासेलि नेवाःतय्सं 'मितव्ययिता' धइगु मसिउगु ला खने हे खत, फजूल खर्चिपह तकं होश याये मफुनि धकाः धायेमाःगु स्थिति न्हापा थें तुं उत्ति हे दनि ।

भ्वय्या आशक्त कमजोर शक्त
थ्वहे विषयय् छम्ह समाजसेवी व पुलांम्ह प्रधानाध्यापक सुवर्ण शाक्यं 'विश्वभूमि' स च्वःगु छपु च्वसुया छ्यं लुमंकेबहः जू�भोजं नेवाः स्यंकूगु मखु, नेवालं भ्वय् स्यंकूगु। थुकी झी नेवाः नायः व कजिपिंसं नुगलय् स्वथने हे माःगु गुलिखे मार्मिक यथार्थ तथ्यत न्ह्यब्वयाः अनावश्यक त्वहचिनाः भ्वय् नकेगुलिं न झीगु परम्परा ल्यंकी, न थुकिं भिंगु संस्कृतियात हे तिबः बी धकाः न्वखंक त्याछिनातःगु जुल ।

चाकुइ प्यपुंम्ह भुजिं झीगु पहःया चिं
थ्व च्वमिया सम्पादनय् छुं दँ न्ह्यः तक पिदनाच्वंगु सामाजिक पुनर्जागरणया पौ 'न्हसला' य् नेवाः समाजया हे नुगः मिखा चायेकूगु तातयाः न्ह्यज्याकागु आन्दोलनया छगू नारा खः 'परिवार नियोजनया चरण नेवाःतय्सं पुलेधुंकल। आः पार यायेमाःगु पःखाःया नां खः-भ्वय् नियोजन। झीगु उन्नतिया लँय् लँपंख्याः जुयाः दनाच्वंगु भोजय् आशक्त जुइगु मनोबृत्ति हीकेमाल ।

थूपिनिगु हःपाः समाजयात सिरपाः
थुजोगु प्रकारं इलय्ब्यलय् विभिन्न प्रवृद्ध व्यक्ति व संस्थातय्सं भ्वय् क्वपालेगु, म्होचा जक करं क्यंगु भ्वय् बाहेक मेमेगु फर्मायसी भ्वय्या ल्याः नियन्त्रण यायेगु हे झीगु भविष्य भिंकेनिंतिं आवश्यक सुधार खः धकाः मदिक लाय्लाय् बुयाः हःपाः बियाच्वंगु ध्वदुकेफु। तर अफसोसया खँ, छथी ला थथे पत्रपत्रिका ब्वनेगु बानी म्हो जकस्यां यानाच्वंगु दु। निथी, ब्वंपिंसं च्वसुया मर्म व सार हे मथू। अले थूपिंसं थ्व ज्या सफल यायेत थःगु थासय् च्वनाः माः कथं भूमिका म्हितेत उत्साह मक्यंगु धइगु स्पष्ट जुइ ।

उदाय् भ्वासियात उपहार:
राणाया इश्तहार नेवाःतय् थज्याःगु गोंजपहः खनाः हे जुइ, उबलय् राणाकालय् नं निकः तक (वि.सं १९८४ व २००४ पाखे) 'इश्तहार' धकाः थज्याःगु विधि व्यवहारय् थुलि ज्वलं कालबिल यायेगु, थुलि तक दुने सम्पन्न यायेमाःगु धयातःगु धार्मिक कर्मकाण्डयात 'दशकर्म विधि' नां बिया तल। प्रत्येक कर्म खंकेगु दिं निश्चय नं लसताया अवसर खः। तर हरेक लसतायात भ्वय् नयेगु ज्या लिसे स्वाकातःगु धइगु झी हे नेवाः दुने बाहेक पिने लुइकेत माले हे माली। गन तक धाःसा स्वयं दशकर्म विधि विधान दयेकूपिं आर्य ब्राम्हण, खस, क्षेत्रीतय्गु समाजय् नं थुज्वःगु संस्कार मदु। नेवाः धइपिं मौलिक रुपं प्रकृतिपूजक जाति जूसां लिप्तय् पुरोहित जूवःपिंसं वहे सनातन धर्मया अंगयात बौद्ध संस्कार कथं परिमार्जन यानाः प्रचलनय् हःगु खनेदु ।

अनाचार ब्वलंकीगु पुसा तामासाया संस्कृति
राणाकालय् ल्हासा नेवाःतय्सं हःगु भ्वय् व भ्वासिया थ्व विकृति २०�२५ दँ लिपा नेवाः समुदाय जक मखु राजधानीया थीथी अड्डा अदालतया उच्च ओहोडाया कर्मचारी वृत्तय् नं चक्कना वन। थुकिया बांमलाःगु व कष्टकर लिच्वः निम्न मध्यम वर्गीय कर्मचारी पुचलय् व मेपिं चिकिचाधंगु ज्या यानाच्वंपिं नेवाः समूहय् नं लात। थुमिगु दुःखेसो सुधार ऐन पारित व प्रचार यात। उगु ऐनकथं सुं नं नेपालीया इहिपाबलय् जन्ती वनीपिं अप्वलं ५१ म्ह अले भोजय् १५१ म्ह तक पाहां सःते दइ। थ्व ऐन हाचां गाःपिंत कार्रवाही जुइ धयातल। तर थुकिया ३५ दँ लिपा थौं तक नं सुयातं कारवाही जूगु न्यने म्वाःनि। थुकिं छु प्रस्ट याइ धाःसा चीधिपिनिगु मन तयेत जक थ्व ऐन दयेकूगु खः सिवाय् लागू हे यानाः समाज सुधार यायेत मखु। अले थुज्वःगु परिस्थितिइ समाजया निम्नवर्गय् थानाच्वंपिं मनूतय्सं नं 'इज्जतपूर्वक' म्वायेत 'धर्म�शुभ' (honesty is the best policy) धइगु मान्यतायात म्वाय् चुइकाः न्ह्यागु कर्म यानाः जूसां थःगु 'न्हाय्' धस्वाकेगु लँ लीगु स्वाभाविक हे जुइ। आः न्ह्यसः थन दु� जज्ञय् खि फानाः लुँ याकेगु थ्व क्रम गन तक न्ह्याकेगु? थुकिं झीगु समाज, परिवार व राष्ट्रयात गनं यंकाः जाके याइगु खः?

छ्यनय् लूसा म्ह छम्हं प्याइ:
पिनें स्वयेबलय् नेवाः समाजय् सुं हे चीमि मदु। उकिं इमिसं मायेक व म्वायेक नं भ्वय् न्यायेकाः थःगु न्हाय् ब्वयाच्वनी। वास्तवय् तःमि धाःपिंसं हे थ्व अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा व विकृति पनेत पहलकदमी मयासे मगाःगु स्थिति वयेधुंकल। धर्म व धनं तःमिपिंके थःगु क्वदुनावंगु समाज प्रति उलि हे जिम्मेवारी दु धइगु वाः चायेमाल। उकिं थौं छछाः नकाः कन्हय् खि जुइगु भ्वय् संस्कृतियात निरुत्साहित यानाः वहे धनराशीं थहां वये मफयाच्वंपिं दाजुकिजापिंत समृद्धिपाखे यंकीगु स्वाहाने दयेकाः सदुपयोग यायेगु सद्बुद्धि वयेमाल ।

More Stories Like this