ज्यापु समाज छगू म्हसीका

वीर सिं महर्जन

नेवाः समाज धाल कि नेपाःगाः लुमंकी। छाय्कि नेवाःतय्गु आदिभूमि नेपाःगाः अर्थात स्वनिगः खः। भूगर्भवेत्ता विद्वानतय् धापू कथं नेपाःगाः पुखू खः। वंशावली कथं नागह्रद दह खः। थुगु दहया लः पिछ्वये न्ह्यः भुइजःसिया हिजाखुसि (धोबिखोला) इलाकाय् ईसा पूर्व स्वीद्वः दँ न्ह्यःया नवपाषाण युगया वज्र ल्वहं रुसी पुरातत्वविद्तय्सं लुइकाः प्रकाशनय् हःगु जुल। थुगु वज्रल्वहं नेपाःगाःया मंगोल जातिया आदिवासी नेवाःतय्गु ल्वाभः जुइफु ।

नागह्रद दह गन बागमति, विष्णुमति, हिजाखुसि, मनहरा, हनुमन्ते, गोदावरी नखु खुसि लः दु, अन जक लखं जायाच्वंगु दह डिल लागा खः। मेगु उच्च भाग तार खः। तार लागाय् नवपाषाण युगया आदिमानव नेवाःतय्गु वस्ती जुल। थुपिं छगू तार बस्ती थासं मेगु थासय् वनेत डुङ्गाय् च्वनाः वनेमाः। नेपाःगाःया भौगोलिक अवस्थाया मनन यानाः स्वयेबलय् चोभारया न्हसिकाप पहाड (१२८८ मि.), यलया जावलाख्यः, पूच्व, लगंख्यः लागा (१३२१ मि.) सिबें १०० फिट (३३ मि.) मयाक क्वथ्याः खनेदु। थथे हे येँ व ख्वपया तार लागा न्हसिकाप पहाड स्वयां थथ्याः खनेदु। थथे जुयाः नागह्रद दह थौंकन्हय्या खुसि दुथाय् जक दह खः, मेमेगु तार लागाय् नेवाःतय्गु बस्ती दुगु जुल।
वंशावलीयात विश्वसनीय कथं मकाःसां नेपाःगाः उत्पत्तिया वर्णन दुगु सफू स्वयम्भू पुराण कथं मञ्जुश्रीं स्वयम्भू ज्योति दर्शन यायेत महाचीनं नेपाःगाः वःगु जुल। स्वयम्भू ज्योति दर्शन यायेधुंकाः नागह्रद दहया झरना जुयाः कुहां वनाच्वंगु पहाडय् खड्गं पालाः लः धाः तःधाः यानाःलि लः पिछ्वयाः छुं दँ लिपा स्वयम्भू निसें गुहेश्वरी तकाया लागाय् नं बस्ती दयेकल धाइ। थुपि मनूत धइपिं आदिवासी नेवाः ज्यापुतय्गु पूर्खा आदि मंगोल हे जुइफु।
प्राग ऐतिहासिक कालया नागह्रद दहया लः सुइ न्ह्यःनिसें नेपाःगालय् च्वना वयाच्वंपिं ज्यापुत जुयाः हे नेवाःतय्त आदिवासी धाःगु जुल। 'नृतत्व शास्त्रया अध्ययनं पुलांगु जाति मध्ये ज्यापु जाति न्ह्यःने दु। विशेष ज्यापु जाति यक्व हे पुलां व लिच्छवि स्वयां नं यक्व हे न्ह्यःनिसें नेपाः गालय् च्वना वयाच्वंपिं जाति खः। नेपाःगाःया आदिवासीतय्त 'ङपार' धाइ।' (झीगु भाय् झीगु खँग्वः)
इशापूर्व ३०० पाखें किराँतकालय् नेपाःगाःयात लिखित रुपं 'नेपाल' धायेगु यासेंलि थनया आदिवासी ज्यापुतय्त लिपा वनाः नेवाः धायेगु यात। थुपिं नेवाःतय्त लिच्छिवी ठकुरी राज्य कालय् भावो (ने.सं ६५०) कथं संवोधन यायेगु यातसा प्रवासी नेवाःतय्त भारो धायेगु याःगु जुल। मल्लकालय् भावो धाइपिंत महर्जन १ (ने.सं. ७७७) च्वयेगु नं शुरु यातसा शाह�राणाकालय् महर्जन (महिआर्जन) तय्त ज्यापु२ (ज्यापुस्त) धकाः संवोधन यायेगु यात। ज्यापुत कृषि संस्कृति नाप स्वाना जुयाः सनागु, मंकाः भजन नामं संगठित जुयाच्वंपिं लिपा वनाः प्रजातन्त्र वसेंलि कृषि पेशागत कथं किसान संघय् संगठित जूवंगु जुल। विश्व हे आदिवासी जनजातिया जागरण वसेंलि छथ्वः चेतनशील ज्यापुतय्सं वि.सं. २०४५ सालपाखे जातिवाचक खँग्वः 'ज्यापु' खँग्वः तयाः ज्यापु सेवा समाज नामं येँ, यल व ख्वपया प्रतिनिधि मुनाः राष्ट्रिय संगठन नीस्वंगु जुल। संयुक्त राष्ट्र संघ इ.सं. १९९४ यात आदिवासी वर्ष घोषणा यासेंलि ज्यापु सेवा समाजया सक्रियताय् ज्यापु महागुथि (२०५०) नीस्वनाः येँ, यल व ख्वप देय्या ज्यापुत मुनाः येँय् देशय् आदिवासी वर्ष हंगु जुल। अनं लिपा ज्यापु सेवा समाज व महागुथि निस्त्रिय जुइवं यलय् ने.सं. ११४ गुलागा ५ (वि.सं. २०५१ भाद्र २५ गते) ज्यापु समाज यल नीस्वनेगु ज्या जुल ।

शाहकालया २५० दँ तक राज्यपाखें नेवाःत शोषित उत्पीडित जुयाच्वंगु सिउगु हे जुलसा नेवाःत मध्ये अप्वः ल्याखय् दुपिं ज्यापुतय्त भारो नेवाःतय्सं थप शोषण जुयाच्वंगु खँ वाःचायेकाः 'परिवार मिले जूसा त्वाः ख्यायेफु, त्वाः मिले जूसा देय् ख्यायेफु' धयागु खँयात मनन यानाः यलया विद्यमान भजन मंकाः खलःयात संगठन आधार माने यानाः मू पेशा बुँज्या यानाच्वंपिं नेपाःगाःया आदिवासी ज्यापुत थौंकन्हय् बुँज्यानाप मेमेगु पेशाय् वनाच्वंपिं व नेपालभाषायात मांभाय् कथं नालाः धिमे बाजं थायेगु संस्कृति हनाच्वंपिं यलया परम्परागत ४० गू त्वाःया आदिवासी ज्यापुत जन्मंनिसें ज्यापु समाजया साधारण दुजः माने यानातःगु जुल ।

विधान व नियम कथं छगू त्वालं मिसा छम्ह अनिवार्य ३३ प्रतिशत जुइकथं स्वम्ह स्वम्ह त्वाःया प्रतिनिधि ल्ययाः मुक्कं १२० म्हेसिया प्रतिनिधिसभां मिसापिं खुम्ह दुजः अनिवार्य दुगु झिंगुम्हया कार्य समिति स्वदँ तकयात ल्ययेगु ज्या याइ। कार्य समितियात ग्वाहालि जुइकथं क्वय् च्वया थें न्हय्म्ह दुजः दुगु थीथी कवःत नीस्वनातःगु दु ।

१) ल्याय्म्ह कवः - छगू त्वालं मिसापिं स्वम्ह व मिजंपिं न्याम्ह यानाः च्याम्हेसिया छगू त्वाः युवा समूह दइ। थथेहे पीगू त्वाःयात च्यागू युवा क्षेत्रीय कमिटी दयेकातःगु दु। ल्याय्म्ह कवः नं स्वदँय् छक्वः मुक्कं ३२० म्हया साधारणसभा यायेगु यानाच्वंगु दु। ल्याय्म्ह कवः नं ज्यापु समाजया स्वयंसेवकया ज्या याना वयाच्वंगु जुल।
२) साँस्कृतिक कवः - ज्यापु समाजया 'झीगु कला, झीगु संस्कृति सदां म्वाका तयेनु' धइगु नारायात साकार यायेत साँस्कृतिक कवलं नं नीन्याम्हेसिया ललित साँस्कृतिक समूह दयेकाः ज्या यानाच्वंगु जुल।
३) शिक्षा व छात्रवृत्ति कवः - एसएलसी ताःलाःपिं विद्यार्थीतय्त ख्येँय् सगं बीगु व परामर्श बीगु ज्या याना वयाच्वंगु जुल।
४) कृषि व भूमि कवः - किसानतय्त रासायनिक साः इनेगु, कृषि भूमि सम्बन्धि थीथी प्रशिक्षण बिया वयाच्वंगु जुल।
५) प्रचार व प्रकाशन कवः - धिमय् पौ, नगुमा व स्मारिका (लुमन्ति पौ) पिथनेगु ज्या व ज्यापु समाजया प्रचार प्रसार यानाच्वंगु जुल।
६) मिसा कवः - मिसा जागरणयात माःगु थीथी प्रशिक्षण तालिमया ज्याझ्वः याना वयाच्वंगु जुल।
७) न्याय व त्वाः समन्वय कवः - अधिकारं बञ्चित जुयाच्वंपिं मोहितय्त मेलमिलाप यानाः ल्वापु मदयेकेगुया नापनापं पीगू त्वाःया दथुइ समन्वय यायेगु याना वयाच्वंगु दु।
८) खेलकूद कवः
९) स्वास्थ्य व शारीरिक कवः
१०) भवन निर्माण कवः - भवन निर्माण मूल कवःया गठन आःतक स्वदँय् छक्वः न्हूधाः ज्यापु समाजया संस्थापक अध्यक्षताय् पीगू त्वाःया नायः, कार्यसमितिया झिंगुम्ह, मानार्थ दुजःपिं निम्ह व माःकथंया प्राविधिकपिं तयाः दयेकातःगु जुल। थथेहे भवन निर्माण ज्या यायेत निर्देशन कवःया निर्देशनय् व्यवस्थापन कवःया निर्माणया ज्या याना वयाच्वंगु जुल ।

ज्यापु समाजया निर्माणाधिन छेँया नां 'ज्यापु प्रज्ञा भवन' खः। भवन अवधारणा कथं थुगु छेँ ५३९० वर्गफिट दु। छेली अनुसन्धान कक्ष व पुस्तकालय दइसा मातनय् नेवाः जातिया छगू बिस्कंगु जातीय संग्रहालय दइ। थथेहे च्वतय् ३२० म्ह सिट दुगु हल व बैगलय् खुल्ला प्रदर्शनी याये जीक चाकः फल्चा जुइ। थुगु प्रज्ञा भवन ८.५ रेक्टर स्केल भुखाय् फये फूगु क्षमता दु। आर्थिक वर्ष २०६६/६७ तकया दुने १,७०,३४,९७४/२८ तका खर्च जुइधुंकूगु दु। ज्यापु समाजं थुगु भवन दयेकेत यल उपमहानगरपालिका, वडा ल्याः ९, भोला गणेद्यःया थाय् च्वंगु सार्वजनिक जग्गा मिति २०६३ साल मंसीर ११ गतेया नेपाल सरकार मन्त्रिपरिषदं निर्णय याकाः भोगाधिकार नं कायेधुंकूगु दु ।

ज्यापु समाजया स्थापनाकालं निसें थातक न्ह्याका वयाच्वंगु थीथी ज्याखँया समीक्षा कथं समाजया जःपिंसं थः ज्यापु खः धयागु आत्मगौरवसाथ म्हसीका बी फूगु लकस ब्वलंगु खनेदु। यलया छुं नं ततःधंगु सामाजिक, साँस्कृतिक ज्या यायेत ज्यापुतय्गु उपस्थिति मदयेक मगाःगु अवस्था जुइधुंकूगु दु। थुकिं यानाः नेवाः जाति दुने जनसंख्याया ल्याखय् ज्यापु समुदाययागु थाय् व स्तर स्थापित जूवंगु जुल। थथेहे ज्यापु समाजं १) ललित महोत्सव, नेपाल भ्रमण वर्ष् ब्वति कयाः अनुभव यानाःलि यल महोत्सव, विश्व पर्यटन दिवस २००८ या लसताय् २०६५ आश्विन १०-१४ तक याःगु जुल। २) नेपाःया दकलय् ताःहाकःगु बुंगद्यःया रथ जात्रायात शान्तिपूर्वक न्ह्याकेत ल्याय्म्ह स्वयम् सेवकया व्यवस्था यानाच्वंगु व जीवन्त जात्राया कथं विश्व सम्पदाय् दर्ता यायेत कुतः यानाच्वंगु दु। ३) यःमरि पुन्हिया लसताय् ज्यापु दिवस हनेगु कथं त्यःछिंत्यः प्यन्हुतक फ्वं वनेगु यानाच्वंगु दु। ४) मंगःया लाय्कूयात स्वच्छ वातावरण दयेकेत ज्यापु समाजं उचित ज्याझ्वः न्ह्याकूगु दु। ५) यलय् क्रियाशील राजनैतिक दलतय्त छथाय् हयाः सहलह यासें नेवाः स्वायत्त राज्य सुनिश्चित यायेत स्वनिगः बन्द ज्याझ्वलय् ज्यापु समाजं नेतृत्वया भूमिका म्हितूगु दु। ६) जातीय स्वशासन नापंया नेवाः स्वायत्त राज्य प्राप्तिया निंतिं मंकाः संघर्ष समिति दुजः कथं ब्वति कयाः संघर्षय् न्ह्याः वनाच्वंगु दु।

१. महर्जन खँग्वः 'महि' व 'आर्जन' सन्धि जुयाः दुगु खः। 'महि'या शब्दार्थ पृथ्वी, चा, भूमि खःसा 'आर्जन' कमे यानाः नइपिं अर्थात बुँज्या यानाः नइपिं धाःगु खः ।

२. ज्यापु खँग्वः 'ज्या' व 'पुस्त' सन्धि जुयाः 'ज्यापु' जूगु खः। ज्याया शब्दार्थ पृथ्वी, चा, भूमि खःसा पुस्तया अर्थ कालीगढ खः। चाया कालिगढ बुँज्या याना जुइपिं धाःगु खः ।

(च्वमि ज्यापु सेवा समाज, ज्यापु महागुथि व ज्यापु समाजया संस्थापक खः। थौंकन्हय् ज्यापु समाजया निवर्तमान नायः खः।)

More Stories Like this