सांस्कृतिक राजतन्त्र व नेवाः

गथांमुगः क्वचायेवं नेवाःतय् नखःचखःया झ्वः शुरु जूगु दु । थ्व झ्वलय् गुंपुन्हि नकतिनि क्वचाल । अथेला गुंला क्वचाःगु मदुनि । गुंला क्वचायेवं यंला शुरु जुयाः वयां लिपा हे मोहनि स्वन्ति थ्यंकः वइ । नेवाः संस्कृतिया थ्व माःहना शुरु जूगु हे इलय् लाक्क उखे राजनीतिपाखे नं 'सांस्कृतिक राजतन्त्र' या न्हूगु बहस शुरु जूगु दु । देशं खारेज जुइधुंकूम्ह जुजुयात आः हानं मेगु हे मोडेलय् लित हयेगु ग्वसाः कथं 'सांस्कृतिक राजतन्त्र'या चर्चा याःगु अनुमान यायेछिं । खास यानाः प्रधानमन्त्रीया चुनावय् भोट फ्वंवनेगु झ्वलय् प्रमुख प्रतिपक्षी माओवादीं जुजुवादी पार्टी राप्रपा नेपालयात सांस्कृतिक राजतन्त्रया सम्भावना दु धकाः बिचाः प्वंकूगु व वयां लिपा आः प्रधानमन्त्री माधव नेपालं सांस्कृतिक जुजुया खँ माओवादीलिसे स्वानाच्वंगु कारणं थुकिया बारे माओवादीं थःगु बिचाः स्पष्ट यायेमाः धकाः न्ववाना हःगुलिं थ्व विषय हानं चर्चाया च्वकाय् थ्यंवःगु खः ।

खला माओवादीं नं थःपिं गुगुं कथंयागु नं राजतन्त्रया पक्षय् मदु धकाः लिसः बीधुंकूगु दु अय्नं देशय् जुयाच्वंगु थज्याःगु चर्चां नेवाः समुदाययात गज्याःगु लिच्वः लाकी थुथाय् वयाः थुकिया बारे नं बिचाः ब्याकेमाःगु विशेष आवश्यकता दु । छाय्धाःसां नेवाःत धइपिं हे संस्कृतिइ म्वानाच्वंगु जाति खः । नेपाःया प्रमुख संस्कृतिया थुवाः नेवाःत खः । अले नेवाःतय्सं परम्परांनिसें हना वयाच्वंगु आपालं महत्वपूर्ण संस्कृतिइ जुजुया नं उतिकं महत्वपूर्ण भूमिका दु । शाहकालीन जक मखु गुलिखे संस्कृतिइ ला मदयेधुंकूपिं मल्लकालीन जुजुपिनि अस्तित्वयात तकं नेवाःतय्सं आः तक म्वाकातःगु दनि । राजतन्त्र मदयेधुंकूसां नं राज-परम्परायात नेवाःतय्सं थौं तकं थःपिनि संस्कृतिइ जीवित यानातःगु दनि । संस्कृति प्रति थुलि प्रगाढ मोह दुपिं नेवाःतय्त 'सांस्कृतिक राजतन्त्र'या चर्चां न्हाय्पं तिंस्वाका बीगु स्वाभाविक हे खः ।

आः नकतिनि हे नं झिंनिदँय् छक्वः पिहां वयेमाःगु गथुप्याखं थुगुसी पिमकाइगु खँ न्यनेदत । अझ दुनेया खँ ला छु धायेबलय् आवंलि थ्व गथु प्याखं धइगु हे पिकायेगु मखु धाईपं तकं प्याखं गुथि दुने दुगु जुयाच्वन । कारण थ्व प्याखनय् भैलः द्यवं जुजुलिसे खड्ग हिलेमाः । आः जुजु हे मदयेधुंसेंलि सुलिसे खड्ग हिलेगु उिकं प्याखं पिकायेगु हे बेकार खः । थज्याःगु तर्क तयाः बन्द हे यायेत्यंगु गथुप्याखं बल्लबल्ल आकिवं पिकायेगु सहमति जूगु दु ।

नगुने कुमारीया रथ सालेगु जात्राय् नं अथे हे जुल । नानिचायाः कुन्हु कुमारीया ल्हातिं सिन्हः तीत जुजु वइगु परम्परा दु । जुजु मदयेधुंकाः थ्व ज्या राष्ट्रपितं यायेगु धाल । तर सर्वसाधारण मनूयात धाःसा कुमारीपाखें राष्ट्रपतियात सिन्हः तिकूगु यया हे च्वंगु मदु । वास्तवय् अबलय् बसन्तपुलिइ जूगु बबालया छगू पक्ष थ्व मनोविज्ञान नं सुलाच्वंगु दु । थज्याःगु खँ मेमेगु थासय् नं दनि । देशं राजतन्त्र वनेधुंकाः राजनीतिइ छुं लिच्वः मलाःसां नेवाःतय् संस्कृतिइ धाःसा खने दयेक मदयेक थीथी कथंया हे लिच्वः लानाच्वंगु खनेदु । थज्याःगु पृष्ठभूमिइ 'सांस्कृतिक राजतन्त्र'या चर्चा पिहां वइबलय् संस्कृतियात हे जीवन तायेकाः म्वानाच्वंपिं नेवाः समाज छझाः झसंग वनीगु अस्वाभाविक मखु । उिकं सांस्कृतिक राजतन्त्रया थ्व नारायात मेपिंसं मताःछु याःसां नेवाःतय् छुं छुं पुचलं अति उत्साहित जुयाः समर्थन याः वनीगु खतरा नं उतिकं दु ।

तर जुजुया ज्या सांस्कृतिक मखु राजनीतिक हे जुइ । जुजु धइम्ह संसारया न्ह्यागु थासय् नं संस्कृतिया प्रतीक मखु राजनीतिया हे प्रतीक जुयाच्वंगु दइ । यद्यपि अज्याःगु राजनीतिक ज्यायात संस्कृतिया सालुगु गां भुंकातःगु दयेफु । उिकं संस्कृतिया भावुकताय् ब्वाँय् वनाः राजनीतिया राजायात पुनर्स्थापना या धाःवनेगु झीगु मूर्खता जुइफु । थौं संस्कृतिया नामं धस्वाःवःम्ह जुजुं कन्हय् राजनीतिया नामं हानं पुलांगु हे ताण्डव मक्यनी धइगु छुं हे ग्यारेन्टी मदु । नेपाःया शाहकालीन जुजुपिनिगु ला झन् छुं हे भाः मदु । राणातय्सं थुमित १०४ दँ तक अस्तित्व हे दुगु खः ला मखु ला धइगु अवस्थाय् तयातःगु खः । जनतां क्रान्ति यानाः ०७ सालय् जुजुयात राणातय् जेलं मुक्त यात । तर ०१७ साल थ्यंबलय् व हे जुजुं जनतायात थःगु तुतिं न्हुयाः हानं देशय् शासन न्ह्याकल । व नं पूर्णरुपं निरंकुश व तानाशाही शासन । नेवाः संस्कृति न्ह्याकेत माःगु गुथिया जग्गा सरकारं दुकाःगु स्कुल स्कुलं नेवाः भाय्यात पितिना हःगु देशय् नेवाः वाङ्मयया गःपः म्वय्हिला हःगु नेवाःतय् जग्गा थीथी त्वहः तयाः सरकारीस्तरं कब्जा यानाहःगु फुक्क थ्व हे इलय् खः । शाह जुजुपिंसं गबलें नं नेवाः जातिया भिं जूगु स्वये ययेकूगु मदु । नेवाःतय्सं हनाच्वंगु धकाः नेपाल संवत्या न्हूदँ कुन्हु छकू भिंतुना बीत ला कप्ति पहः क्यनीपिं थ्व शाह जुजुपिंसं भविष्यय् वनाः नेवाःतय् भिं याइ धकाः कल्पना यायेगु तक नं बेकार खः ।

थ्व खः कि शाह जुजुपिंत वांछ्वयेधुंकाः देशय् गुकथंया 'ब्राम्हण राज' शुरु जुल उिकं नं नेवाःतय् भिं जुइगु संकेत धाःसा खने दयाच्वंगु मदु । थुकियात झीगु विडम्बना हे धाःसां जिउ । तर ब्राम्हण राजं दुःख बिल धकाः 'सांस्कृतिक राजतन्त्र'यात समर्थन याः वनेगु धाःसा झीगु बुद्धिमानी जुइ मखु । बरु जुजुया राज व ब्राम्हण राजपाखें मुक्त जुयाः न्हूगु हे कथंया सांस्कृतिक प्रणाली गय् यानाः विकास यायेगु खः उखेपाखे झीगु बिचाः वन धाःसा उिकं बांलाःगु निकास पिकाइ । मिखा तिसिनाः 'सांस्कृतिक जुजु'या लिउलिउ ब्वाँय् जुल धाःसा उकिं तजाःगु भीर बाहेक मेथाय् गनं मयंकीगु खँयात नं झीसं ल्वःमंके मजिउ ।

(थुगु च्वसु वंगु ने.सं. ११३० गुंलागा सप्तमि कुन्हु गोरखापत्रय् न्हिपतिइ नं पिहांवःगु दु ।)

More Stories Like this