अनमिन विवाद व अवरुद्ध शान्ति प्रक्रिया

सानुराजा शाक्य

संविधान च्वयेगु व शान्ति स्थापनाया ज्या अवरुद्ध जुयाच्वंगु यक्व दत। शान्ति स्थापना नाप निता खँ स्वानाच्वंगु दु। दकलय् न्हापां माओवादी सेनाया लडाकुतय् रेखदेख, समायोजन व पुनर्स्थापना यायेगु, मेगु नेपाली सेनाया लोकतान्त्रीकरण यायेगु। नेपाली सेनाया लोकतान्त्रीकरण यायेगु धइगु नेपाःयात सेना गुलि माः धकाः उपयुक्त ल्याः पिकायेगु, लोकतान्त्रिक संरचना, राष्ट्रिय व समावेशी चरित्र दयेकाः लोकतन्त्र व मानवअधिकारया मूल्यकथं नेपाली सेनायात प्रशिक्षित यायेगु। थ्व खँ नोभेम्बर २१, २००६ कुन्हु नेपाल सरकार व नेकपा (माओवादी) दथुइ जूगु विस्तृत शान्ति सम्झौताय् न्ह्यथनातःगु खः। उगु विस्तृत शान्ति सम्झौताकथं नेपाल सरकार व नेकपा माओवादी दथुइ हतियार व सेना व्यवस्थापनया अनुगमन सम्झौता ८ डिसेम्बर २००६ कुन्हु जुल। थ्व सम्झौताय् संयुक्त राष्ट्र संघया महासचिवया प्रतिनिधि इयान मार्टिन साक्षी च्वंगु खः। थुकथं नेपालय् शान्ति स्थापना यायेगु ज्याय् संयुक्त राष्ट्र संघ प्रत्यक्ष संलग्न जुल। नेपालय् शान्ति स्थापना यायेगु ज्याय् सहजकर्ताया भूमिका म्हितेत नेपाल सरकार व नेकपा (माओवादी) द्वन्द्वय् संलग्न जूपिं निगुलिं पक्षं संयुक्त राष्ट्र संघ नेपालय् वयाः शान्ति सम्झौताया अनुगमन याना बी माल धकाः ९ अगष्ट, २००६ कुन्हु संयुक्त राष्ट्र संघयात पौ छ्वःगु खः। थ्व पौया लिधंसाय् नेपालय् शान्ति सम्झौताकथं माओवादी सेनाया लडाकु व उमिगु ल्वाभः क्यान्टोनमेन्टय् तयेगु व नेपाली सेनाया ब्यारेकय् तयेगु अनुगमन यायेत संयुक्त राष्ट्र संघीय मिशन (UNMIN) नेपालय् वःगु खः ।

अनमिनया ज्या निर्णयकर्ता कथं मखु। शान्ति सम्झौता कथं ल्वाभः व सेना व्यवस्थापनया सम्झौताकथं अनुगमन यानाः शान्ति मस्यनेमा धकाः निश्चित कार्यादेश बियाः अनमिनयात नेपालय् दुकाःगु खः। संयुक्त राष्ट्र संघया अध्यक्षताय् निगुलिं पक्ष (नेपाल सरकार व नेकपा माओवादी) दुथ्याःगु संयुक्त अनुगमन समन्वय समिति (JMCC) स्वनातःगु दु। थ्व समितिं सम्झौताकथं सम्झौताया पालना याः मयाः सुपरिवेक्षण यानाः फुक्क पक्षयात प्रतिवेदन बीगु ज्या याइगु खः ।

शान्ति सम्झौताया ज्या सम्झौता जूगु इलं खुला दुने सिधयेकेगु धकाः संयुक्त राष्ट्र संघयात सःतूगु खः। तर माओवादी सेनाया लडाकुतय्गु व्यवस्थापन, पुनर्स्थापन व समायोजन यायेगु मू ज्या मध्ये व्यवस्थापन यानाः अयोग्य लडाकूतय्त चीकेत जक सफल जुल व धुंकाः यायेमाःगु ज्या अझं ताःलाःगु मदुनि। विशेष यानाः मू राजनीतिक दलत माओवादी, कांग्रेस व एमालेया दथुइ राजनीतिक सहमति स्यनाच्वंगुलिं शान्ति थापना यायेगु व संविधान च्वयेगु ज्या थातं लानाच्वंगु खः। थुकिं यानाः नेपाःया राजनीति जक मखु फुक्क ख्यलय् नकरात्मक लिच्वः लानाच्वंगु खः। गुकिं यानाः राजनीतिक दलया नेतात प्रति जनताया अविश्वास अप्वःगु प्रमाण नेतातय्त ध्याचू नकाः इन्टरनेटया फेसबुकय् छ्याप्छ्याप्ती पोष्टर पिदनाच्वंगुलिं नं क्यं तर थुकिं नेतातसें शिक्षा मकाःगु हुनि हानं छक्वः राजनीतिक दलत प्रति आस्था मदया वनीगु खःला धकाः धन्दा कायेमाःगु अवस्था वःगु दु। थुज्वःगु अवस्थाय् थौंया हिउपाः मयःपिनिगु निंतिं म्हितेगु थाय् नेतातसें हे दयेका बियाच्वंगु दु। थौंकन्हय् नेपालं अनमिनयात लित छ्वयेमाल धकाः कोणं बय्बय् यानाच्वंगु दु। राजनीतिक दलत अलोकप्रिय व कमजोर जूगु मौका लाकाः विस्तृत शान्ति सम्झौताया औचित्य हे मंत धइगु कथं छगू इलय् नेपालय् जूगु माओवादी सशस्त्र युद्धया अस्तित्व हे स्वीकार मयायेगु प्रवृत्ति नं खनेदत।
संयुक्त राष्ट्र संघीय अनुगमनयात लित छ्वयेमाःगु वा संयुक्त अनुगमन समन्वय समितिया कार्यादेशयात संकुचित यानाः नेपाली सेनायात मुक्त याये माःगु माग तकं नेपाःया सेनां आधिकारिक रुपं याःगु खँ राजनीतिक अन्यौलता, अस्थिरतायात अप्वयेकेत अझ अप्वः मलजल तयेगु ज्या याःगु दु। नेपाली सेनाया थ्व मागय् कांग्रेस व एमालेपाखें नं समर्थन कायेत नेपाली सेनाया सेनापति थम्हं हे नेतात नापलानाः लबिङ शुरु याःगु खः। अनमिनया म्याद थ्व महिनाया मसान्तय् हे क्वचाइगु जूगुलिं ई अप्वयेके न्ह्यः हे अनुगमन समन्वय समितिया लागां नेपाली सेनायात मुक्त यायेगु निंतिं नं थ्व लबिङ न्ह्याःगु खः। एकीकृत माओवादी दुने आन्तरिक अन्तरविरोध तच्वःगु मौका लाकाः नं थुकथंया खँ वःगु खनेदु। तर शान्ति सम्झौता कथं ज्या न्ह्याये मफयाः शान्ति प्रक्रिया असफल जुल धाःसा थुकिया लिच्वः गुज्वःगु जुइ धइगु कल्पना तकं याये थाकु। थ्व अवस्थाय् एकीकृत माओवादी विभाजित जुयाः छगू पुचः क्यान्टोनमेन्टय् दुपिं सेनायात ज्वनाः युद्धय् लिहां वनीगु अवस्था नं वयेफु। तर छथ्वः नेतात हानं माओवादी सेनाया लडाकुया अस्तित्व हे स्वीकार मयासे मुलुकयात छाय् प्रतिगमनय् यंकेत लालायित जुयाच्वन धइगु थीथी कोणं आशंका यानाहःगु दु। अनमिनयात माओवादी पक्षीय जुल धकाः स्वय्म प्रधानमन्त्री, रक्षामन्त्री लगायतया नेतातसें द्वपं बियाच्वंगु स्वयेबलय् अनमिनयात लित छ्वयेत सरकार हे लगे जुयाच्वंगु पुष्टि जू। कम्युनिष्टतय्त शंकाया मिखां स्वइगु देय्तय् नेतृत्वय् संचालित संयुक्त राष्ट्र संघ नेपालय् उग्रवादी माओवादीया पक्षय् वन धइगु खँयात पत्याः यायेमछिं। तर तुलनात्मक रुपय् अनमिनयात शान्ति सम्झौताकथं सहयोगी जूगु तर नेपाली सेनां हे उकिया उल्लंघन याःगुलिं हे अनमिन माओवादी पक्षीय जूगु खः। मखु धइगु खःसा अनमिनयात उकथं अविश्वास यायेगु पाय्छि मजू ।

माओवादी सेनाया लडाकुत छम्ह नं नेपाली सेनाय् समायोजन जुइ मफइ मखु धकाः सार्वजनिक रुपं प्रधानमन्त्री माधव नेपालं हे न्ववानाहःगु स्वयेबलय् प्रधानमन्त्री स्वय्म हे शान्ति भंग यायेत तल्लीन खःला धकाः शंका याये छिंका बिल। थ्व फुक्कं ग्राण्ड डिजाइनयात राष्ट्रपति शासन हयेत यानाच्वंगु अभ्यासकथं काइपिं नं यक्व दु। दलया नेतातसें इलय् हे बिचाः यानाः सहमति हयाः प्रधानमन्त्री ल्ययेगु, क्यान्टोनमेन्टय् च्वनाच्वंपिं माओवादी सेनाया लडाकुतय्गु समायोजन व पुनर्स्थापना यायेगु न्हूगु संविधान याकनं बी मफुत धाःसा राष्ट्रपति शासनया निंतिं आधार बल्लाना वनी। उज्वःगु इलय् नेपाली जनतां विरोध मखु लसकुस याइगु अवस्था नं वइ। तर थ्व अवस्थाय् थ्यनीबलय् न्हूगु संविधान व शान्ति धाःसा नेपाःया खुसिं चुइकाः गंगाय् थ्यनेधुंकी ।

More Stories Like this