बुद्ध धर्मं स्यना बी म्वायेगु कला

सुनिता मानन्धर

मनू सामाजिक प्राणी खः। समाजपाखें अलग थलग च्वनाः मनुखं थःगु जीवन हने फइ मखु। उकिं हरेक मनुखं थःगु जीवन समाज दुने हे च्वनाः न्ह्याकाच्वनी। अथे जूसां थौं समाजय् नाना कथंया विकृतित ब्वलना वयाच्वंगु दु। मनूतय् थवंथवय् हे वैरिभाव ब्वलनाच्वंगु दु। उकिं थौंया थुगु इलय् सकसिनं बुद्ध शिक्षा नाला कायेमाःगु खनेदु। भगवान बुद्धं देसना यानाबिज्याःगु बुद्ध शिक्षा मनन याये फःसा थौं नं मनूयात मनू जुयाः म्वायेगु लकस दयेका बी। उकिं बुद्ध शिक्षां थौंया मनूयात गुकथं सामाजिक यानाबी धइगु खँय् बिचाः याये ।

मनू जब जन्म जुइ व सुयां काय अथवा म्ह्याय् जुइफु। सुयां दाजु अथवा किजा जुइफु। सुयां मां अथवा बौ जुइफु। सुयां गुरु वा चेला नं जुइफु। सुयां कलाः वा भाःत जुइफु। उलि जक मखु सुयां सतीम्ह जःखः, पासा वा इष्टमित्र जुइफु। थुकथं विभिन्न कथंया नातां स्वानाच्वंम्ह मनूया थःगु कर्तव्य नं ईब्यः व थाय्कथं पानाच्वंगु दइ। बौद्ध साहित्यय् दुथ्यानाच्वंगु गृही विनयय् छम्ह मनुखं थःगु कर्तव्य गुकथं पूवंकेमाः धइगु खँ न्ह्थनातःगु दु। थुकी मांबौनं कायम्ह्याय्प्रति यायेमाःगु कर्तव्य, कायम्ह्याचं मांबौप्रति यायेमाःगु कर्तव्य, गुरुं चेलाप्रति यायेमाःगु कर्तव्य, चेलां गुरुप्रति यायेमाःगु कर्तव्य, कलातं भाःतप्रति यायेमाःगु कर्तव्य, भाःतं कलाःप्रति यायेमाःगु कर्तव्य नापं पासां पासाप्रति यायेमाःगु कर्तव्यया खँत नं न्ह्यथनातःगु दु। जब समाजय् च्वनाः हरेक मनुखं थःथःगु कर्तव्य थुइकाः उकियात मनन यायां पालना यानावनी तब सभ्य संगठित समाजया निर्माण जूवनी ।

अथेहे मंगल सुत्रय् थुकथं धयातःगु दु:
मातापितु उपट्ठानं, पुत्तदारस्स सङ्गहो
अनाकुला च कम्मन्ता, एतं मंगलमुत्तमं
(अर्थात: मांबौया सेवा यायेगु, कलाः काय्म्ह्याय्या पालन पोषण यायेगु, गोलमाल जुइगु बांमलाःगु ज्या मयायेगु थ्व उत्तम मंगल खः।)

थुकथं बुद्ध शिक्षां सकलें मनूतय्त कर्तव्य बोध याका बीसा उकियात गुकथं पालना यायेमाः धइगु खँ नं थुइका बी।
थौं हरेक व्यक्तियाके अहम् भावना ब्वलनाच्वंगु दु। थःत हे दकलय् सःसिउम्ह धका तायेकाच्वंगु दु। उकिं यानाः थः स्वयां निर्वलपिंत दायेगु, ख्यायेगु, स्यायेगु ज्या तकं यानाच्वंगु दु। थुकिं यानाः समाजय् अशान्तगु लसक ब्वलनाच्वंगु दु। थुकियात कयाः धम्मपदया दण्डवर्गय् थथे धयातःगु दु -
सब्वे तसन्ति दण्डस्स-सब्वे भायन्ति मच्चुनो
अत्तानं उपमं कृत्वा-न हनेय्य न घातके
(अर्थात: दण्ड खनाः सकलें ग्याइ, मृत्यु खनाः सकलें ग्याइ। उकिं थः थें लुमंकाः प्राणीयात हिंसा मयाये व मयाके।)

जब थुकथंया ज्या यायेगु व याकीगु त्वःती तब छम्हं मेम्हनाप मतिना जायाः समाजय् शान्तगु लकस ब्वलनी।
अथे ला थौंया मनूतय्सं धर्म छु खः धइगु खँ हे थुइके मफयाच्वंगु अवस्था दु। धर्मया नामय् नं मनूतसें पापकर्म यानाच्वंगु दु। बुद्धं धयाबिज्याःगु दु, 'हीनं धम्मं नं सेवेय्य-पमादेन न संवसे भिच्छादिट्ठी न सेवेय्य-न सिया लोक वड्दनो' अर्थात नीच धर्म सेवन याये मते। प्रमादी जुइ मते। मिथ्या धारणाय् फँसे जुइ मते। हाकनं जन्म कायेगु कामना बढे याये मते ।

अथे हे मनुखं इलम यायेगु इलय्, इलम मयाःसा वया भविष्य अन्धकार जुइ। थः बल्लाःगु इलय् अल्छि मयासे उद्यमी जुइमाः धइगु खँयात नं बुद्धं थुकथं थुइकाबिज्याःगु दु - 'उट्ठान कालम्हि अनुट्ठहानो, युवा बली आलसियं उपेतो। संसन्नसङ्कप्पोमनो कुसीतो पञ्ञाय मग्गं लअसो न विन्दति' अर्थात गुम्ह बलवान युवक जुयाः नं अल्छि जुयाः उद्योग यायेगु इलय् उद्योगी जुइ मखु अज्याःम्हेसिनं उच्च आकांक्षाहिन जुयाः प्रज्ञा प्राप्त याये फइ मखु ।

अथे ला प्राणी मध्ये सर्वश्रेष्ठ प्राणी कथं मनूयात कयातःगु दु। मनू सर्वश्रेष्ठ जुइफुगु वया ज्ञान बुद्धिया कारणं हे खः। जब मनू ज्ञानी जुइ वयाके हरेक कथंया ज्या यायेगु क्षमता दइ। धम्मपदय् धयातःगु दु, अज्ञानी मनू द्वहं थें बढे जुइ। ला जक बढे जुइ प्रज्ञा बढे जुइ मखु। थुकिं ज्ञानया मू मनूया जीवनय् गुलि दु धयागु खँ ध्वाथुइका बिउ ।

मनू शान्तिप्रिय प्राणी खः। तर अथे खःसां थौं हरेक मनूत राग, द्वेष व मोहय् तक्यनाच्वंगु दु। थुकिं यानाः समाजय् अशान्ति ब्वलंका बिउगु दु। खय्त ला भचा अथवा यक्व सकसिकें राग द्वेष व मोह दया हे च्वनी। थ्व छगू मनूयाके दइगु अवगुण नं खः। तर अथे जूसां यदि बौद्ध साहित्य अध्ययन यानाः वने फत धाःसा थुकियात न्यूनीकरण याना यंके फइ। अझ कुतः याना वन धाःसा झीगु मनं थ्व सकतां तंके नं फइ गुकिं यानाः मनूयात अझ स्वावलम्बी, सभ्य व समझदार याना बीसा झी जःखःया लकसय् नं सुधार हया बी। धम्मपदया सुख वर्गय् धयातःगु दु 'नात्थि रागसमो अग्गि-नात्थि दोससमो कलि नात्थि खण्डसमा दुक्खा-नात्थि संति परंसुख।' राग थे मि मेगु मदु, द्वेष थें अपराध मेगु मदु, पञ्चकन्ध समान दुःख मेगु मदु।
अथे ला थःम्हं छु याना छु मयाना मधासे मनुखं मेपिंत थ्व मयाः व मयाः धकाः लाञ्छना बियाच्वनी। थ्व खँय् उलि वाःचायेका च्वनी मखु। बौद्ध साहित्यय् धयातःगु दु 'मेपिनिगु दोष, मेपिंसं छु यात, छु मयाः धकाः स्वयेगु सिबें थःगु दोष थम्हं छु याना, छु मयाना धकाः स्वयेगु वेस।' धात्थें यदि हरेक मनुखं थःगु दोषयात नाला कयाः न्ह्याः वने फःसा भविष्यय् छम्ह सफल मनू जूवनी ।

थुकथं बौद्ध साहित्यय् मनूयात सभ्य, संगठित व सामाजिक याना बीगु यक्व हे खँ न्ह्यथनातःगु दु। धम्मपदया पुप्फ वग्गोया थुगु गाथायात वोध याये फःसा मनूया जीवनय् यायेमाःगु कर्तव्ययात अझ स्पष्टकथं बोध जू वनी:
यथापि पुप्फरासिम्हा-कयिरा मालागुणे बहुं
एवं जातेन मच्चेन-कत्तब्वं कुसलं बहुं
मालीं यक्व स्वांयात ल्ययाः बांलाःगु स्वांमाः दयेकू थें संसारय् जन्म जूम्ह मनुखं यक्व हे कुशल कर्म यायेमाः।

More Stories Like this