यलया न्यकू याः

बुद्धाचार्य शाक्य

धात्थें धायेगु खःसा गुंलाया न्यकू पुइगु दिवंगत जुया वंपिनिगु आत्मायात शान्ति कामना यायेगु खः। छेँया जःपिं मध्ये सुं मंत धाःसा उम्ह मदुम्हेसिया आत्मा अगति मजुइमा व दुर्गतिइ मवनेमा धकाः हे अमूक द्यःयात लुमंकाः मदुम्हेसिगु नामं न्यकू पुइगु याना तल ।

प्राचीनकालय् नं नेपालय् बुद्धधर्म दु। व, मदुम्ह जःया नामं अनेकथंयागु विधित छ्ला वयाच्वंगु दु धइगु दसुत माला स्वल धाःसा लुया वइगु सम्भावना यक्व दु। उकी मध्ये छगू यलया थीथी थासय् जुया वयाच्वंगु न्यकू याः (जात्रा)या महोत्सवतपाखें सी दया वइ। तर न्यकू याः (जात्रा) या महत्व गथे दत धइगु खँ थुइकेमाःगु थौंया गर्जा जुल। मू खँ मथुइकं याइगु छुं नं ज्याया अर्थ मदु ।

किंवदन्तीकथं न्यकूयाःया छत्वाःचा खँ थन न्ह्यब्वये:
प्राचीनकालय् शशिपत्तन नगरय् राज्य यानाच्वंम्ह छम्ह जुजु दु वयागु नां सिंहकेतु खः। वया तिरिया नां रानी सुलक्षणा खः। उम्ह जुजुं प्राणी रक्षा यायेगु जिम्मा कयाः शासन यानाच्वंगु खःसां न्हिंन्हिं जंगलय् वनाः झंगः व पशुत स्यानाः मांसाहारी भोजन याइगु जुयाच्वन। थुज्वःगु बानी त्वःति अले बुद्ध, धर्म व संघयागु नां कयाः साकाहारी भोजन या धकाः लानिं न्ह्याक्व हे न्वाःसां नं मजिउ। छन्हु कालगतिं जुजुया देहान्त जुल। थथे हे लानि नं छन्हु मंत।
जुजु सिंहकेतु झंगः व पशुत जक स्याना जूगु हुनिं म्येय् जन्म काल। लानि सुलक्षणां ब्रम्हूनी जन्म काल। संजोगवश म्येय् जन्म काःम्ह जुजु सिंहकेतुया लालनपोषण ब्रम्हूनी जन्म काःम्ह वहे लानि सुलक्षणां यायेमाःगु जुल। वहे म्येय्यात पूर्वजन्मया भाःत धकाः फक्व सेवा यानाच्वन। छन्हु उम्ह म्येय्यात धुं स्यानाः नया बिल। ब्रम्हूनीनं गुंला न्ह्यः उम्ह सीम्ह म्येय्यागु क्वँय् मुनाः गर्भय् तयाः फियागु चैत्य (चिबाहाः) दयेकल। न्यकू निपु मध्ये छपु चैत्ययागु गजू छुतसा छपु त्रिरत्नया नां कयाः गुंलाज्वःछि पुइगु याना जुल। छन्हु वहे पुयाच्वंगु न्यकुलिं मनुष्य र्कप कयाः सिंहकेतु जुजु प्रकट जुयाः सुलक्षणायात क्यन। उगु इलंनिसें सिंहकेतुया नां भद्रसिंह केतु धायेगु यात। पूर्व जन्मय् सुलक्षणा व लिपा ब्राम्हणी जन्म काःम्हेसिनं पूगु न्यकूया पूधाः ति सलं व घों सलं निगूकथं नं "च्यें चिकि धं हू हू गरजक चिकधं हू हू" धाइगु धया तल। उकियागु अर्थ त्रिरत्नया शरण वयाच्वना, दिवंगत जुयावंम्ह तरे जुइमा धाःगु खः। थुकिया मेमेगु अर्थत नं ज्यानातःगु दु ।

महारानी सुलक्षणां न्यकू पुयाः बुद्ध, धर्म व संघ अर्थात् त्रिरत्नया आराधना, आह्वान व भक्ति यायेगु परम्परा हलसा लिपा वयात हे निरन्तरता बिया वनेगुकथं थीथी न्यकू पुइगु चलन दत। अथेहे शैवमार्गीतय्सं दोहंयागु न्यकू नं पुइगु याना तल। थुकियागु आविष्कार महाद्यवं याःगु धाइ। नापं न्यकू पुइगु चलन मेमेगु गां व दूर्गम क्षेत्रया थीथी धर्मावलम्बीतय् दथुइ नं आपत विपत जुल कि सुचं बीगु साधन कथं छ्यलेगु याना हल। बुद्ध धर्मालम्बीतय्सं थौं म्हिगः थुम्येय्यागु न्यकू, माम्येय्यागु न्यकू व खसि वा दुगुयागु न्यकू नं पुइगु याना हःगु दु। तर उमिगु धापू कथं न्ह्यागुहे न्यकू पूसां नं बुद्ध, धर्म व संघयात लुमंकेगु व मदुम्हेसिगु आत्मायात शान्त जुइमा धइगु बोलीया सलं जक पुइमाः ।

ढुंगुल धाइगु थुम्येय्यागु न्यकू, ताहाकःगु न्यकू धाइगु माम्येय्यागु न्यकू व तिगिलचा धाइगु खसि वा दुगुयागु न्यकू थीथी म्येँ व बाजंयागु तालय् थीथीकथं सः पिकयाः पुइगु याइ। थ्वयात नं छगूकथंया संगीत विकास धकाः नाला कायेमाः ।

स्वनिगःया नेवाःत मध्ये बुद्धमार्गीत वर्षाऋतुया इलय् थःथःगु हे थासय् च्वनाः खुसिबाः वइगु, चलः वनीगु व थीथीकथंया दैवीप्रकोपपाखें सुरक्षित जुयाच्वनेगु चलन न्हापांनिसेंया खः। थुज्वःगु हे इलय् त्रिरत्न अर्थात् बुद्ध, धर्म व संघया सेवा यायेगु आज्जु कया वयाच्वंगु जुल। थ्वहे झ्वलय् प्राचीन जुजु सिंहकेतुया लानि सुलक्षणां चलेयाःगु चैत्य सेवा यायेगु चलन कथं यलया पूर्वया तेत्रा थूर, पश्चिमया पूथ्व थूर, उत्तरया इबही थूर व दक्षिणया लवंख्यः थूर लागाया दुने गुलि नं चैत्य, बहा व बही दु व दक्वसिगु न्यकू पुयाः व बाजं थानाः प्रदक्षिणा, पूजा, दर्शन यायेगु परम्परा न्यायेका वयाच्वंगु जुल। थ्वयात श्रृंगभेरी यात्रा नं धाइ ।

नेपाःया न्यकूयाः गुण नेत्र चन्द्र सूर्य नेपालया साल (संवत्)या दँय् जुजु बालार्चन देवं न्ह्याकूगु माने याना तःगु दु। अनंलि यलयात स्वतन्त्र राज्य दयेकूम्ह जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लं बोधिचर्या यात्रा व मतयाः झिगू त्वालं पालंपाः यानाः न्ह्याकेमाःगु थिति दयेका बिल। थुगु थिति तक नं न्ह्याना हे च्वंगु दु। गुंलाथ्व (श्रावण शुक्लपक्ष) प्रतिपदा कुन्हुनिसें चान्हय् जक याये माःगु बोधिचर्या यात्रा अष्टमीया दुने क्वचायेकी। थुगु यात्राय् श्रद्धालु भक्तजनपिं मुनाः वनेमाः धाइ। थुकिया अर्थ चन्द्रमायागु जलं चैत्ययागु किचः खने मदइगु चान्हय् जक यात्रा यायेमाः धाःगु खः ।

बोधिचर्या यात्राय् न्यकू पुइपिंसं गुंलाथ्व चतुर्दशी कुन्हु बहनी क्वन्ति महाद्यः पुखुली तइगु लसताय् नव बाजा धकाः गुताजिया बाजं थायेगु व स्वताजिया न्यकू पुइगु यानाच्वंगु दु। थ्वया लिपा गुंलागाः (भाद्र कृष्ण) दुतिया कुन्हु न्याइगु मतयाः कुन्हु थीथी कथंयागु बाजंया नापं न्यकू पुयाः यल देय् चाःहुलेगु याना वयाच्वंगु दु ।

बौद्ध, शैव व बैष्णवत जानाः न्यायेका वयाच्वंग न्यकूयाः खः। थुगु याः पनेगु व दिकेगु जक मखु न्हंकेगु तक नं कुतः यानाच्वंपिं दु। अथेहे न्यकू याःयात अःखः ब्याख्या याइपिं नं दु। धात्थें धायेगु खःसा गुंलाया न्यकू पुइगु दिवंगत जुया वंपिनिगु आत्मायात शान्ति कामना यायेगु खः। छेँया जःपिं मध्ये सुं मंत धाःसा उम्ह मदुम्हेसिया आत्मा अगति मजुइमा व दुर्गतिइ मवनेमा धकाः हे अमूक द्यःयात लुमंकाः मदुम्हेसिगु नामं न्यकू पुइगु याना तल। अथेहे पहसिं, धामी, भूत, प्रेत, पिशाच, मशान दोष लानाच्वंपिं मनूतय्गु उपकार व निदानया लागिं मनूया हे त्वानाः पुइपिं नं दु। उगु चलन अप्वः यानाः हिमाली भेगपाखे खनेदु ।

More Stories Like this