न्यकू जात्रा मतयाः

वीरसिं महर्जन

जात्रा धयागु नियत इलय् याइगु देवदेवी, पूजा वा चाड पर्व सम्बन्धी महोत्सव, मेला यात्रा खः। यात्रा छगू थासं मेगु (तापाःगु) थासय् वनेगु ज्या खःसा देवी देव उत्सव, जात्रा नं खः। जात्रा व यात्रा नितां छगू कथं छ्यलातःगु दु। गथेकि बुंगद्यः जात्रा, बिस्काः जात्रा, इन्द्र जात्रा, मतयाः आदि।
जात्रा विशेष यानाः शुभया आगमन व अशुभया नाश यायेगु तातुनाः माने याइगु धार्मिक ज्या खः। जात्रा माने याइगु धर्मया ज्याय् जक मखु न्ह्याइपुकेत नं खः। ऐतिहासिक नेपालमण्डल कृषि प्रधान देय् खः। बुँज्यां फुर्सद दयेवं कृषिनाप सम्बन्धित जात्रा पर्व माने याइ। अथे जुयाः नेवाःतय्गु संस्कृति कृषि�संस्कृति जुल। गथेकि नेवाः सांस्कृतिक जात्रा पर्वत सिनाज्या सिधयेवं गथांमुगःनिसें शुरु जुयाः सिथि नखः कुन्हु क्वचायेकी ।

स्वनिगम (स्वनिगः)या यल देशय् गथांमुगः चःर्‍हे कुन्हु फुकसियां छ्वालिप्वाः वाये खन धाःसा श्रृङ्गी न्यकू जात्रामतयाः न्ह्याइपुक माने जुइ, मखुसा जुइ मखु। थ्व यलया छगू पुलांगु जात्रा खः। मतयाःयात श्रृङ्गी न्यकू जात्रा नं धायेगु याः। यल देय्या गःपखालं दुने स्थापना जुयाच्वंगु सम्पूर्ण बुद्ध बोधिसत्व, चैत्य, धर्मधातु बौद्ध द्यःपिं व गःपखालं पिनेया प्यंगू थुरनापं लसलागु द्यःपिंत पूजा यायेगु तातुनाः दँय्दसं गुलागाः दुतिया (थुगु दँय भाद्र १० गते) कुन्हु मतयाः न्ह्याका वयाच्वंगु जुल। विशेष यानाः यल देशय् माने याना वयाच्वंगु बौद्ध मतयाः जुयाः यल देय्या गौरब व विशेषता नं खः ।

श्रृङ्गी न्यकु जात्रामतयाः शुभारम्भ पिनें खने दयेक गुँलाथ्व पारु (थुगु दँय् श्रावण २६ गते) निसें जुइ। थुगु बगी छवाः तकया दुने मतयाः वनेगु लँपुया सम्पूर्ण बुद्ध, बोधिसत्व, चैत्य, धर्मधातु व बौद्ध द्यःपिं पूजा यायेगु तातुनाः बगी (वज्रगीत) वनेगु याइ। इमाडोलया चैत्य विशेष यानाः वनेगु याइ। बगी चान्हसिया १/२ बजेनिसें सुथसिया ५ बजे निभाः लुइ न्ह्यः तक न्हिं छगः थुर कयाः प्यन्हु न्यान्हुं क्वचायेकी। बगी पूजाय् मंकाः बाजं गुरु व लिउगुरु नापं बाजं खलकं धिमे, धाः, बाँसुरी बाजं न्यकू बाजं समेत पुयाः वनेगु याइ। थुबले चैत्यपतिकं न्यकू बाजं जुइ। थथे चैत्य पतिकं न्यकू पुया वने माःगुया कारण बारे सिंहकेतु जुजुया छपु जातक बाखं दु - भारतया शशीपतन नगरय् सिंहकेतु जुजु व सुलक्षणा लानि दुगु जुल। सुलक्षणा पतिब्रता मिसा जूसां सिंहकेतु जुजुया शिकार म्हितः वनीगु पापी बानी धाःसा वयात मयःगु जुयाच्वन। छन्हु सिंहकेतु जुजु सित। लिपा छगू गामय् गोपालीया कुलय् थुम्येय् जुयाः जन्म जूवनसा लानि नं छुं दिं लिपा र्स्वगबास जुयाः वहे गोपालीया म्ह्याय् रुपवती नामं जन्म जूवन। रुपवतीं न्हापाया जन्मय् पुण्य याना तःम्ह जुयाः पूर्व जन्मया खँ लुमंके फूम्ह जुयाच्वन। उकिं उम्ह थुम्येय् थःगु पूर्व जन्मया भाःत सिंहकेतु जुजु खः धइगु सीकाः न्हिंन्हिं पतिव्रत सेवा यानाः भिभिंगु थासय् जः वनिगु जुल। छन्हु सिंहकेतु थुम्येय् अनया पहाडं कुतुं वनाः सित। लिपा रुपमतीं न्ह्यथु जन्मया थः भाःत लुमंकाः व सीम्ह थुम्येय्या फुक्क क्वँय् मुनाः फिसःया चैत्य दयेकाः उगु चैत्यया च्वकाय् छपु न्यकू गजू तयाः मेगु न्यकू बाजं (श्रृङ्गी) दयेकाः पुयाः चैत्य चाःहिलाः पुजा यानाच्वन। न्हिंन्हिं न्यकू बाजं पुयाः चैत्य चाःहिलाः बज्रगति (बगी) हालाः याःगु पतिब्रता धर्मया प्रभावं उपिं निम्हं हानं निम्हतिपू जुयाच्वने दत। थथे न्यकू बाजं (श्रृङ्गी) पुयाः चैत्य चाःहूगु गंला महिना जूगुलिं दिवंगत जुयावंपिं सकल प्राणीपिंत निर्वाण प्राप्त जुइमा धकाः श्रृङ्गभेरी न्यकू बाजा न्यायेकाः बगी वनेगु याना तःगु जुल ।

वज्रयान परम्पराया गहनरुपं बौद्ध धर्मया अनुभव व यथाभूत ज्ञान दर्शनयात म्यँे चिनाः हालेगुयात दोहा धया तल। दोहायात नेवाः बौद्ध परम्परा कथं चचा स्तोत्र (तुतः) हालेगु यात। भारत व नेपालय् परम्परागतकथं वज्रगीत (बगी) हालेगु यानाच्वंगु जुल। वज्रगीत हालाः बौद्ध धर्म प्रचार याना जुइपिं ८४ म्ह बौद्ध सिध्दपिं दुगु जुल। थ्व ८४ म्ह सिद्धपिं मध्ये मीनपा (मिन नाथ), नारोपा, जालन्धरपापिनिगु संगतं नेपाःया फम्पिपा, चिर्थपापिंसं वज्रगीत हालेगु परम्परा हःगु जुल। भारतय् इ.सं. झिंनिगूगु शताब्दीया (११९३ इ.सं) अन्तय् मुस्मां बख्तीयारं हमला यायेवं बिसिउँ वःपिं वज्रयान आचार्यपिंसं विजय कामदेवया इलय् न्यकू पुयाः वज्रगीत (बगी) हाला जुइगु चलन हःगु खनेदु ।

बगी वनेगु ज्या क्वचायेधुंकाः शान्ति पुखुली महाःद्यः तइगु इलय् नवबाजा थाःवनीगु परम्परा दुगु जुल। नव बाजाया पुचलय् धाःखिं, नाय्खिं, मगःखिं, कोंचाछिं, मृदंग, धिमे, तिगली, डबडब, ज्वः नगरा, खण्डली, कासी, व्याहा, ढोलक, धों धोचा, दह आदि बाजा दइ ।

श्रृङ्गी न्यकू जात्रामतयाःया मुख्य दिं गुंलागा दुतिया कुन्हु सुथ न्हापां वज्राचार्य मूलाचार्य मतयाः झ्वःया दकलय् न्ह्यःने च्वनाः बुद्ध, बोधिसत्व व मेपिं द्यःपिंत जलधारा मण्डल थिलिम्ह, पताचुनं मण्डल च्वइम्ह, सिन्हः तिकीम्ह, जजंका छाइम्ह व वज्रांकित ध्वाँय् ब्वयेकीम्ह न्याम्ह �वःछुनाः मतयाः न्ह्याकेगु याइ। मतयाः पाः काःगु त्वाःया छम्ह कजिं जुयाः दकलय् लिपा जाकि दुगु पिण्डपात्र निसलाःपाः छायेगु ज्या जुइ। मतयाः क्वचाःगु इलय् सहभागी सकलसितं छेँय् पालं याः वनेत पालंमरी छपा नं बीगु ज्या जुइ। अन्तय् फुथोचा वयाः मतयाः क्वचाःगु सुचं बी ।

मतयाः कुन्हु सनिलय् वज्रगीत हालाः दाफा वनेगु याइसा पाः काइगु त्वालं विशेष यानाः वाद्यवादन थाना वयेगु याइ। मतयाः कुन्हु वज्रगीत हालीपिं व याइपिंसं नव बाजा खलः सायाः लँपु जुनाः बौद्ध द्यःपिंत चाःहिलेगु याइ। थथेहे पँय्ताः पंचताल खलकं पञ्च ताल बाजं थानाः वनेगु याइ। मतयाः दाफा वनेगु इलय् नव बाजा खलकं निर्धारित ३३ गू थासय् राग ताल गीत हालाः पुधा थायेगु याइ ।

श्रृङ्गी न्यकू जात्राया मतयाःया झ्वलय् गुलागा तृतीया कुन्हु (थुगुसी भाद्र ११ शुक्रवाः) बुंगय् वनाः करुणामय लोकेश्वरया न्ह्यःने च्वनाः नव बाजा थाइसा गुंलागा चौथी (भाद्र १२ शनिवाः) कुन्हु स्वयम्भु वनी। अनं लिहां वयाः येँ हनुमानध्वाखा लाय्कुली नव बाजा थायेमाःगु परम्परा दु। थथे मतयाः वःपिं सकलें बडेगांया चैत्य पूजा वनेमाः। थुकियात बुधबार देइके वनेगु धाइ। मतयाःया अन्तिम ज्याझ्वः कथं सायाः वइगु लँपुइ च्वंपिं गणेश पूजा परिक्रमा यानाःलि सन्ध्याःकाई लिपाया दँय् मतयाः पाः फइगु त्वाःयात विशेष ज्याझ्वः यानाः पाःब्व लःल्हाइ। पाःब्व काःगु त्वाःयापिंत बाजं थानाः तःवनेधुंकाः श्रृङ्ग मतयाः ज्याझ्वः क्वचाःगु जुइ ।

यलया श्रृङ्ग न्यकू जात्रा बौद्ध जातक बाखंया आधारय् लिच्छवि जात्रा खनेदुसा नव बाजा थायेगु परम्परा मल्लकालिन खनेदु। प्रमाणित मजूसां मतयाः जात्रा सिद्धिनरसिंह जुजुया पालं (ने.सं ७५८) निसें न्ह्याना वयाच्वंगु बौद्ध जात्रा खः। सिद्धिनरसिंह जुजु थुगु इलय् बालगोपाल कृष्णदेगः दयेकाः होम यानाच्वंगु जुल। थ्व मौकाय् येँया युवराज प्रताप मल्लं गुप्त ढंगं यलय् आक्रमण याःगु जुल। सिद्धिनरसिंह जुजुं प्रताप मल्लयात बुका छ्वयाःलि मतयाः जात्रा स्वतःस्फुर्त रुपं जनतां शान्ति कामना यासें न्ह्याकूगु खनेदु। मतयाः शुरु जूगुया प्रमाण लुया मवःनि, थ्व खोजया विषय तिनि। यल गःपखाः दुने स्थापना यानातःगु बुद्ध, बोधिसत्व, चैत्य, धर्मधातु व मेमेपिं बौद्ध द्यःपिनि पुजा यायेगु तातुनाः श्रृङ्गेरी न्यकू जात्रा नापं दँय्दसं मतयाः जात्रा न्ह्याकी। थुगु मतयाः जात्रा यलया झिगू त्वाः (श्रेष्ठ, जोशी, बज्राचार्य, ताम्राकार, महर्जन) पालंपाः कयाः न्ह्याका वयाच्वंगु जुल। यलया झिगू त्वाः छसिकथं थथे दु -
१) ओकु बाहा - शाक्य समाज - २०६७
२) इखालखु - श्रेष्ठ समाज - २०६८
३) कोबाहा - श्रेष्ठ जोशी - २०६९
४) सौगल - श्रेष्ठ जोशी - २०७०
५) नक बही - शाक्य वज्राचार्य - २०७१
६) मंगः बजार - श्रेष्ठ - २०७२
७) चक्र बही - ताम्राकार/महर्जन - २०७३
८) इखाछेँ - श्रेष्ठ/शाक्य - २०७४
९) गाः बाहाः - बज्राचार्य - २०७५
१०) हौगः - महर्जन/ताम्राकार - २०७६

More Stories Like this