ख्वपया गुंलाधर्म

तुलसीकाजी मानन्धर

नेपाः छगू चीधंगु देय् खः। थथे जूसां प्राकृतिक रुपं उलि हे तःमि जूगु देय् खः। थ्व थाय् थीथी धर्म, जाति, भाषा, भेषभूषा व सांस्कृतिक सम्पदां नं उलि हे च्वय् लानाच्वंगु दु। थन लय्लय्पतिं धइथें हे तःधंगु�चीधंगु नखःचखः वया हे च्वनी। थीथी जातजातिया मान्यता व परम्परा कथं दछिया दुने यक्व नखःचखःत लाः वइ। थुपिं सांस्कृतिक नखःचखः हे झीगु गौरव व म्हसीका खः। सांस्कृतिक नखःचखः माने यायेबलय् व्यवहारिक जीवनय् बांमलाःगु लिच्वः मलाइ कथं व परिस्थति अनुकूल जुइ कथं माने यायेमाःगु आवश्यक जू ।

नेपाःया दकलय् चीधंगु जिल्ला ख्वप खः। ख्वप जिल्ला स्वनिगःया पूर्वपाखे ला:। थ्व जिल्ला संस्कृतिक रुपं यक्व नां जाः। थनया नखःचखःत मध्ये गुंला धर्म नं छगू प्रमुख खः। येँ, यल थें ख्वपय् नं गुंला धर्म तःजिक हनी। गुंला धर्म विशेष यानाः नेवाःतय्सं माने याइ। गुंलाथ्व पारुं निसें यँलाथ्व पारु तक माने याइ। गुंलाबलय् विशेष यानाः धर्म कर्म याइगुलिं थुकियात "धर्ममास" नं धायेगु याः। थ्व लछिया दुने विहार, बहाःबही, गुम्बा व देगलय् विशेष पूजा पाठ यानाच्वनी ।

गुंला लछिया दुने प्यम्ह भगवान बुद्ध सीकः वनी। न्हापांगु बुधवाः कुन्हु नमोबुद्ध, निगूगु बुधवाः सक्वया बज्रयोगिनी लिक्क च्वंगु स्तूप, स्वंगूगु बुधवाः स्वयम्भु महाचैत्य व अन्तिम बुधवाः बदेगांया स्तूपयाथाय् प्रायः ख्वपया बौद्ध श्रद्धालुतय् हुल जुयाच्वनी। अथेहे प्यम्ह करुणामयया दर्शन नं याःवनी। गथेकि नाला करुणामय, जनबहा करुणामय, चोभाः करुणामय व बुंगया करुणामय ।

गुंला लछि तक प्रायः श्रद्धालुपिंसं हिंसा कर्म (अकुशल कर्म) त्वःताः पुण्य संचय याइ। गुम्हेसिनं थ्वँ, अय्लाः व ला त्वःतेगु याइ। गुम्हं ब्रत च्वनाः न्हिछिया छछाः जक नयेगु याइ। अथेहे सुथय्�बहनी विहारय्, बहाःबहिली, परित्राण पाठ व स्तोत्र आदि पाठ याइ। गुंलाबलय् ख्वप, थिमि व भोतया साय्मि समुदायं लख चैत्य (सवालाख चैत्य) थानाः धलं दनेगु ज्याझ्वः यानाच्वंगु दनि। नापं पञ्चबाजा, नौबाजा, श्रृंगभेरी(न्यकू पुइगु) व गुंलाबाजं थानाः थीथी विहार, गुम्बा, बहाबही व देगः पतिकं वनाः श्रद्धा चीभाः थायेगु चलन साय्मि लगायत शाक्य बज्राचार्यं नं याना वयाच्वंगु दु ।

गुंलाया लसताय् थीथी त्वालय् धर्म प्रवचन याकेगु, ज्ञानमाला हालेगु व तुतः (दशवल स्तोत्र) यायेगु ज्या याइ, दश अकुशल कर्म त्वःताः दश कुशल धर्म यानाः सम्यक जीविका याइ ।

गुंला लछिया इलय् यक्व संस्कृतिक पर्व लाः वः। गुंलाथ्व पञ्चमि कुन्हु नागं दुःख मबीकेत (छेँ भिंकेत) थःथः छेँया लुखाय् नागया किपा तिकाः पूजा याइ। वयां लिपा गुंलाथ्व द्वादशी कुन्हु थीथी बहाबहिली बहिद्यः ब्वयेगु याइ। द्वादशी निसें गुंपुन्हि तक सुकूध्वाका बही, कुथुबही आदि पुलांगु बुद्धया पौभाः, चैत्य, मूर्ति अले मेगु थीथी काष्ठकला, धातुकला आदिया बौद्ध देवी, देवता व बुद्ध मूर्तित ब्वयेगु व स्वः वनेगु याइ। थुकियात "बहिद्यः ब्वयेगु" व स्वःवनेगु धाइ। गुंपुन्हि कुन्हु गुताजिया बूबः (कय्गू, मुस्या, माय्, बकुलाः, भूति, मस्यां, सिंपु, तग्वः कय्गू व मू) तयाः क्वाति त्वनेगु याइ। पुन्हि कुन्हु बहनी स्वयम्भु महाचैत्य दर्शन याः वनी। ख्वपयापिं न्यासि वनाः तकं स्वयम्भु महाचैत्यया दर्शन याः वनी ।

गुंलाया सापारु कुन्हु सीपिनिगु नामं सा दयेकाः देय् चाःहिली। ख्वपया मौलिक कथं "घिन्ताङ्ग घिसि" म्हितु म्हितुं वनी। उकुन्हु हे साय्मितय् नं धलं दनाः खतय् बुद्धमूर्ति व बौद्धग्रन्थ तयाः बाजं थानाः देय् चाःहिली। अथेहे च्याचा गुन्हु तक गाइँचा प्याखं, भेले प्याखं, लुसिप्याखं, माकःप्याखं, खिचा प्याखं, नागाचा प्याखं, अझ देवी प्याखं, भालु प्याखं व थीथी ख्यालःत नं क्यनेगु याइ। सापारु कन्हय् कुन्हु तापालाछि त्वालय् च्वंम्ह लश्कर द्यः (लोकेश्वर द्यः) खतय् तयाः बाजं थानाः बेदय् चाःहीकी। थुकी यक्व श्रद्धालुपिंसं ब्वति काइ। उकिं लिपा गुंलागा त्रयोदशी (जुगःचःह्रे) कुन्हु ख्वपय् नं पञ्चदान (पञ्चरां) तःजिक हनी। न्याम्ह दीपंकर, प्रशन्तशी विहार (क्वाठण्डौ)या मूल दीपंकर, चतुवर्ण विहारया दीपंकर, झौरबही गोलमढिया दीपंकर, जयकीर्ति विहार कथुबहीया दीपंकर व बौद्ध समकृत विहारया दीपंकर न्याम्ह आजुद्यःया मूर्ति नापं शाक्य, बज्राचार्यपिंत दान प्रदान याइ। ख्वपया १ वडाय् लाःगु सूर्यमढि त्वालंनिसें त्वाःत्वालय् यंकाः पूजा यानाः त्वाःत्वाःयापिं थीथी नेवाः जातजाति थःगु गुथि तयातःगु अनुरुप दीपंकरया पूजा याः वयेगु याइ। उकुन्हु साय्मि समूहपाखें थाय्थासय् पोङा (कहा) पुयाः दीपंकर परिक्रमा याकाः दकलय् लिपा तौमढि त्वालय् पञ्चदान क्वचायेकी ।

गुंलागा आमाई (बौया ख्वाः स्वयेगु) दिं कुन्हु धलं दनाः चीभाः पुजा जुइ। थुकुन्हु ख्वपया प्रायः दक्व चीभाः म्हसीकः वनी। गुंलाया अन्तिम दिं पारु कुन्हु शाक्य बज्राचार्यपिं नं बहिली वनाः बहाः पूजा याइ। अथे हे लछियंकं थानातःगु चीभाः विधिपूर्वक हनुमानघाट (खोह्रं) खुसि दथुइ त्रिवेणीइ अर्घ बियाः गुंला धर्म क्वचायेकी ।

More Stories Like this