तेर्हथुम जिल्ला व अनया नेवाः
ब्रम्हदेव 'प्रदीप'
नेपाःया पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रया कोशी अञ्चल दुने लाःगु तेर्हथुम जिल्ला भौगोलिक हिसाबं २६६६ निसें २६३० अक्षांशय् व ८७२५ निसें ८७४५ देशान्तर लाः। पाँचथर, धनकुटा, भोजपुर, संखुवासभा व ताप्लेजुङ्ग जिल्लाया दथुइ लाःगु थुगु जिल्लाया उचाई समुन्द्री सतहं ९४५ मि. निसें ३२६२ मि. तक दु। ६७९ वर्ग किमि कूल क्षेत्रफल दुगु थुगु जिल्लाय् ३२ गाविस दु। समुन्द्री सतहं १६०० मि. च्वय् च्वंगु म्याङलुङ्ग थुगु जिल्लाया सदरमुकाम खः। 'म्याङलुङ्ग' धइगु लिम्बुभासं भौचा थें हालीगु ल्वहं खः। थुकिया बाखं थुकथं दु ।
छन्हु छम्ह लिम्बु मिसा जंगलय् सिँ मुनाच्वंबलय् ल्वहं छगलं भौचा हाःगु सः पिज्वल। छु जुइ धकाः उगु ल्वहँतय् इंचां क्वानाः स्वःबलय् उगु ल्वहँतं हि पिहां वल। व खँ वं गामय् वयाः कंबलय् गामय् च्वंपिं मनूतसें उगु ल्वहं पक्का नं द्यः जुइमाः धकाः देवीया रुपय् अनया प्यकालँया दथुइ च्वंगु वर सिमाया क्वसं स्थापना यानाः बाजं थानाः यंकल। उगु बखतय् लिम्बुतय् उभौली पर्व माने यायेत वयाच्वंपिं न्याम्ह लँजुवाःतय्सं नं उगु खँ न्यन। उपिं पत्याः मजुयाः न्याम्ह मध्ये छम्हेसिनं ल्वहँतय् पाला स्वत। ल्वहँतं उकथं हे हि पिहांवल। व लु खनाः उपिं छक्क जुल। नापं ग्या नं ग्यात। चान्हय् उपिं बाय् च्वनाच्वंथाय् नापं धुँ वयाः न्याम्हेसितं स्याना बिल। थुगु घटना लिपा उगु ल्वहं सिंहदेवीया नापं प्रख्यात जुलसा व थाय्या नां म्याङलुङ्ग धकाः सकस्यां म्हसिल ।
नेवाःतय्गु प्रवेश :
पृथ्वीनारायण शाहं नेपाःगाः कब्जा यायेधुंकाः राजनीतिक प्रतिशोधया कारणं नेपाः गालय् च्वने मफुपिं नेवाःत नेपाःगाः त्वःताः भारतया आसामय् तकं च्वं वंगु दु। लिपा गुलिखे नेवाःत आसामं लिहां वयाः तेर्हथुमया थीथी गामय् वयाः अन हे स्थायी बसोबास याना छ्वःपिं नं दु ।
सदरमुकाम म्याङलुङ्ग जक बि.सं.१९५० सालय् महाजाँच याःगु झ्वलय् सरकारी हाकिम कथं वःम्ह शिवभगत प्रधानाङ्ग व वय्कःया सन्तानं अनहे स्थायी बसोबास
यात। लिपा बनेज्या यायेगु झ्वलय् यलया लुभु, सक्व, भोत, धौख्यः व ख्वपं नं आपालं मनूत अन वनाः अन हे स्थायी बसोबास याःगु जुल ।
थौंकन्हय् नेपाःतय्गु अवस्था :
तेर्हथुम जिल्लाय् मुक्कं यानाः ३२ गू गाविस दु। उकी मध्येय् २७ गू गाविसय् नेवाःतय्गु उपस्थिति दु। उमिगु ल्याः ३१०० म्ह स्वयां अप्वः दु। सदरमुकाम म्याङलुङ्ग बजारय् जक ६८ खा नेवाःतय्गु छेँ दु। गांगामय् च्वंपिं नेवाःतय्सं थःपिनिगु जीवन निर्वाह व लजगाःया निंतिं बुँज्या याना वयाच्वंगु दुसा सदरमुकामय् च्वंपिं अप्वःसिनं व्यापार, होटल व्यवसाय, शिक्षण पेशा व मेमेगु लजगाः यानाच्वंगु खनेदु ।
शैक्षिक दृष्टिकोणं धायेमाल धाःसा सदरमुकामय् च्वंपिं फुक्क धइथें शिक्षित खनेदु। अन आखः ब्वनेत सरकारी स्कुल, बोर्डिङ्ग स्कुल, उच्च माध्यमिक विद्यालय व नेपाली विषयय् एमए तक ब्वंकीगु म्याङलुङ्ग क्याम्पस दु ।
माओवादी जनयुद्ध न्ह्यः तक म्याङलुङ्ग बजारय् निखा (२) छेँ बाहेक दक्व नेवाःतय्गु छेँ जुयाच्वन। २०५२ सालंनिसें शुरु जूगु माओवादी जनयुद्धया कारणं गामय् च्वंपिं मेमेगु जातिया मनूत नं धमाधम सदरमुकामय् च्वं वयेगु शुरु जुल। अन च्वंपिं नेवाःत चाहिं थःगु छेँबुँ मियाः विराटनगर, इटहरी आदि थेंज्याःगु शहरपाखे बसाइँ सरे जुयाः च्वं वल। अझ २०५९ मंसीर २२ गते म्याङलुङ्ग बजार बामंलाक मिं नयेधुंकाः ला झन हे अप्वः नेवाःतय्सं म्याङलुंग त्वःतल। थौंकन्हय् मिं नःगु उगु थासय् ढलान यानाः दनातःगु आपालं पक्कि छेँ खनेदु। मेमेथाय् धाःसा पुलांगु हे ढंगया छेँत दनि। पसः कवलय् धाःसा पुलांगु नेवाः पहःया धी खापा तया तःगु दु ।
नेवाः भाय् व नेवाः संस्कृतिया सन्दर्भय् धायेगु खःसा सदरमुकामया छुं भचा पुलांपिं नेवाःतय्सं बाहेक सुनानं नेवाः भाय् ल्हाये मसयेधुंकल। अझ थु हे मथुइधुंकल। फुक्कस्यां खय् भाय् जक छ्यलाबुलाय् हयाच्वंगु दु। नेवाः संस्कृतिया खँ ल्हायगु खःसा छुं नं विधि व्यवहार, पूजापाठ व कर्मकाण्डय् अनया खय्ब्रम्हू पुरोहित तयाः इमिगु हे निर्देशन कथं ज्या न्ह्याका वयाच्वंगु दु। थीथी गांया खँ ल्हायेगु खःसा तामाङ्गत अप्वः दुगु थासय् तामाङ्ग संस्कार कथं की (अन च्वंपिं नेवाःतय्सं लिम्बुतय्त 'की' धाइगु जुयाच्वन) त अप्वः दुगु गामय् की संस्कार कथं, खय्त अप्वः दुगु गामय् खय् संस्कार कथं विधि व्यवहार व कर्म काण्ड न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।
नेवाः नखःचखः हनेगु झ्वलय् धाःसा मोहनिबलय् कूछिभ्वय् नयेगु चलन दनि। अथेहे स्वन्तिबलय् म्हपुजा नं याना वयाच्वंगु दु। मेमेगु नेवाः नखःत मध्ये सिथिनखः, सापारु, यःमरि पुन्हि, घ्यःचाकु संल्हू हना वयाच्वंगु दु। सापारु कुन्हु लाखे प्याखं नं पिकायेगु याना वयाच्वंगु दु।
अनया नेवाःत मुनाः 'झीगु परोपकार समाज' नामं नेवाः संस्था चायेकातःगु दु। थौंकन्हय् रोम भगत प्रधानाङ्गया अध्यक्षताय् १३ म्ह दुजः दुगु ज्यासना पुचलं ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु। उगु संस्थाया ज्याकू म्याङलुङ्ग - १ वडाय् च्वंगु रामपाटी धाःगु थासय् दु ।
२३ ताजिया तकुस्वां (लाली गुराँस) ह्वइगु, ३२५ फिट तजाःगु एसियाया हे छगू सुन्दर झ्वाला (झरना) दुगु प्राकृतिक रुपं सुन्दर तेर्हथुम जिल्लाय् च्वंपिं नेवाः ल्याय्म्हतय्के धाःसा नेवाःभाय् ल्हाये सयेकेगु चाहना यक्व हे दु। थुकिया लागि नेवाः हक हितया लागिं ज्या सनीगु संघ संस्था व नेवाः संस्कृतिविज्ञपिंसं उखेपाखे ध्यान बियाः माःगु पलाः न्ह्याकेमाःगु आवश्यकता दु ।
More Stories Like this
जातीय संघीयताया खँय् नेमकिपा प्राडो, पाजेरो ब्वाकेगु ख्यः मखु राष्ट्रपति प्रणाली बारे विवाद नेवाःतय्त जागृत याइगु 'नेपाःमिया नुगः सः' खँ स्वनिगःया
