अधिकार कायेत आन्दोलित जुइ फयेमाः

नरेशवीर शाक्य

नेपाःया आदिवासी नेवाःतय्सं नेपाः दुने हिलावंगु परिवेशय् आः राज्य सत्ताय् हस्तक्षेप यानाः अधिकार प्राप्तीया आन्दोलन न्ह्याकाच्वंगु दु। नेवाः बाहुल्यता दुगु थासय् आः स्थानीय निकायस नेवाः डेस्क स्थापनाया माग आः हे नं येँ महानगरपालिका, यल उपमहानगरपालिका व किपू नगरपालिका दुने सहमति जुइधुंकूगु दु। उलि जक मखु थुगु स्वंगू स्थानीय निकायय् थीथी नेवाः हक अधिकारया निंतिं सम्बन्धित प्रमुखत लिसे सम्झौता नं जुइधुंकुगु दु। आः थुपिं सम्झौताया कार्यान्वयन पक्षयात नं बल्लाका यंके माःगु खँय् शंका मदु ।

नेपाःया ऐन कानूनय् स्थानीय स्वशासन ऐन व नियमावली हे दयेकाः स्थानीय स्वशासनयात समृद्ध यायेगु तातुना तःसां ब्यावहारिक रुपं थुकियात सम्बन्धित मनूतय्सं लागू यानाच्वंगु मदु। स्थानीय स्वशासन ऐनय् उल्लेख जुयाच्वंगु अधिकारपाखें हे थनया स्थानीय मनूत अधिकारं बञ्चित जुयाच्वंगु दु। अधिकारया विषय ज्ञान मदुगु कारणं नं अधिकारपाखे सचेत जुइ फयाच्वंगु मदु। थ्वहे खँयात वाःचायेकाः नेवाः स्वायत्त राज्य स्थापनाया निंतिं न्ह्यचिलाच्वंगु नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया पहलय् आः स्थानीय निकायस नेपाःया आदिवासी व नेवाःतय्गु मू थाय् जुयाच्वंगु नेवाः राज्य दुने थःपिनिगु अधिकार स्थापनाया निंतिं थ्व अभियान न्ह्यानाच्वंगु खः ।

स्थानीय निकायसं थःपिनिगु मातृभाषाया छ्यलाबुला थप आधिकारिक भाय् कथं छ्यले दइ धकाः स्थानीय ऐनय् न्ह्यथना तःसां थुकियात छ्यलाबुलाय् हयेगु माहौल सम्बन्धित निकायतपाखें जुयाच्वंगु खने मदु। मातृभाषाया छ्यलाबुला थःपिनिगु अधिकार खः, छुं भाय्या विरोधय् आन्दोलन मखु ।

स्थानीय निकायय् थःपिनिगु अधिकार सुरक्षित यायेगु ज्या आः नीतिगतरुपं हे सम्बन्धित निकायपाखें यायेमाःगु माग अधिकारकर्मीतपाखें जुइमाः। छगू आन्दोलनया लिधंसाय् अधिकार प्राप्त जुइगु अले लिपा उकिया मान्यताय् ह्रास वइगु स्वयां नीतिगत रुपं हे अधिकार दुथ्याके फत धाःसा थुकिं लिपा तकं ज्या यानाच्वनी।
नेपाःया राजधानी जुयाच्वंगु येँ देय् देय्या राजनैतिक केन्द्र जक मखुसं देय्या अर्थतन्त्र धाने यानाच्वंगु मुख्य आर्थिक केन्द्र नं खः। थन हरेक कथंया आर्थिक, सामाजिक व राजनैतिक ज्याखँया प्रयोग जुइगु याः। तर राजधानीया न्हापांनिसेंया आदिवासी बासिन्दा जुयाच्वंसां थनया आदिवासीतय्सं छुं नं कथंया अतिरिक्त सुविधा धाःसा काये फयाच्वंगु मदु। वर्तमान परिस्थितिइ नं देय्या ७४ जिल्लां हे मनूत थन वयाः अनाधिकृतरुपं बसोबास याः वयाच्वंगु दु। थुज्वःगु बसाइँ सराईया कारणं थनया आदिवासी जनजातितय्गु म्हसीका तकं संकटय् लानाच्वंगु दु। तर थज्याःपिं मनूतय्त पनेगु वा नियन्त्रण यायेगु नीति सरकारं नालेगु कुतः तक नं यानाच्वंगु खने मदु। थन न्हापांनिसें बसोवास याना वयाच्वंपिं येँ देय्या निर्माण व स्वामित्व कयाच्वंपिं आदिवासीतय्सं थःपिं थन न्हापांनिसें बसोवास यानाः थनया सभ्यता व संस्कृतियात म्वाकाः नेपाः देय्यात हे विश्वय् म्हसीका बीगु लागिं याना वयाच्वंगु थःपिनिगु योगदानया कदर जुइ फयाच्वंगु मदु। थनया आदिवासी नेवाःतय्गु सभ्यता व संस्कार, सम्पदाया लिधंसायात कयाः सरकारं थःगु आम्दानीया स्रोत दयेकाच्वंगु दु, तर थुकिया लिच्वः व सुविधा स्वयम् थनया आदिवासीतय्सं काये फयाच्वंगु मदु। थन बसोवास यानाच्वंपिं मनूतय्सं सरकारयात पुलेमाःगु कर, दस्तुरय् छुं कथं नं छुट, मिनाह काये फयाच्वंगु मदु। थ्व कारणं आः थन न्हापांनिसें बसोवास यानाच्वंपिं मनूतय्सं स्थानीय निकायस पुलेमाःगु कर व पिनें वयाः लिपा थन बसोवास याः वइपिं मनूतय्सं पुलीगु कर दर व दस्तुरय् फरक हयाः थनया आदिवासीतय्सं थःपिं थुगु लागाया भूमिपुत्र खः धयागु आभास राज्यस्तरं हे काये फयेके माःगु दु ।

आः नकतिनि हे जक येँ महानगरपालिकां एकपक्षीय रुपं थन बसोबास यानाच्वंपिं मनूतय्के काइगु कर व दस्तुरय् ७०० प्रतिशत तक अप्वः दां म्हयेगु निर्णय याःगु दु। न्हापांनिसें थन वसोवास यानाच्वंपिं, राजधानीइ च्वंगु ल्याखं अप्वः सुविधा सम्पन्न जुयाच्वंपिं मनूतय्के अप्वः सम्पत्ति दुगु कारणं थुमिके न्ह्याथे यानाः जूसां अप्वः कर म्हयेमाः धइगु नीति स्थानीय निकायं कायेगु कुतः जुयाच्वंगु खनेदु। तर थ्वहे अनुपातं स्थानीय निकायय् बीमाःगु छुं नं सुविधायात अप्वयेकेगु नीति धाःसा नालाच्वंगु खने मदु। स्थानीय अधिकारीतय्सं अथे अप्वः कर म्हयेमाःगुया कारण स्थानीय प्रशासन न्ह्याकेत स्रोतया अभावया कारणं खः धकाः स्पष्टकथं धयाच्वंगु दु। सरकारी कर्मचारी लहीत वा पिनें वयाः राजधानीइ जागिर नः वयाच्वंपिं मनूतय्त तलब नकेगु लागिं राजधानीया स्थानीय मनूतय्के अप्वः कर म्हयेगु नीति धयागु हे थनया आदिवासीतय्त सरकारपाखें जुयाच्वंगु चरम आर्थिक शोषण खः धयागु खँयात नं आः नेवाः स्वायत्त राज्य निर्माणया निंतिं आन्दोलित जुयाच्वंपिं अधिकारकर्मीतय्सं गंभीर जुयाः बिचाः यायेमाःगु दु ।

येँ देय्या निवासीतय्सं राज्य निर्माण व संचालनया ज्याय् न्ह्याबलें हे महत्वपूर्ण योगदान बिया वयाच्वंगु दु। थ्व हे सदाशयतायात आः थन प्रशासन न्ह्याकाच्वंपिंसं दुरु बीम्ह सा कथं शोषण यायेगु नीतियात पूर्ण रुपं लागू याये न्ह्यः हे थनया आदिवासी जनजाति सजग जुयाः थःपिंत शोषण यानाच्वंगु खँपाखें होशियार जुयाः थःपिनि अधिकार स्थापनाया निंतिं न्ह्यचिलेमाःगु आवश्यकतायात वाःचायेके माः। थःपिनि न्हापाया पुस्तां थःगु देय्यात शान्त व सुन्दर दयेकेत यानावंगु योगदानयात थुइकाः वहे लँपुइ थनया आदिवासीत न्ह्याः वनेमाःगु खँयात इलं घ्वानाहःगु दु। ईया सः म्हसीकेगु हे सकसियां निंतिं भिं जुइगु खँय् गनं शंका मदु ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this