सामाजिक सुधारया मिखाकुलिं झीगु संस्कृति

लाभरत्न तुलाधर

छगू ईया तिसा मेगु इलय् कसा:
संस्कार व संस्कृति धइगु सामाजिक जीवन हनीपिंत थवंथवय् ऐक्यवद्ध यायेगु मनसायं सिर्जना यानातःगु जुयाच्वनी। थुगु ल्याखं विकसित व अविकसित, सभ्य वा असभ्य न्ह्यागु नं जातीय समाजय् थःथःगु देश काल व परिस्थिति ल्वयेक संस्कृति न्ह्यानाच्वनी। छगू कालखण्डय् थ्व हे संस्कृति सभ्यतापूर्ण जीवनया फुकं थें क्षेत्रय् प्रगतिया त्वाथः गयेत सहायक जुयाच्वनीसा, थ्वहे संस्कृतिया गुलिखे अंग कालान्तरय् ईयात मल्वयाः बाधक जुइफु। उकी मध्येय् छगू अंग खः सामाजिक विधि व्यवहार ।

संस्कृति: मदिक्क न्ह्याइगु खुसि:
व्यवहार धयागु छम्ह वा छगू परिवारं मेगु परिवारलिसे स्वापू-सम्पर्क छुइगु, अले विधि धयागु उकिया तरिका वा काइदा। उकिं, विधि व्यवहार धइगु मनू जन्म जुसांनिसें मरण धुंकाः तक नं सिखः थें माः हना वइ। थुज्वःगु ब्याःजाःया प्रत्येक प्रचलनय् छुं न छुं महत्व वा रहस्य दुग्यलाच्वनी। थुज्वःगु प्रथा वा दस्तुरं उगु समाजया धार्मिक, आर्थिकया लिसें दार्शनिक पक्षयात लिज्वयेकी। उकिं विधिव्यवहार प्रणाली धइगु मात्र परम्परागत मान्यता मजुसे समाज व देशय् वःगु हिउपाःया किचः नं धाये जिउ। मेकथं ध्वाथुइकेसा, संस्कृति धइगु न्ह्यानाच्वंगु खुसि खः, गुकी गबलें यचुगु लः न्ह्याइसा गबलें बुलुगु, गबलें ध्याचः व धः बराबर हानीकारक तत्व नं ल्वाकज्याना वइ। चेतनशील, उकिं सभ्य मानव समाजया कर्तव्य थ्व खः कि समुदायया निंगु भिंगुयात संरक्षण याना तयेगु, अले समाज व परिवार नष्ट भ्रष्ट याइगु कुसंस्कार चीका छ्वयेगु ।

ईया प्रवाह ल्वयेक हिले सयेके:
विश्व दबुली नेवाः जातियात नं छगू अतिकं सभ्य व सुसंस्कृत राष्ट्रया तगिमय् ल्याः खाइ। स्वाभाविक हे जुल कि नेवाःतय् सांस्कृतिक सम्पदाया धरोहर नं विशाल जुइ। थ्वहे धरोहर मध्येय् छगू महत्वपूर्णगु झीगु सामाजिक विधि व्यवहारया पद्धति खः। थुकी परिवर्तनशील ई कथं बेला बखतय् परिवर्तन व सुधार जुया हे वयाच्वंगु खत। द्रुतगतिं हिलावंगु नेवाः समाजया वर्तमान संरचनायात ध्यानय् तयेगु बखतय् ५० दँ जक मखु २० दँ न्ह्यः जक दयेका तयागु नियम हे थौंकन्हय्यात मल्वःगु महसूस जुइ। झीगु समाजय् चख्यनावंगु शिक्षा, लजगाः, रहनसहन, धर्मसंस्कृति, छेँ, वातावरण, स्वास्थ्य आदि क्षेत्रय् व्यापक रुपं चख्यनावंगु प्रगति व परिवर्तनयात ल्वयेक कःघायेफइगु परिमार्जित नियम, पद्धति थौंया आवश्यकता जुल ।

सामाजिक सुधारया पूर्वाधार:
वर्तमान समाजय् प्रचलित ब्याःजाःया नियमत दुवालेगु खःसा सलंसःदँ पुलांगु मान्यता व अवधारणाय् आधारित जूगु नं लुइकेफु अथे हे २०�२५ दँ थुखे तिनि सुधार जूगुया रुप नं खंकेफु। गुगुं नं सामाजिक सुधारया सफल कार्यान्वयनया लागिं छुं भचा गृहकार्य मयासे मगाः। थुकिया निंतिं समाजया स्वापू दुगु थीथी अंगय् च्वनाः सक्रिय भूमिका निर्वाह याइपिनि दथुइ खँल्हाबल्हा सहलहया माध्यम जरुरी जुइ। थ्व धइगु सम्वृद्ध समाजया धर्मदर्शन व संस्कृति जक मखु भौतिक व आर्थिक अवस्थिति आदियात नं सहज जुइगु तर जातीय मौलिक पहिचानय् मध्वइगु जुइमाः ।

समन्वययुक्त निर्देशक सिद्धान्त:
थौंया नेवाः समाजयात सम्प्रदायया ल्याखं स्वयेगु बखतय् म्होतिं प्यब्व थलाः बिचाः यायेछिं, गथे बुद्धमार्गी, शिवमार्गी, नास्तिक (निश्चित छगू सम्प्रदायय् मच्वनीपिं) अले न्हून्हूगु सम्प्रदायय् रुपान्तरित जूपिं (इसाई, ओशो आदि)। थुपिं मध्येय् बुद्धमार्गी नेवाः समाजयात हे जक दुवाले। नेपालय् बुद्धधर्मया स्वंगूताजि स्वये खने दयाच्वन�वज्रयान, महायान व स्थविरवाद (हीनयान)। थुपिं स्वंगुलिं यान वस्तुतः बुद्धयान हे खःसां सिद्धान्त व दर्शनय् गुलिखे खँय् भेद दयावन। बौद्ध नेवाःत मध्येय् ९५ प्रतिशत धर्मभीरु जनतां न्ह्यागुसां बुद्धधर्म हे खःनि धयाः फरक सीकेगु इच्छा मयाः। गबलय्, गन, गुथाय् थःत छिन अबलय् अन, उगु थासय् गुरुजु, लामाजु व भन्ते�गुरुमांपिंथाय् थःगु श्रद्धा पिब्वइ। जि ला थेरवादी अथवा वज्रयानी मनू धकाः म्हसीके बी यःपिं तचकं म्हो जक दइ। अथे जूगुलिं व्यवहार सुधारया निर्देशिका सिद्धान्त धयागु स्वंगुलिं यानया दथुइ समन्वित रुप जुइमाल ।

पराश्रित मखु आत्मनिर्भर शैली नाले:
च्वय् न्ह्यथनागु स्वंगुलिं यानया विमति विरोध मदुगु आदर्शमय अवधारणा वा मूल्य मान्यता धइगु हे स्वम्हसिया मंकाः कुसा खः, ध्वाँय् खः। थ्व धइगु थुपिं हे जक जुइफु � समाजयात च्वन्ह्याकेत कल्याणकारी ज्याझ्वः, पारस्परिक सहिष्णुता, इहलोक व परलोक निथासं शुभ मंगल व सुगति प्राप्त जुइकेगु लक्ष्य। लिसा कयाः लुमंके� थौंयात माःगु संस्कृतिया पहः निश्तितरुपं स्वावलम्वी प्रकारया जुइमाः, नत्र ई मत्यवं सिना वनेफु।
n बौद्ध संस्कृतिया विशिष्ठता जीवनोपयोगी
बुद्धधर्मया शिक्षा व दर्शन दुग्ययेक अध्ययन याःपिं विद्धत्वर्गया छगू निष्कर्ष थ्व नं दु कि मानव समाज व सकल राष्ट्रयात हे शान्ति व समृद्धिया अक्षय उपहार बीगु खःसा थन उत्थान यायेमाःगु संस्कृतिं प्रत्येक मनूयात थःगु जीवनकालय् हे सेवा यानाः सन्तुष्टि बीकथंया जुइमाः। मृत्यु लिपा थ्यनीगु अनेक प्रकार लोक व भुवनया चक्करय् नाना भाँती कर्मकाण्डया श्रृंखला न्ह्याकीगु कथंया संस्कार मेमेपिं अबौद्ध सम्प्रदायया जुइफु, विज्ञानसम्मत बुद्धवादय् मखु। थ्व नं थौंया सुधारवर्गं गौर यायेमाःगु पक्ष खः ।

आध्यात्मिक शिक्षकवर्गया सकारात्मक सोचः
सैद्धान्तिक धरातलय् च्वसं न्ह्यथनागु विचाःत सत्य खःसां तबि नेपाली बौद्ध समाजया यथार्थ मेगु हे जुयाच्वन। मूर्तिपूजा, आत्मावाद व पुरोहितवादयागु पःखाः थुनेत पलिस्था जूगु बुद्धवादया स्वंगुलिं सम्प्रदाय दुने थुपिं स्वथी लगायत आपालं अबौद्ध व अवैज्ञानिक मान्यतां हा कयाच्वंगु ध्वदुइ। थुगु परिस्थितिइ प्रस्तावित सुधारया ज्याझ्वः कार्यरुपय् परिणत यायेगु निंतिं थ्व स्वंगुलिं यानया धर्माधिकारी वा गुरु पुरोहितवर्गपिनि सहमति व सहयोग आवश्यक जुइ। प्यम्ह खुम्ह अगतिशील पण्डित पुरोहित बाहेक न्हूगु पुस्ताया न्हूगु समाज दयेकेगु चाहना थूपिं सुशिक्षित व प्रगतिशील बिचाःयापिं धार्मिक शिक्षकवर्गं थुगु महत्वपूर्ण अभियानय् पक्का नं सकारात्मक भूमिका निर्वाह याइ। छाय्धाःसा, जजमान वा उपासक वर्गया सर्वपक्षीय समृद्धि जुल धाःसा हे जक थुमिगु प्रति निर्भरपिं पुरोहित वर्गया नं जय जुइ ।

More Stories Like this