नेवाः आन्दोलनं कःघायेमाःगु क्षेत्र

प्रज्ञारत्न

देशय् न्हूगु संविधान, स्वायत्त गणराज्य, नेवाः स्वायत्त राज्य लगायत थीथी म्हगस खंकाच्वंपिं नेपाःमित अन्तरिम संविधान सिबे न्ह्यःने न्ह्याः वने मफुगु जुयाच्वन। देय्या राजनीतिक तरलताया लिच्वः थीथी ख्यलय् लाइगु ला पक्का हे खः ।

तर दकलय् तःधंगु लिच्वः ला शिक्षा, शिक्षा नीति, शैक्षिक पाठ्यक्रम खः धइगु ध्वाथुइके मफुगु आः तकया नेवाः लगायत थीथी आन्दोलनया असफलताया कारण जक मखु ला? नेवाः जातीय भाषिक आन्दोलनया लिधंसाय् हे मेमेगु भाषिक व जातीय आन्दोलनया शुरुआत खः तर अय्सां तबि थीथी आन्दोलनय् थीथी भाषिक पाठ्यक्रमया मुद्दा ला उठे जुइ तर पाठ्यक्रमया विषयवस्तुइ अझ नं ध्वाथुइक माग मजू ला धइथे च्वं ।

नेवाः वस्ती, नेवा शहर, नेवाः परम्परा, नेवाः संस्कृति थौं स्वनिगलय् हे विस्थापन जुइगु अवस्थाय् थ्यनाच्वंगु खँ दक्वसिनं छप्वाः म्हुतुं धाइ। न्हूगु पुस्तां थःगु परम्परा माने मयाः, भाय् म्हमसिल, कतःयागु परम्परा संस्कृति नाला काल धकाः धाःगु ला यक्व न्यने, ब्वने दु। तर थ्व गथे यानाः जुल? थथे मजुइकेत गज्याःगु पलाः न्ह्याकेमाः? वा गज्याःगु पलाः न्ह्याकूगु दु?

स्कुल कलेजया पाठ्यक्रम कतः भाषाया (नेवाः लगायत थीथी आदिवासी जनजातिया लागि) ला द हे दु। अझ उकी दुथ्याकातःगु विषयवस्तु नं विदेशी संस्कृति, परम्परा, थाय्बाय् इतिहास हे अप्वः दु। नेवाः परम्परा, संस्कृति, थाय्बाय्, चलन, इतिहास ब्वंकूगु दु ला? अले न्हूगु पुस्तां स्कुल कलेजय् छगू ब्वनेगु, छेँय् जक थःगु परम्परा, संस्कृति, भाषा गय् यानाः छ्यलेगु? छुकियात छ्यलेगु? छेँय् छ्यलेगु, स्कुल कलेजय् छ्यलेगु वातावरण दु ला? कलेजय् छ्यलेगु वातावारण मदु, रोजगारीया अवसर मदु। खालि छेँय् जक परम्परा व भाषा धयाच्वनां भाषा व
परम्परा धनी जुइ ला? वा म्वानाच्वने फइ ला?

नेवाः स्वायत्त राज्यया आन्दोलन सम्बन्धी थीथी ज्याझ्वःत अझ नं शिक्षा क्षेत्रय् मथ्यंनि। नेवाः संस्कृति, परम्परा, इतिहासयात नं शैक्षिक पाठ्यक्रमय् दुथ्याकेमाः धइगु माग ज्वनाः आन्दोलन न्ह्यःने वःगु खने मदुला धइथें च्वंनि। था झी मचाखाचायात कतःया स्कुलय् कतःया पाठ्यक्रम ब्वंकाच्वनेमाःगु झीगु गज्याःगु बिडम्वना? थ्व पाठ्यक्रमं हे नेवाः परम्परा, भाषा, संस्कृति भज्यंक स्यंकूगु खँ झीसं वाःचाः लाकि मचाः? थ झीगु परम्परा, संस्कृतियात हानं पुनर्जीवित यायेगु धइगु खःसा थज्याःगु शैक्षिक डकैटीपाखें झीगु मचाखाचायात यानातःगु अपहरणया विरुद्ध आन्दोलन याये फयेकेमाः थें च्वं। आःया शैक्षिक डकैटीं यानाः झीगु भाय्, संस्कृति नखःचखः लुटे याका च्वनेमाल, झी मस्त तंका च्वनेमाल । थ्व शिक्षापाखें पिहां वःपिं पुस्तातय्सं शिक्षाया गलत उपयोग यानाः अफिस अफिसय्, राजनीतियात भज्यंक स्यंकाः, संघ सस्थान व समाजयात शैक्षिक डकैटी यायेगु कारखाना दयेकेगु ज्या यानाच्वन, थ्व खँ वाः चाः लाकि मचाः?
जिं म्ह्याय्यात नेपालभाषां खँ मल्हाकागुया कारण छु? खालि नेवाः मस्तय्सं नेवाः परम्परा, संस्कृति माने मयाः धयाः कतःयात पाः यानाच्वनां संस्कृति व भाय् म्वाये फइ मखु। थौं मस्तय्सं छेँय् छेँय् मस्तय्सं नेवाः भाय् मल्हाका हल। उलि जक मखु थौंकन्हय् मस्त स्कूल वन कि नेवाः भाय् त्वःताः खँय् भासं खँ ल्हायेगु शुरु याना हइ। वास्तवय् झी मस्तय्सं नेवाः भाय् मसया वंगुया छता कारण थ्व नं खत। उकिं झीसं छेँय् थः मस्तय्त भाय् स्यंसां मस्यंसां हे मेगु भाय् ल्हाइपिं जुइधुंकल ।

थथे जूगुया कारण छु ले सा? थथे जूगुया कारण खः स्कुल स्कुलय् नेवाः भासं ब्वनेगु व्यवस्था मदयावंगु। यदि स्कूलय् मस्तय्त अनिवार्य नेवाः भाय् ब्वंकेगु याःसा थ्व समस्या म्हो याये फइ ।

नेवाः भाय्, नेवाः संस्कृतिया प्रयोग नेवाः समाज बाहेक मेथाय् गन छ्यलेगु? सम्पूर्ण सरकारी माध्यम नेवाः भाय्, नेवाः संस्कृति, परम्पराया विरुद्ध। अले नेवाःतय्गु परम्परा गय् यानाः म्वाइ? भाय् जाति गय् यानाः म्वाना च्वने फइ? भाषा, जाति म्वाकेगु मू आधार खालि भाय् नवानाः, संस्कृति छ्यलाः जक जुइ ला? राज्यया नीति गुखेपाखे पेररित? राज्यया नीति ला थीथी आदिवासी जनजातिया भाषाया अवनतिपाखे घ्वाना छ्वयेगु हे खः धइगु खँय् शंका हे मदु। आः नेवाः भाय् झीगु न्हूगु पुस्तायात बिया थकेगु खःसा, संस्कृति ल्यंका तयेगु खःसा शैक्षिक आन्दोलन यायेमाःगु खनेदु। स्कुल कलेजया पाठ्यक्रमय् झीगु म्हसीका तयेगु, पाठ्यसफू नेवाःतय्गु संस्थापाखं पिकायेगु, इलय ब्यलय् संशोधन यायेगु, वहे शिक्षाया लिधंसाय् रोजगारीया अवसर सिर्जना यायेगु, नेवाः समाजया थीथी समस्यात नेवाः खलः पुचःपाखें मिले यायेगु, अर्ध न्यायिक निकायपाखें ज्या यायेगु आदि नेवाः स्वायत्त राज्यया मेमेगु क्षेत्रय् नं स्वात्तु स्वानाः छगू एकिकृत आन्दोलन यायेमाःगु दु। नेवाःतय्सं थःगु हक हितया खँ ला यक्व हे ल्हायेगु याः तर ज्या धाःसा याये मसः वा याके मबिउ। (खस जातियापिंसं नेवाःतय्त बीगु छगू द्वपं खः, नेवाःतय्सं थन ज्या याइ मखु, कतःयात नं याके बी मखु।) निश्चित रुपं नेवाःतय्सं मखुगु ज्या याइ मखु। तर आः मेगु भाषिक पुचःतय्सं यानातःगु मखुगु ज्याया विरुद्ध वनाः धाथं नेवाःत ज्या नं यायेसः, ज्या नं याइ धकाः क्यनेमाःगु ई खः। मखुसा नेवाः जाति भाषा, संस्कृति झन झन तना वनीगुली शंका मदु थे झन् झन् नेवाः भाय् संस्कृति विस्थापित व विखण्डन जुइगु खँय् नं शंका मयाःसां
जिउ। थ्व इलय् झीगु न्ह्यःने थ्वहे छगू विकल्प ल्यं दनि। मेगु मंत ।

More Stories Like this