झीगु गर्व

रीना तुलाधर (बनिया)

'छिकपिंसं याये जक धाःसा छु याये मफु। धाथें थःपिनि नेपाल संस्कृतियात लुचुक्क बुयाः नेपालभाषाया माध्यमं विश्वया न्ह्यःने ब्वयेफु, मालाच्वन केवल थःपिंके दुने सुलाच्वंगु धर्मय् श्रद्धा, मातृभाषाया ममता व हार्दिक उदारता, लुमंके, चायेके, खंके ।'

'आखे' अनुवाद सफू पिदंगु इलय् लसकुस न्वचुइ कवि केशरी चित्तधर 'ह्दयं' नवानादीगु थ्व धापू सार्थक जू धकाः धायेछिं छुं दिं न्ह्यः नेपालभाषा परिषदया न्यत तुंछेँ गल्लिइ च्वंगु छेँ ल्ह्वनेज्या क्वचाःगुयात कयाः। ने.सं. ११२८ दिल्लाथ्व ६ तिथि कुन्हु ल्ह्वनेज्या न्ह्याःगु खःसा निदँ हे मदुवं ने.सं. ११३० बछलागा ७ कुन्हु ल्ह्वनेज्या क्वचायाः उलेज्या नं जुल ।

उलेज्याझ्वलय् थुगु परियोजना याकनं क्वचाःगु खँयात कयाः नेपाःया निंतिं भारतया राजदूत राकेश शूदं नापं लसता प्वंकादिल। वथें तुं ज्याझ्वलय् विशेष पाहां कथं झाःम्ह जिल्ला विकास अधिकारीजुं नं नेपालय् शिलान्यास जूगु यक्व स्वयेदु, उलेज्या म्हो जक जुइ धकाः थुगु ल्ह्वनेज्या परियोजना इलय् बांलाक पूवंगुलिं सन्तुष्टि प्वंकादिल।
खस भाषाया महाकवि लक्ष्मी प्रसाद देवकोटाया छेँ जीर्ण अवस्थाय् लानाच्वंगु दयनीय अवस्थायात कयाः डा. दिनेशचन्द्र पोखरेलया वंगु बैशाख ४ कुन्हु 'कान्तिपुर' न्हिपती पिदंगु 'मलाई त्यो घरको चिन्ता छ' नांगु ताःहाकःगु च्वसु थ्व सन्दर्भय् न्ह्यथनां छुं मस्यं। व च्वसुइ लक्ष्मी प्रसाद देवकोटाया छेँ ल्ह्वनेगु व म्यूजियम दयेकेगु सोच दयाच्वंगु न्ह्यथनातःगु दु। नेपालभाषा साहित्यया महारथी कविकेशरी चित्तधर ह्दयया पुर्ख्यौली छेँ गुगुकि नेपालभाषा परिषदयात लःल्हाना थकूगु खः, थ्व ऐतिहासिक छेँ ल्ह्वनेज्या क्वचायाः नं म्यूजियम दयेकेत पूर्व तयारी जुयाः ज्याखँत गाक्क न्ह्याः वनेधुंकूगु दु। थौंया थ्व गर्वपूर्ण अवस्थायात कयाः चित्तधरजुया च्वय् न्ह्यथनागु धापू धाथें सत्य खः धकाः साबित जू वः। नेपालभाषा परिषद्या दुजःपिनिगु मातृभाषाप्रति ममता, उदारता, परिश्रम थुकिं हे मखा थ्व ऐतिहासिक छेँ गुगु कि दुनावइ थें च्वंगु छेँ थौं पुलांगु स्वरुप छतिं मस्यंक नं धिसिलाक्क धस्वात ।

नेपालभाषा परिषद स्थापनाया पृष्ठभूमिपाखे छकः लिफः स्वये। व इलय् २००७ सालया प्रजातन्त्र हयेत जूगु क्रान्ती येँया नेवाःतय्सं याःगु त्याग, तपस्या, बलिदानयात इतिहासया गर्भय् तंकाछ्वत धाःसा थ्व नेपाः मांया प्रति छगू अन्याय जुइ। थौं आपाः यानाः गैर नेवाःतय्गु राजनीतिक होडबाजी २००७ साल न्ह्यःया क्रान्ति नेवाःतय्गु योगदानयात किचलय् लाकाः गौण जुयावने मजिउ। व इलय् नेवाःतय्सं पाःगु राजनीतिक व भाषिक आन्दोलन नेपाःया छगू गर्वपूर्ण इतिहास खः। कविकेशरी चित्तधर ह्दयया भाषिक, साहित्यिक योगदानया जक बखान जुयाच्वंगु खँयात कयाः इतिहासविद् भूतपूर्व मन्त्री भूवनलाल प्रधानजुं 'मेगु नं देन दु' धाःगु च्वसु च्वयाः चित्तधरजुया नापं मेपिं भाषा, साहित्य सेवीपिनिगु राजनीतिक योगदान न्ह्यथनादीगु दु। वय्कःया हे खँग्वलय्, 'जितः ला चित्तधरया सम्बन्धय् केवल भाषा व साहित्य जक धयाः उपरोक्त खँ ल्वमंके मजिउ थें च्वं ।

नेपालभाषायागु सेवा जक न्ह्यथनेगु ला एकपक्षीय जुइ। मेपिनिगु महत्वपूर्ण सेवायात स्वार्थी जक आलपसें त्वःफिकी, राजनैतिक गतिविधियात वा प्रजातान्त्रिक अभ्यासयात प्रगतिविरोधी शोषकं जक ल्वःमंकी, अतीतयागु इतिहासयात तानाशाहं जक हुयाछ्वइ। (नेपाल ऋतुपौ - चित्तधर लुमन्ति ल्याः, ने.सं. ११०४ हेमन्त शिशिर ल्याः, पे. ८६) थुकथं आपालं राष्ट्रप्रेमी, भाषाप्रेमी, साहित्यप्रेमी सहिदपिनिगु बलिदान लिपा ने.सं. १०७१ दँय् (२००७ फागुण ७ गते) नेपालय् प्रजातन्त्र वल। प्रजातन्त्र जक छु वल, जेलं पिहांवःपिं नं, पिने दुपिं नं दिग्गजपिं नेवाःत तत्परं न्ह्याः वंगु जुयाच्वन। ७ गते नं छवाः जक छु पुल, व इलय् तारावीरसिं साहु (योगवीर सिंहया किजा) क्षेत्रपाटीइ च्वंगु छेँय् तःधंगु बैठकय् न्हिथं लगातार भाषा विकास यायेगु निंतिं नेवाःत मुनाः खँल्हाबल्हा यानाः सभा सम्मेलन जुइगु न्ह्याःगु जुयाच्वन। कुतः जुजुं वनाः लिपा ने.सं. १०७३ बछलागा ११ कुन्हु क्षेत्रपाटीइ तारावीर सिंह कसाःया छेँय् योगवीर सिंहया तिरिमय्जु बुद्धमाया कंसाकारया ल्हातिं नेपालभाषा परिषदया विधिवत उलेज्या जूगु जुल ।

लुँदँ बुदिं हनेधुंकूगु थुगु ऐतिहासिक संस्थाया ज्याखँ उपलब्धि थन न्ह्यथनाच्वनां साध्य मजू। अथेसां नं न्ह्यमथसें मगाःगु झीसं अनुकरण याये मानिगु ज्या दु। गथेकि, नेपालभाषा परिषदया अस्थायी समिति नीस्वंगु गुलिंचा मदुवं ने.सं. १०७१ स नेपाल राष्ट्रिय विद्यापीठ वीरगञ्जया पाठ्यक्रमय् खसभाषा नापनापं मेमेगु भाषायात थें नेपालभाषायात नं सम्मान बीकल। थुकियात माःगु पाठ्यक्रम कथंया सफूत नेपालभाषा परिषदपाखें छापे यायेगु यात। ने.सं. १०७२ स एस.एल.सी. परीक्षाय् पूर्वीय भाषा तयेकेत कुतः यात। थुकियात माःगु पाठ्य सफूत नं पिथना बिल। लिसें चिनाखँ, च्वखँ, बाखं समालोचना, भाय्लचंया सफू, साहित्यया इतिहास आदि सफू छापे याना यंकल। थौंतक परिषदपाखें चय्गुलिं मयाक सफू पिदंगु दु।
नेपालभाषा परिषद्या स्थापना कालनिसें भारत, चीन व यूरोपपाखें नेपाः झायादीपिं साहित्यकारपिंत परिषद्या छेँय् ब्वनाः नेपालभाषाया नं विद्वान व साहित्यकारपिं च्वनाः स्वागत सम्मान यायेगु ज्या जुइगु खः। गुकिं यानाः नेपालभाषाया साहित्यकारपिंत मेमेगु देशया साहित्यया बारे ज्ञां कायेगु, सहलह यायेगु ह्वःताः चूलाइगु खः ।

भाजु सत्यमोहन जोशीया कुतलय् नेपालभाषा परिषद्पाखें माःगु खर्चया व्यवस्था यानाः नेपालभाषाया खँग्वःधुकू दयेकेगु ज्या नं जुल। ने.सं. ११११ पाखे नेपालभाषा परिषद्पाखें राष्ट्रिय जनगणनाय् नेवाः जातिया जाति व भाषाया खँ ध्वाथुइके बीमाःगु अवस्थाय् 'नेवाः जाति व भाषा' विषयक तःमुँज्याय् थीथी जिल्लायापिं प्रतिनिधित सःताः तसकं सुथांलाक्क क्वचाःगु खः। 'नेपालभाषा एकेदमि'या जन्म नं नेपालभाषा परिषदपाखें हे जूगु खः। अथेहे परिषदं चित्तधर सिरपाः, ठाकुरलाल सिरपाः व भाषाथुवाः उपाधि नं वरिष्ठ साहित्यसेवीपिंत बिया वयाच्वंगु जुल ।

नेपालभाषा परिषदय् जन्म जुयाः ब्वलंपिं नेपालभाषा साहित्यया वरिष्ठ साहित्यकारपिनिगु न्ह्यथनेगु थन सान्दर्भिक जू। नेपालभाषा साहित्य शिरोमणी बैकुण्ठ प्रसाद लाकौल, समालोचक रत्नध्वज जोशी, संस्कृतविद् सत्यमोहन जोशी, भाषा तथा सेवी साहित्यकार पूर्णकाजी ताम्रकार, कवि तथा समालोचक माधवलाल कर्माचार्य, हास्य व्यंग्यकार, सूर्य बहादुर पिवाः, साहित्यकार रेवती रमणानन्द श्रेष्ठ, कवयित्री नारायणदेवी श्रेष्ठ, साहित्यकार मोतिलक्ष्मी उपासिका, निबन्धकार ठाकुरलाल मानन्धर, कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ, साहित्यकार पद्मरत्न तुलाधर, नाटककार तथा इतिहासविद् भिक्षु सुदर्शन आदि। न्यत तुंछेँगल्लिइ च्वंगु छेँ गुगु कि चित्तधर व मोतिलक्ष्मीया पुर्ख्यौली छेँ खः, न्हापा छतँ चित्तधरजुं नेपालभाषा परिषदयात लःल्हानादीगुलिं लिपा मोतिलक्ष्मीजुं छेँ छखां हे लःल्हानादिल। वय्कःपिनिगु थःगु भाषा, जातिप्रति ममता, उदारता ब्वयाः उपमा बियाः झाल। थौं थ्व छेँ ल्ह्वनेज्या जुइधुंकाः थन चित्तधर 'ह्दय'या म्यूजियम स्थापना जुइत्यंगु नेपालभाषा ख्यः जक मखु, नेपाःया हे गर्व खः ।

हलिमय् साहित्यकार, संगीतकारपिनिगु म्यूजियम थीथी देशय् दु, गथे कि विलियम वर्सवर्थ, शेक्सपियर, बेथोभन आदि, अथेहे राजनीतिज्ञपिं महात्मा गान्धी, जवाहरलाल नेहरु आदि। नेपालय् नं जुजुपिनिगु म्यूजियम दुसां जनस्तरयागु म्यूजियम थ्वहे न्हापांगु जुइ। थौं नेपालय् आदिवासी जनजातिपिनिगु भाषा, संस्कृति संरक्षण जुइमाःगु चेतना व जागरण वयाच्वंगु इलय् चित्तधर व मोतिलक्ष्मी थेंज्याःपिं साहित्यकारपिनिगु म्यूजियम पलिस्था जुइगु धइगु देय्या नितिं हे गर्वया विषय खः। थुगु म्यूजियम दुने कवि चित्तधर व मोतिलक्ष्मीं छ्यलादीगु ज्वलं, नयेत छ्यलीगु ज्वलंत, वय्कःपिनिगु वसः, देछात, चित्तधरजुं च्वयादीगु चित्रत, कृतिया पाण्डुलिपित, ऐतिहासिक भ्वं व ज्वलंत, चित्तधरजुं च्वयादीगु व पिथनादीगु सफूत ब्वयेगु योजना दु ।

थुथाय् छगू अझं न्ह्यइपुगु खँ न्ह्यथनेबहः जू। छम्ह हे मांया निम्ह मस्त सद्दे दाजु व केहेँ साहित्यकारपिनिगु शतवार्षिकी हनेगु ज्या नेपालय् नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् जूगु दु। हलिमय् हे थज्याःगु उपमा ब्वयेबहः जू। थ्व झीगु गर्व मखुला? वय्कःपिनिगु जीवंकाःछिया योगदान अध्ययन यायेबलय् थथे मतिइ वइ झीगु भाषाय्, जातिइ थज्याःपिनिगु जन्म धयागु झीगु हे अहोभाग्य खः ।

थौं नेपालभाषा परिषदया छेँ ल्ह्वनेगु ज्या क्वचायेधुंकाः छुं ई न्ह्यः निसें सिरपाः व उपाधि लःल्हायेगु ज्याय् केन्द्रित जुयाच्वंगु परिषद्या ज्याझ्वः बाहेक हाकनं न्हापाथें थीथी साहित्यिक गतिविधित नं जुया वइगु अपेक्षा दुगु जुल।
चाकु सवाःया दथुइ खायुगु सवाः यइ ला मखु। अथेसां झीगु गर्वया दुने लुमधंगु खँ नं न्ह्यथने हे माल। राणाकालया त्रुर इलय् थःगु भाषा, जातिया निंतिं थःत पानावंपिं महारथीपिनिगु सन्तान झी नेवाःत। थौं लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाः देशय् भाषिक समावेशीया हक झीके दु। तर झी थःपिं हे थःगु प्रति गर्व तायेके मसया वन। दकलय् नुगलय् दीगु खँ ला थः मस्तय्त थःगु मां भाय् तकं ल्हाके मयया वन नेवाःतय्। थःगु आम्दानीया सछि ब्वय् छब्व नं भाषा ख्यलय् देछायेत थाकु चाः। थौ दनिपिं ला दनि, मदया वनेधुंकूपिं नं भाषिक महारथीपिंत छकः लुमंके, वय्कःपिनिगु नुगः गुलि ख्वः जुइ ।

यग्गु थजु, थौंया इलय् नं ईयात ल्वयेक नेवाःपिंसं देशय् दुने जक मखु, देशं पिने च्वनाः नं थःगु भाषा, जाति व संस्कृतिया निंतिं योगदान बिया वयाच्वंगु हाकनं थाैया गर्वया विषय खः। थज्याःगु योगदानय् झी लय्ताये नु। म्वाःगु खँ थवंथः कुंखिनेगु बानी त्वःते नु। नेपालभाषा परिषदया छेँ ल्ह्वनेज्या जुइधुंकाः थुकिं क्यनाच्वंगु लँपुइ न्ह्याः वने नु। चित्तधरजुया धापू - 'मालाच्वन केवल थःपिंके दुने सुलाच्वंगु धर्मय् श्रद्धा, मातृभाषाया ममता व हार्दिक उदारता लुमंके, चायेके, खंके' यात नुगलय् तये नु ।

More Stories Like this