बुद्ध धर्मया व्यावहारिक पक्ष

लाभरत्न तुलाधर

बुद्ध धर्म छु खः धइगु थुइकेत थौंकन्हय् यक्व हे सफूत दयाच्वंगु दु। बुद्ध धर्मया अध्ययन अध्यापनया निंतिं परियत्ति शिक्षा ब्वनेगु ब्यवस्था जुयाच्वंगु दु। अझ बौद्ध शिक्षाया अध्ययनया निंतिं सिद्धार्थ विश्वविद्यालयया स्थापनाया खँ तकं न्यने दु। बौद्ध शिक्षा मात्र बौद्धतय्त जक मखुसें सकसितं नैतिकवान दयेकेत उलि हे ज्या वःगु व थुकिया ब्यवहारिक पक्ष सकसितं भिंगु लँपुइ वनेत प्रेरणा दइगुलिं विश्वय् बुद्ध शिक्षाया प्रचार प्रसार न्यना वनाच्वंगु दु। थौंकन्हे बुद्ध धर्म, नीति व शिक्षा सम्वन्धि सफूत थीथी विहारं व पिनेनं उलि हे पिहाँ वयाच्वंगु धइगु नं बुद्ध शिक्षा विकास जूगुया दसु खः ।

बुद्धया शिक्षा वा धर्मया उपयोगं जीवनया लँपूयात अःपुक न्ह्यने न्ह्याकाबी। बुद्ध धर्मया उद्देश्य कथं धर्मयात थःके जक लिकुंका तयेगु मखु कि धर्मया अन्तरनिहित खँयात थःम्हं थुइकाः उकियात छ्याला वनेगु नापं थःम्हं थूगु खँ कर्पिन्त कनाः सुमार्गय् यंकेत छ्याला यंकेत प्रेरणादायि जुइगु नं खः। थन धर्मयात थःम्हं थुइका मात्र गुरु जुया च्वंपिं नं दु ।

धर्मयात थुइका च्वंपिसं नं थःत छिनिगु कथं धर्मयात ब्याख्या यानाच्वंपिं नं दु। बुद्ध धर्मया वकालत याइपिंसं थेरवादी, महायानी व बज्रयानी धर्मयात थःगु हे पक्षं जक न्ह्यने तयाः तर्क वितर्क यानाः धर्मयात हे धलय् लाकेगु ज्या नं यानाच्वंगु खंकेफु। थुकया कारण धर्मयात सुमार्ग दर्शन कथं मकाःसें थःगु जीवनयात न्ह्याकेगु लजगाः कथं कयाच्वंगुलिं खः धकाः धायेफु ।

बुद्ध धर्म अध्ययन यानाः सयेके सीके थें ब्यवहारय् छ्यला वनेगु उलि सहज खनेदुसा अःपु मजु। बुद्ध धर्मयात दुग्यंक अध्ययन यायेगु विविध परिस्थितिं याना मबिया च्वनेफु। उकिं अध्ययन याइपिंसं पिने पिहाँ वयाच्वंगु चिचिधंगु सफू, बुलेटिन, पत्रपत्रिका आदि स्वया जक बुद्ध धर्मया मूल्यांकन यानाच्वंपिं यक्वः दु। अजापिंसं हे बुद्ध धर्मयात पिने पिनेया खँ जक न्ह्यने तयाः बेक्वयेका ब्याख्या यायेगु याइ। खय्फु इलं मलागुलिं नं बुद्ध शिक्षा बांलाक अध्ययन याये मखनेफु। उकिं धर्मयात बांलाक सही रुपं मखंगु जुइफु। उकिं नं बुद्ध धर्मया मू स्वंगू कचा जुयाच्वंगु थेरवादी, महायात व बज्रयानी धर्म हनाच्वंपिनि दथुइ नं समन्वय दयेमाः। थः थःगु दृष्टिकोणं स्वया थवं थवय् कटुता ब्वलनाच्वंगु खंकेफु। छम्हं मेम्हेसित आलोचना यानाच्वंगु नं खंकेफु ।

धाथें बुद्ध धर्मपाखे लाभाम्वित जुयेत धर्मयात पिने पिने जक थुइकां मगाः। धर्मय् गम्भीर रुपं अध्ययन यानाः मवंकं छुं नं धर्मयात यथार्थ रुपं थुइके फइमखु। बुद्ध धर्मयात बांलाक थुइकेत त्रिपिटकया अध्ययन जरुरी दु। त्रिपिटकया ८४,००० धर्म स्कण्डयात अध्ययन अध्यापन यायेगु सामान्य कथं अःपु मजू उकिं थुकिया मू मू ग्रन्थत विणय, विधा निकाय, अभिधम्मपितक मिलीन्द्र प्रश्न, विनया पिटक, परित्राण पाठ, धम्मपद आदि छुं छुं ग्रन्थत जक अध्ययन यायेफुसां धात्थें बुद्ध धर्म धइगु छु धइगु थुइकेत अपुइ। भचा जक अध्ययन याना नं बुद्ध धर्म थ्व खँ थथे खः धकाः थःगु हे कथं ब्याख्या याना जुइगु झीगु बानीं याना नं थौं बुद्ध धर्म थुइकिपिंतपिंत झं जक अलमल जुयाच्वंगु दु। बुद्ध धमृ मात्र धर्म जक मखुसें बांलागु विनय स्यनीगु छगू आधार (पद्धति) नं खः। नैतिक शिक्षा विना सुं नं मनू भिंगु लँपुइ वने फइमखु। शिक्षा कायेगु सिवें उकियात पालना याये थाकु। ब्यवहारय् बुद्ध शिक्षायात छ्यले मफयेकं मात्र अध्ययन यानां छुं मू मदु। बुद्ध धर्मयात सफुतिइ दुथें जक छगू पक्षं विचाः यानां मगाः। थुकि दुने धर्म, शिक्षा, (शील)या छ्यलाबुला हे मू खँ खः। धर्मयात खः कथं मथुइकुसें व परम्पराय् जक दुविना च्वंपिंसं दुगुचा स्याना द्यःपूजा न्यायेका नं धर्म संस्कृति हनाच्वंगु दु। थथे बिचाः याना च्वंगुया हुनिं संस्कृतियात नं धर्म सम्झे जुयाच्वंगुलिं खः। धाथें ला संस्कृति लिकुनाच्वंगु लः खःसा धर्म न्ह्यानाच्वंगु खुसी थें खः। धर्मं मनूयात मनू जुयेगु स्यनीसा संस्कृतिं मनूया रिति थिति जक क्यनी। उकिं धर्म स्यनेगु व सयेकेगु वस्तु खः। गुकिं मनूयात ज्ञानी याइ। संस्कृतिं मनूयात न्ह्यइपुक जीवन हनेगु जक स्यनी। बुद्ध धर्म हनाच्वना धकाः धाइपिसं बुद्ध धर्मया न्हापांगु पलाः पंचशीलया पालना जक यानाच्वंगु खःसां धर्मय् पला तयाच्वंगु धकाः धायेगुलि धर्मयात स्यना कयाथें धर्म पालना जुया जक च्वनेगु व उकियात छ्यलाबुलाय् नं न्ह्याकेगु ब्यवहारिक पक्ष खः ।

धर्मया यथार्थबोध अबले जक जुइ। गबलय् धर्मयात धार्मिक वादया रुपय् जक मकासें धर्मया यथार्थयात थुइकाः गम्भीर रुपं कयाः उकियात थःम्हं नं अभ्यास याना धर्मया बौद्धिक पक्षयात मूल्यांकन यायेसइ। धर्मयात दर्शणया रुपय् ब्याख्या जक यायेगु बस्तु कथं नाला कयाच्वंपिसं धर्मया ब्यावहारिक पक्षयात नालीमखु। धर्मयात सः सिउ जुया खँ ल्हायेगु माध्यम कथं जक छ्यलाच्वंपिसं धर्मया मर्मयात थुइकाच्वंगु दइमखु। धर्मयात थःगु जीवनया छगू पक्ष कथं भिंगु ज्याय् छ्यलाः जुइपिसं बुद्ध धर्मयात खुसी छीत माःगु नांचा (ढुंगा) कथं थुइकी। न्ह्याबलें न्ह्याथासं क्वबिया जुइमखु। अभ्यास व धर्मया सहलहं मनूयात झन झन धर्मया मर्म थुइकेत बः बिइ। जीवनय् सद्धर्मया प्रयोगं जीवनय् म्वानाच्वनेगु उत्साह थकया बी। मखुसा धर्मया विज्ञ धाइपिसं नं थःत परे जुइगु इलय् भः भः न्हुया जुइपिं खंकेफु। धर्मय् धैर्यता मन्तकि आत्मविश्वास मन्तकि हे थथे जुइगु खः ।

धर्मय् च्वंपिंत अनेक मार वइ। धर्मयात स्थिर याना तयेगु नं अःपु मजु। बुद्ध धर्मय् दीक्षित जुयाः धर्मयात अबलम्वन याना जीवन हनाच्वंपिके तकं धर्मय् धैर्यता, परिपक्वता व चित्त शुद्धता लुइके थाकु। जित छम्ह गुरुं कंगु खँ छगू उदाहरण कथं तयेमास्तिं वः। खँ छु धाःसा छम्ह भिक्षुयात छम्ह दातां गा निगू दान बियाहल। व गायात बिहारय् यंकूबलय् थ्व गा छन्त छपू दयेवं गाः उकिं छपू गा मदुपिं भिक्षुयात इनाब्यू धकाः वया गुरुं धाल। दान कयाः हःम्ह भिक्षुं मेम्ह भिक्षुयात बीत नं निक्वः स्वकः (गुगु बांला धकाः) पुतु पुइकाः थःत मयःगु मेम्ह भिक्षुता बिल। थ्वला भचा नकतिनि जक श्रामणेर जूम्ह भिक्षुयागु चित्तया खँ जुल। जिंला छम्ह नांजाःम्ह भिक्षु नं छगू विहारय् सफू विमोचन जूगु इलय् सफू इना बिउगु इलय् न्हापा लाक उम्ह भिक्षु स्वयाः लिपा भिक्षु जूम्ह भिक्षुयात सफू बिउगु इलय् उम्ह तःधिकुम्ह भिक्षुं वयात न्हापाला बिइगु मखु व स्वयाः जि वरिष्ठम्ह खः धकाः न्हापालाक सफू लाका काल। थुकिं छु सीदु धाःसा चित्त शुद्ध यायेगु व अहमता (थः तःधं धइगु घमण्ड) चीके धइगु धर्मय् दीक्षित जुयाच्वंपिंत नापं अःपु मजू। धर्मयात थःम्हं ब्यवहारय् परिणत यायेत मन, वचन व कर्म हे भिंकेमाः। झीथाय् गृहस्थी च्वना ब्यवहारिक धर्म हनाच्वंपिसं धर्मयात छगू संस्कृति वा परम्परागत संस्कार कथं जक थुइकाच्वंगु दु। धाथें ला धर्म व संस्कृति ब्यागलं खँ खः। बुद्ध धर्मया खँय् नं परम्परागत बुद्ध धर्मयात नालाच्वंपिं थेरवादी भिक्षु भिक्षुणीपिनिगु संस्कृति वा चलन व बज्रयानी धर्म हनीपिनिगु परम्परागत संस्कृति वा चलनय् यक्वः हे पाःगु खंकेफु। ब्यवहारिक जीवनय् बुद्ध धर्मयात हनाच्वंपिसं थःपिनि परम्परा कथं हे धर्म हनाच्वंगु दु। बज्रयान व महायान धर्म हनाच्वंपिसं थःगु हे परम्परागत संस्कृतियात कः घानाः थ्वहे मान्यता अनुरुप धर्म हना वयाच्वंगु जुल ।

बुद्ध धर्म दुने नं दशकर्म परम्परा दु, मृत्यु पश्चात नं हनेमाःगु धार्मिक संस्कार दु। छखेर संस्कारयात क्वातुक नालाः कर्मकाण्डय् भुलय् जुयाः नं जिपिं बौद्ध मार्गी धकाः न्हाय् म्वाकाच्वंगु दु। मेखेर धात्थेंया शुद्धगु बुद्ध धर्मया शील पालना याना ब्यवाहारिक जीवनय् सुखं दिन चर्या हना वयाच्वंग दु। थौंकन्हे बुद्ध धर्म हनीपिंत नं थेरवादी कथं हनेग खः कि परम्परागत बज्रयानी कथं हनेगु धइगु खँय् दुविधा हे जुयाच्वंगु खनेदु। थौंकन्हे गृहस्थी जीवन हनाच्वंपिसं नं थेरवादी धर्मया प्रभावय् लाना अमिसं न्हापा याना वयाच्वंगु दशकर्म विधाया दुने लानाच्वंगु बाह्रा तयेगु व कयेतापूजा यायेगुयात थेरवादी कर्मकथं श्रामणेर व ऋषिनी यायेगु यानाः विहारय् तया वयाच्वंगु दु। थुकियात छगू पक्षं बुद्ध धर्मया मौलिक रुपं दीक्षित जुइगु कथं थुइकाः वयाच्वंगु दुसा मेखरे थनया बज्रयानी गुरु पुरोहितपिंसं थःगु मौलिक परम्परा त्वाःथलाः धर्मय् विकृत हःगु कथं नाला वयाच्वंगु दु। थुकिं थेरवादी बौद्ध धर्म हनीपिं व बज्रयानी परम्परा कथं धर्म हनीपिनि दथुइ छगू कथं मतभेदया भू सीदयावःगु दु। धर्म व संस्कार छु खः थुइके मफुगुया परिणामं थथे धर्मय् कटुता दयावयाच्वंगु दु। थुइकेमाःगु खँ छु धाःसा धर्म धइगु मनूया ब्यावहारिक जीवन शुद्ध यायेत खः। सुख शान्ति व जीवन रक्षा नापं जीवन म्वायेत खः। धर्मयात जीवन्त यायेत मनुखं धार्मिक शिक्षा काये थें संस्कारित जक जुइगु वा ब्यवहारिक पक्षयात नाला वनेगु धइगु खँय् स्पष्ट जुइमाः। मनुखं गुलि बौद्ध शिक्षा ग्रहण यायेगु व स्यनेकने यायेगु यानाः वयाच्वंगु दु उलि ब्यवहारिक पक्षयात नालाच्वंगु खनेमदु। बुद्ध शिक्षा बहुजन हितायया उद्देश्य तया जीवनयात शीलया माध्यमं परिशुद्ध याना वनेगु लँपू खः धकाः थुइकेमाः। अथेहे प्रज्ञावन जुया ब्यवहारिक जीवन शुद्ध कथं हनाः निर्वाण प्राप्त यायेगु हे बुद्ध धर्मया अन्तिम लक्ष्य खः। अस्तु ।

More Stories Like this