साझाय् खस भाय्या अधिनायकवाद

नरेशवीर शाक्य

हालय् प्रकाशित साझा प्रकाशनया सुचनय् नं थ्व खँ स्पष्टकथं किटान जुयाच्वंगु दु। राज्यकोषया लगानीं नीस्वनातःगु संस्थानया ज्या अझ समावेशी मजूनिगु व मुलुकय् यथास्थितिवादीत हे हावी जुयाच्वंगु खँ थुकिं स्पष्ट याः।<>

मुलुक संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रय् दुहां वनाः संघीय राज्य निर्माण जुइ धकाः धयातःसां नेपाःया न्हू संविधान हे दयेके मफयाच्वंगु सन्दर्भय् गबलें गबलें मुलुकय् संघीयता हे वइगु खःकि मखु धयागु आशंका समेत ब्वलनेगु याः। छखे न्हू संविधान दयेकेमाःपिं मनूत गम्भीर जुइ फयाच्वंगु मदुसा मेखे मुलुकय् अधिनायकवादीतय्गु सत्ता मदयेधुंकूसां हरेक ख्यलय् न्हापा थें हे अधिनायकवाद हावी हे जुयाच्वंगु दनि। मुलुक थीथी भाषाभाषीतय्गु देय् खः धकाः आः नेपाःया अन्तरिम संविधानय् न्ह्यथनेधुंकूगु दुसां राज्यसत्ताय् च्वनाच्वंपिं, देय्या प्रशासन न्ह्याकाच्वंपिं कर्मचारी, अधिकारीतय्के अझ नं भाषिक अधिनायकवादया किचः ल्यना हे च्वंगु दनि।

देय् दुने अनेक भाषाभाषीतय्गु अस्तित्वयात राज्यं स्वीकार यायेधुंकाः नं राज्यपाखें सकसिगुं मातृभाषायात समान विकासया अवसर दयेमाः धयागु मागयात पूर्णरुपं वेवास्ता जुयाच्वंगु दु। मुलुकय् पंचायती ब्यवस्थाया शासन न्ह्यानाच्वंगु इलय् देय् दुने दुगु थीथी मातृभाषायात दमन यानाः 'छगू भाय् छगू संस्कृति'या नारा ज्वनाः खस ब्रम्हूतय्सं ल्हाइगु गोर्खाली भाय्यात नेपाली भाय्या नां बियाः भाषिक अधिनायकवाद शुरु याःगु खः। छुं नं संघ संस्थाया नां खस नेपाली भाषां हे तयेमाःगु, मेगु भासं नां तयेमाःसा उकिया खस नेपाली भाषां अर्थ समेत समावेश यायेमाःगु स्थिति ब्वलंका तःगु खः। स्कुल स्कुलय् नं खस नेपाली भाषाया अध्ययन अनिवार्य यानाः मेमेगु देय्या भाय्यात ऐच्छिक विषयकथं जक ब्वने दइगु यानातःथाय् नं आः थ्व भाषा समूहयात थीथी प्राविधिक विषयनाप ऐच्छिक यानाः थुकिया ब्वँमितय्गु ल्याः म्हो जुयावंगु खः। स्कुल शिक्षाय् नं मेमेगु मातृभाषायात कम महत्व बियाः खस नेपाली भाषायात हे राज्यं प्रश्रय बियाः थ्व भाषाया एकाधिकार कायम यायेगु षडयन्त्र जूगु खः। थौं मुलुक गणतन्त्र जुइधुंकल धाःसां भाषिक अधिकारया न्ह्यसलय् थ्व प्रवृत्ति अझं न्ह्याना हे च्वंगु दनि।

देय्या फुक्कं मातृभाषायात राज्यं समान विकासया अवसर बीमाः धकाः नेपालभाषा मंकाः खलकं ने.सं. १११० निसें हे आन्दोलन न्ह्याकूगु खः। देय्या बहुसंख्यक जनता आदिवासी जनजातितय्गु सांस्कृतिक भाषिक अधिकार सुरक्षित जुइमा धकाः न्ह्याःगु थुगु आन्दोलनया कारणं हे आः मुलुकय् अधिनायकवाद न्ह्यानाच्वंपिं राजतन्त्रया अवसान मुलुकं जूगु खः। फुक्क भाषाभाषी, अझ देय्या आदिवासी जनजातितय्गु हक अधिकार संविधानत सुरक्षित जुइमाः धयागु माग लिसें मुलुकय् जातीय संघीयता दयेमाः धयागु हालय् प्रकाशित साझा प्रकाशनया सुचनय् नं थ्व खँ स्पष्टकथं किटान जुयाच्वंगु दु। राज्यकोषया लगानीं नीस्वनातःगु संस्थानया ज्या अझ समावेशी मजूनिगु व मुलुकय् यथास्थितिवादीत हे हावी जुयाच्वंगु खँ थुकिं स्पष्ट याः।
मुलुक संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रय् दुहां वनाः संघीय राज्य निर्माण जुइ धकाः धयातःसां नेपाःया न्हू संविधान हे दयेके मफयाच्वंगु सन्दर्भय् गबलें गबलें मुलुकय् संघीयता हे वइगु खःकि मखु धयागु आशंका समेत ब्वलनेगु याः। छखे न्हू संविधान दयेकेमाःपिं मनूत गम्भीर जुइ फयाच्वंगु मदुसा मेखे मुलुकय् अधिनायकवादीतय्गु सत्ता मदयेधुंकूसां हरेक ख्यलय् न्हापा थें हे अधिनायकवाद हावी हे जुयाच्वंगु दनि। मुलुक थीथी भाषाभाषीतय्गु देय् खः धकाः आः नेपाःया अन्तरिम संविधानय् न्ह्यथनेधुंकूगु दुसां राज्यसत्ताय् च्वनाच्वंपिं, देय्या प्रशासन न्ह्याकाच्वंपिं कर्मचारी, अधिकारीतय्के अझ नं भाषिक अधिनायकवादया किचः ल्यना हे च्वंगु दनि।

देय् दुने अनेक भाषाभाषीतय्गु अस्तित्वयात राज्यं स्वीकार यायेधुंकाः नं राज्यपाखें सकसिगुं मातृभाषायात समान विकासया अवसर दयेमाः धयागु मागयात पूर्णरुपं वेवास्ता जुयाच्वंगु दु। मुलुकय् पंचायती ब्यवस्थाया शासन न्ह्यानाच्वंगु इलय् देय् दुने दुगु थीथी मातृभाषायात दमन यानाः 'छगू भाय् छगू संस्कृति'या नारा ज्वनाः खस ब्रम्हूतय्सं ल्हाइगु गोर्खाली भाय्यात नेपाली भाय्या नां बियाः भाषिक अधिनायकवाद शुरु याःगु खः। छुं नं संघ संस्थाया नां खस नेपाली भाषां हे तयेमाःगु, मेगु भासं नां तयेमाःसा उकिया खस नेपाली भाषां अर्थ समेत समावेश यायेमाःगु स्थिति ब्वलंका तःगु खः। स्कुल स्कुलय् नं खस नेपाली भाषाया अध्ययन अनिवार्य यानाः मेमेगु देय्या भाय्यात ऐच्छिक विषयकथं जक ब्वने दइगु यानातःथाय् नं आः थ्व भाषा समूहयात थीथी प्राविधिक विषयनाप ऐच्छिक यानाः थुकिया ब्वँमितय्गु ल्याः म्हो जुयावंगु खः। स्कुल शिक्षाय् नं मेमेगु मातृभाषायात कम महत्व बियाः खस नेपाली भाषायात हे राज्यं प्रश्रय बियाः थ्व भाषाया एकाधिकार कायम यायेगु षडयन्त्र जूगु खः। थौं मुलुक गणतन्त्र जुइधुंकल धाःसां भाषिक अधिकारया न्ह्यसलय् थ्व प्रवृत्ति अझं न्ह्याना हे च्वंगु दनि।

देय्या फुक्कं मातृभाषायात राज्यं समान विकासया अवसर बीमाः धकाः नेपालभाषा मंकाः खलकं ने.सं. १११० निसें हे आन्दोलन न्ह्याकूगु खः। देय्या बहुसंख्यक जनता आदिवासी जनजातितय्गु सांस्कृतिक भाषिक अधिकार सुरक्षित जुइमा धकाः न्ह्याःगु थुगु आन्दोलनया कारणं हे आः मुलुकय् अधिनायकवाद न्ह्यानाच्वंपिं राजतन्त्रया अवसान मुलुकं जूगु खः। फुक्क भाषाभाषी, अझ देय्या आदिवासी जनजातितय्गु हक अधिकार संविधानत सुरक्षित जुइमाः धयागु माग लिसें मुलुकय् जातीय संघीयता दयेमाः धयागु माग नं जुयाच्वंगु दु। तर परिवर्तन चाहे मजूपिं यथास्थितिवादीतय्सं थःपिंसं न्हापांनिसें राज्यया धनं सुविधा कयाच्वंपिं मनूतय्गु अधिकार म्हो जुयावनी धइगु भयं संघीय राज्यया हे विरोध यानाच्वंगु दु।

राज्यकोषं खर्च यानाः उबलय्या सरकारं खस नेपाली भाषाया विकास, प्रचार प्रसारया निंतिं थीथी निकाय दयेकूगु खः। नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानं थीथी भाषाया विकास यायेगु दायित्व ज्वनाः थ्व प्रतिष्ठान अस्तित्वय् वःगु खःसा थुकिं खस नेपाली भाषाया विकासय् तिबः जुइगु ज्या बाहेक मेता छुं याःगु खने मदु। देय्या भाषा, साहित्य विकास याइपिं मनूतय्त थुगु प्रतिष्ठानं थीथी सिरपाः बीगु नं यानाच्वंगु दु। तर थ्व ख्यलय् नं खस भाषाय् योगदान बियाच्वंपिं मनूतय्त जक सम्मान व पुरस्कृत यायेगु ज्या आः नं याना वयाच्वंगु दु। थुकिया विरोध गनं जुयाच्वंगु खने मदु। आः प्रज्ञा प्रतिष्ठानय् विविध मातृभाषा दुपिं मनूत नं प्रवेश जुयाच्वंगु खनेदुसां अन देय्या मूलधारया भाषाया नामं खस नेपाली भाषाया विकासया निंतिं गुलि बजेट फ्यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु मेमेगु मातृभाषाया निंतिं जुयाच्वंगु मदु।

सरकारं हे लगानी यानाः देय्या थीथी भाषाया साहित्य विकास, विविध भाषाया सफू प्रकाशनया निंतिं नीस्वनातःगु छगू संस्था साझा प्रकाशन खः। स्थापनाकालंनिसें आः तकया दुने थुगु प्रकाशनं गुलि नं सफूत प्रकाशित यात थ्व फुक्क हे खस नेपाली भाषाया जुयाच्वंगु दुसा करिब १ प्रतिशत सफू प्रकाशन मेमेगु भाषां याःगु दु जुइमाः। थन नियुक्त जुइपिं मनूत नं खस भाषाया साहित्य च्वइपिं छगू वर्गया विशेष मनूत जूगु कारणं नं थन गैर खस भाषाया सफू प्रकाशित मयानाच्वंगु खँय् शंका मदु।

थ्व प्रकाशनं साहित्यकारतय्त थीथी सिरपाः नं लःल्हायेगु ज्या याना वयाच्वंगु दु। हरेक दँय् प्रकाशित जुइगु सफूत मध्ये उगु सिरपाः कायेत प्रतियोगिताय् दुथ्याकाः दकलय् बांलाःगु व स्तरीय सफूयात अज्याःगु सिरपाः लःल्हायेत साझा प्रकाशनं हे आह्वान यानाः सफू दुतिनीगु चलन दु। तर पुरस्कार स्थापनाकालं निसें हे अज्याःगु प्रतियोगिताय् दुहां वनीगु सफू अनिवार्य रुपं खस नेपाली भाषायागु हे जुइमाः धयागु बाध्यात्मक शर्त उकी दुथ्याकातःगु दु। हालय् प्रकाशित साझा प्रकाशनया सुचनय् नं थ्व खँ स्पष्टकथं किटान जुयाच्वंगु दु। राज्यकोषया लगानीं नीस्वनातःगु संस्थानया ज्या अझ समावेशी मजूनिगु व मुलुकय् यथास्थितिवादीतय्गु हावी अझं दनिगु खँ थ्व ज्यां स्पष्ट यानाच्वंगु दु। खस नेपाली भाषाया च्वमि व साहित्ययात पुरस्कृत याय मजिउ धयागु मखु, राज्यया लगानी दुगु छुं नं संस्थां छगू जक भाषाया संरक्षण यायेगु ज्या जुइ मजिउ धयागु खँ जक न्ह्यथनागु खः।

मुलुकय् वःगु राजनैतिक परिवर्तनयात वाःचायेकेत नं थज्याःगु हिलासू वये हे माःगु खँय् सकसिनं ध्यान बीमाः। पंचायतकालीन परम्परायात हे न्ह्याकाच्वन धाःसा यथास्थितिवादीतय्गु हौसला अझं ब्वलनाः मुलुकं आन्दोलन प्राप्त याःगु आपालं उपलब्धी हानं न्हना वने फइगु सम्भावनायात ध्यानय् तयाः भाषिक अधिकारकर्मीतय्सं आः नकतिनि साझा संस्थानं पितहःगु सिरपाः सम्बन्धी बुँदा तुरुन्त हे हीकेत पलाः न्ह्याकेमाःगु दु।

More Stories Like this