ध्यबा बियाः ध्यबा न्यायेगु पसः

मधु श्रेष्ठ

नेपालय् न्ह्यानाच्वंगु छगू पुलांगु व बिस्कं कथंया व्यवसाय खः ध्यबां ध्यबा हे न्याये-मीगु याइगु व्यवसाय। पुलांगु ध्यबा न्याये मीगु थज्याःगु व्यवसाययात 'सराफी' नं धायेगु याः। ध्यबा कयाः ध्यबा हे न्याये मी याइगु थ्व व्यवसाययात कयाः येँ मरुगणेद्यःया लिक्क सराफी पसः दुम्ह अनिल श्रेष्ठं धयादी, 'यक्व न्ह्यः बाज्यापिनिपालंनिसें हे थ्व व्यवसाय याना वयाच्वनागु खः ।'

वय्कःया थ्व पसलय् १५०० दँ न्ह्यःयाम्ह जुजु मानदेवया पालय् यागु ध्यबा नं दु। अथे हे भूटान, तिब्बत, चीन, भारत आदि देय्या पुलांगु ध्यबा माःसां वय्कःया पसलय् दु। थन अप्वः यानाः ध्यबा कायेगु, बीगु, हिलेगु आदि ज्या जुइगु जुयाच्वन। वय्कलं धयादी, 'अप्वः यानाः मुद्रा संकलकतय्सं काः वइगु खः। व बाहेक नेपाःमि व विदेशी शौखिनतय्सं नं न्यायेगु व मीगु याः वः ।'

सिक्कापाखें इतिहास नं लुइके फइ। अथे जुयाः इतिहासय् सनाच्वंपिंसं नं पुलांगु न्याः वः। वय्कःया कथं मल्लकालया गुलिखे सिक्का ला तान्त्रिक विधिं नं दयेकातःगु दु धाइ। तर थज्याःगु खँ तान्त्रिकतय्सं हे जक सीगु जुल ।

थन यक्व मू वंगु ध्यबा नं न्याये दुगु जुयाच्वन। सिक्काया नापं थन पुलांपुलांगु नोट नं न्यायेगु दु। वय्कलं कनादी कथं थन न्यातका झितका वंगु निसें कयाः न्यय्द्वः खुइद्वः तका तक वंगु ध्यबा नं दु। आखः व छ्यं प्रस्ट सीदुगु ध्यबाया मू नं आपाः हे वनीगु जुयाच्वन। बुल्लुसे च्वनाः छुं सी मंत कि उकिया मू धाःसा म्हो जुइगु जुयाच्वन। अथे हे आपालं चलनचल्तिइ दुगु ध्यबाया नं यक्व मू दइ मखु। दुर्लभ कथंयागु ध्यबा धाःसा तसकं थिके जुइ।
थौंकन्हय् नेपाःमितय्सं नं थज्याःगु ध्यबा यक्व न्याः वःगु खनेदु। भाजु श्रेष्ठया अनुभव कथं छम्हेस्यां हे सुइद्वः पीद्वः तका तकया ध्यबा न्याना यंकूगु दु। विदेशीतय्सं नं थःपिनि लुमंतिया निंतिं पुलांगु ध्यबा न्याना यंकेगु याः। नेपाःतय् चाहिं नखःचखःबलय् पुज्यायेत, छेँ दनीबलय् जग स्वनेत, दान यायेत, चीभाः आदि पलिस्था याइबलय् वा मनू सीबलय् पुलांगु ध्यबा छ्यलीगु चलन दु। स्वन्तिबलय् लक्ष्मीद्यः पुज्यायेत पुलांगु हे ध्यबा छ्यलीगु चलन आः नं दनि।
वय्कःया पसलय् न्हूगु खुद्रा ध्यबा नं ५-१० प्रतिशत छ्यापं कयाः मीगु यानाच्वंगु दु। थ्व चाहिं न्हियान्हिथंया ज्याखँय् माःगु जुयाः मनूतय्सं न्याना यंकीगु खः ।

थ्व व्यवसायपाखें गुलि तक आम्दानी जू ले धइगु न्ह्यसःया लिसलय् वय्कलं धयादी, 'थुलि हे जुइ धइगु मदु। गबलें निला स्वला तक नं बिक्री हे जुइ मखु। गबलें चाहिं छन्हुं हे लखौं तकाया ध्यबा नं बिक्री जुयाच्वनी। थन नं क्युरियो पसलय् थें हे व्यापार जुइगु खनेदु। गबलें मुद्रा संकलकत वयाः छत्थुं आपालं सामान न्याना यंकी। गबलें व्यापार हे जुइ मखु।
वय्कःपिंसं थ्व व्यवसाय याना वयाच्वंगु निगू पुस्ता दत। थुगु पसः दुगु छेँ जोशीतय्गु गुथिया छेँ जूगुलिं न्हापांनिसें आः तक बाः पुलेम्वाःगुलिं उलि थाकु मजूगु खँ नं वय्कलं कनादी ।

थौंकन्हय् पुलांपुलांगु ध्यबा मुंकीपिनिगु पुचः 'नेपाल मुद्रा संकलक संघ' नं दयेकूगु दु। थ्व संस्थां यानाः थःपिनि व्यवसाययात ग्वाहालि हे जूगु वय्कःया बिचाः दु। छाय्धाःसां थुकिं यानाः अप्वः धइथें संकलकतय्त वय्कःपिनि पसलय् छ्वया हइगु जुयाच्वन। थ्व संस्थां तक्मा, ध्यबा, माना, पाथि, ब्याच आदि नापं झिदँ न्ह्यः तकया मुद्रा बारे रिसर्च समेत याइगु खः ।

अथे हे मेम्ह व्यवसायी गम्भीर ध्वज जोशीं थःपिनि व्यापार बारे कनादी, 'बौया पालंनिसें हे थ्व ज्या याना वयाच्वनागु खः।' थ्व मरुत्वाः धइगु हे न्हापांनिसें हे जोशीतय्गु बाहुल्यता दुगु त्वाः खः। अय् जुयाः पसःया बाः नं पुलेम्वाःगु जुयाः ज्या यायेत छुं भचा अःपुगु वय्कःया अनुभव दु। वय्कःया पसलय् नं लिच्छबीकालंनिसेंया ध्यबात न्यायेगु दु। अले विदेशया दुर्लभ नोट नं अन उपलब्ध दु ।

वय्कःया कथं संसारय् हे दकलय् कम मूल्य वंगु ध्यबा व इलय् नेपालय् दुगु जुयाच्वन। उगु ध्यबा वहःयागु खः। उकियात वहःदां वा जाबा नं धायेगु याः। प्यंगू वहःदां तल कि धिब्छः जुइ। सिक्का धइगु अप्वः यानाः वहः, ली, सिजःया ध्याक जुयाच्वनी। महेन्द्र मल्लया पालय् लुँयागु ध्याक नं दु धाइ। अय्नं अप्वः चले जूगु ध्याक धाःसा सिजःयागु खः।
आपालं कथंया ध्यबा थःथाय् दुसां थौंकन्हय् ब्यापार धाःसा उलि मजूगु खँ वय्कलं कनादी। धयादी, 'नेपाःमितय्सं न्याः वइगु धइगु मोहनि स्वन्तिबलय् भचा अप्वः खः, मेबलय् ला ठेगान हे मदु।' अय्नं अबुया पालंनिसें न्ह्यानाच्वंगु व्यवसाय जुयाः मत्वःतागु खँ वय्कलं कनादी ।

व्यवसायीतय्सं धाः कथं थौंकन्हय् थज्याःगु ध्यबाया व्यवसाय म्हो जुजुं वनाच्वंगु दु। छाय्धाःसां आपालं ध्यबा आः विदेशय् वनेधुंकल। अले थन नं सिजःया भाः थिके जुल धकाः मनूतय्सं सिजःया ध्यबा नायेका छ्वयेगु यानाच्वंगु दु। थथे जुल धाःसा कन्हय् वनाः इतिहास अध्ययन यायेत तकं पुलांगु ध्यबाया अभाव जुइफु धइगु व्यवसायीतय् बिचाः दु। पुलांगु ध्यबा व्यवसाय यायेगु माध्यम जक मखु इतिहास सुलाच्वंगु सामग्री नं जूगुलिं थुकिया संरक्षण जुइमाः धइगु नं वय्कःपिनि धापू दु ।

More Stories Like this