म्हुकंचा

शीला साय्मि

गज्याःगु नयेगु? गज्याःगु मनयेगु?

विषालु म्हुकंचा नयाः छखा हे छेँया न्हय्म्ह मनू सित ! छुं न्हि पिहां वःगु थ्व समाचार ब्वनाः यक्वं मनूत थारान्हुल जुइमाः। वहे इलय् इलय् उखे पूर्वपाखे हानं अज्याःगु हे विषालु म्हुकंचा नयाः स्वम्ह नं सीगु खः। थज्याःगु समाचार ब्वनाः गुलिखे मनूत ला म्हुकंचा नयेत नं ग्यात जुइमाः।
वास्तवय् गज्याःगु म्हुकंचा विषालु जुइ? गज्याःगु जुइ मखु? थ्व गय् यानाः सीकेगु? थुकिया बारे म्हुकंचिया हे विषयय् पीएचडी यानादीम्ह डा. केशरीलक्ष्मी मानन्धरयाके न्यनेकने यानाः छुं खँ न्ह्यब्वयेगु कुतः यानाच्वना। वय्कलं बेलायतं म्हुकंचा विषयय् पीएचडी यानादीगु खः ।

वय्कलं धयादी, 'थ्व म्हुकंचा विषालु जुइ थ्व जुइ मखु धकाः पाय्छि जुइक पत्ता लगे यायेगु छुं विधि मदु। उकिं म्हुकंचा नयेबलय् थम्हं सिउगु जक नयेगु, मसिउगु मनयेगु। थ्व हे दकलय् पाय्छि तरिका खः ।'

खतुं विषालु म्हुकंचिया बारे आपालं विदेशीत वयाः नेपालय् अध्यनय याःगु दु। तर उमिसं याःगु अध्ययनया रिपोर्ट तकं धाःसा नेपालय् मदु। छम्ह जापानी विशेषज्ञं विषालु म्हुकंचिया बारे जाइकाया ग्वाहालिं नेपालय् छगू अध्ययन याःगु दु। वं स्वीगू प्रजातिया विषालु म्हुकंचिया फोटो नापं तयाः छगू क्यालेण्डर हे पिकाःगु खः। शायद थ्व क्यालेण्डर माल धाःसा जाइकाय् दयेफु ।

डा. मानन्धरया कथं म्हुकंचा जक हे १००० ताजिं मल्याक दु। उकी ६७० ताजिया म्हुकंचा अनुसन्धान यानाः म्हसीकेधुंकल। थुपिं विषालु खः लाकि मखु धकाः अध्ययन यायेगु ला ल्यं हे दनि ।

वय्कःया कथं नेपालय् म्हुकंचिया बारे जक अनुसन्धान यायेगु अलग्ग हे प्रविधि व ल्याब मदु। छगू ल्याब लेबोरेटरी खुमलटारय् दु। उकी नं म्हुकंचिया अध्ययन आवश्यक जूसा जक याइगु खः। विशेष कथंया अध्ययन यायेत माःगु ब्यवस्था मदु। म्हुकंचा अध्ययन यायेबलय् उकिया पत्र पत्रया दुने थ्यंक माइक्रोस्कोपं स्वयेमाः ।

थौंकन्हय् विकासे म्हुकंचां यानाः शहरी लागाय् म्हुकंचा नयेत खास हे ग्यायेम्वाः। गांगामय् जंगलं हइगु म्हुकंचा धाःसा ग्यानापु। म्हुकंचा विशेषतय् धापू कथं ३० प्रतिशत म्हुकंचा विषाक्त जू। स्वयेबलय् दक्वं म्हुकंचा उथें उथें च्वं। न्ह्याबलें नयाच्वंगु जूसां नं गबलें गबलें उथें हे च्वंगु मेगु हे म्हुकंचा नं लायेफु। अथे जुयाः गांयापिं मनूत सीगु खः। तरकारी छम्हेसियां जक नइगु मखु, भ्वछिसियां नइगु जुयाः विषालु लात धाःसा भ्वछिं हे सीगु अय् जुयाः खः। इलय् हे अस्पतालय् यंके फत धाःसा गुलिं बचे नं जुइफु ।

झिदँ न्ह्यः थम्हं यानागु अनुसन्धान लुमंकुसें वय्कलं धयादी, 'दछिया दुने सछिम्ह तक बिरामी अस्पतालय् वःगु खनेदु।'
नेपाःया म्हुकंचिया विषयय् पूवंक अध्ययन जूगु मदुनि। उकिं थम्हं म्हसिउगु जक म्हुकंचा नयेगु व बांलाः सफा धकाः न्ह्यने लाःगु मनयेगु हे थ्व खतरां मुक्त जुइगु उपाय खः धइगु वय्कःया बिचाः दु। नेपाःमित परम्परांनिसें थम्हं म्हसिउगु व मांबौपिंसं क्यनातःगु म्हुकंचा जक नयेगु यानाच्वंपिं खः। अथे जूसां नं गबलें गबलें थज्याःगु दुर्घटनात धाःसा जुइगु याः ।

बेलायतय् 'मस्रुम हन्टिङ' धकाः जंगलय् वनाः पिकनिक थें न्हिछि वा निन्हु प्यन्हु च्वनेगु चलन दु। इमिथाय् म्हुकंचिया अध्ययन व अनुसन्धान यक्व जुइधुंकूगुलिं खतरा नं मदु। थौंकन्हय् झीथाय् नं छुं मचा अनुसन्धान जुयाः नये जिउगु व मजिउगु छुं भचा म्हुकंचा छुटे यानातःगु दु। उकी मध्ये तुयूगु कल्ले च्याउ, मृत्यु छत्रीका विषालु जुइ। अथे हे गोबरे च्याउ, केन्या च्याउ, सिलेक च्याउ धाःसा नये जिउ धयातःगु दु। थज्याःगु म्हुकंचा थौंकन्हय् व्यावसायिक रुपं नं उत्पादन यानाच्वंगु दु। अथे हे यार्सागुम्बा गच्चेच्याउ धाःसा तसकं थिकेगु म्हुकंचा खः ।

म्हुकंचिया प्रजाति यक्व दुसां स्वयेबलय् फुक्कं उथें उथें च्वनीगु जुयाः याउँक म्हसीके थाकु। गुलिखे विषालु म्हुकंचा नयेसातकि तुरुन्त सीगु नं जुइफु। गुलिं तुरुन्त मसिसे बान्ता जक जुइगु, वाकवाक वइगु, छ्यं स्याइगु, प्वाः स्याइगु व इकुइगु जुइफु। थम्हं नयागु म्हुकंचा विषालु लात धाःसा तुरुन्त अस्पताल यंकेमाः। तुरुन्त वासः याःसा म्वाके नं फइ। दुर्गम लागाय् अस्पताल मदु। अले अप्वः म्हुकंचा नइपिं नं अन च्वंपिं हे खः। उकिं अप्वः मनूत नं अन हे सीगु जुयाच्वंगु दु ।

उकिं विषालु म्हुकंचापाखें बचे जुइगु खःसा सतर्क जुयाच्वनेगु बाहेक मेगु विकल्प मदु। थज्याःगु खँ गांगामय् वनाः प्रचार प्रसार यानाः उमित थुइका तयेमाः ।

More Stories Like this