नेवाः भासय् म्होति जुयाच्वंगु खँग्वः

नरेशवीर शाक्य

नेवाःतय् दुने भाषिक व सांस्कृतिक विचलन वयाः थःपिनि अस्तित्वय् हे संकट पिहां वयाच्वंगु खँयात कयाः भाषा विकास व अधिकारया लागिं सनाच्वंपिं मनूत न्ह्याबलें हे चिन्तित जुइगु याःसां थ्व समस्यायात न्हंकेत ग्यसुलाःगु पलाः धाःसा गुगुं नं निकायं ल्ह्वने मफयाच्वंगु वास्तविकता खः। नेवाःत थःपिनि भासा व संस्कृतिपाखें विचलित जुया वनाच्वंगुया अनेक बाह्य कारणत दुगु खःसां थ्व खँय् स्वयम् नेवाःत सचेत जुइ मफयाच्वंगु खँय् शंका मदु। उकिसनं थौंकन्हय्या विद्युतीय माध्यमं पिनेया भाषा व संस्कृति क्वथाय् क्वथाय् दुहां वयाच्वंगु कारणं नं भाषा व संस्कृति दुने विकृति वयाच्वंगु खँय् विवाद मदु। अथे धकाः आःया विकसित समाजय् थज्यागु खँ पिने अलग्ग च्वनेगु नं खँ जुइ मखु। थुकिया समाधान धयागु हे सचेतना खः ।

भाषा दुने वयाच्वंगु विकृतिया बारे खँ ल्हायेबलय् छेँय् छेँय् अभिभावकतय्सं थः मस्तनाप नेवाः भाषां खँल्हाबल्हा मयात धइगु नं ब्यापक चर्चाय् वयाच्वंगु विषय खः। भाषायात निरन्तर रुपं छ्यलाबुलाय् महल धाःसा भाषाया खँग्वः ल्वःमना वनीगु स्वाभाविक खः। उकथं हे मातृभाषाया छ्यलाबुलाया लकस मदुगु, स्कुलय् नेवाः भाय् ब्वने मदुगु जक मखु अन थुगु भाषा छ्यलेमाःगु आवश्यकता तकं मदयावंगु खँ नं वास्तविकता खः ।

भाषा अधिकारया आन्दोलनय् न्ह्यानाच्वंपिं कार्यकर्ता व नेतृत्व वर्गय् च्वनाच्वंपिं मनूतय्सं थःगु छेँय् जक मखु फुथाय् तक मातृभाषाया छ्यलाबुला याये हे माःगु खँयात वाःचायेका बीगु ज्यायात नं आः आन्दोलनया रुपय् हे न्ह्याके मालीगु अवस्था नं वयाच्वंगु दु।

थःपिंसं मातृभाषा विकासया निंतिं ज्या मयासे भाषणय् जक सीमित जुइगु खःसा थ्व थें नकचरा ज्या मेगु दइ मखु। मेखे थःपिनि छेँय् मस्तनाप नेवाः भाषां खँल्हाबल्हा यानाच्वना धकाः आत्मसन्तुष्टि कयाच्वंगु खःसा इमिसं नेवाः भाषा गुकथं ल्हानाच्वन धयागु खँय् नं ध्यान वनेमाःगु आवश्यकता दु। यदि थुमिसं छ्यलीगु भाषा दुने अप्वः धइथें गैर नेवाः खँग्वः दुथ्यानाच्वंगु दुसा थ्व नं छगू ग्यानापुगु स्थिति खः धयागु खँय् ध्यान वनेमाः।

थौंकन्हय् नेपालभाषा लेखन व खँल्हाबल्हाय् आपालं गैर नेवाः खँग्व दुहां वयाच्वंगु खँ सकसिनं वाःचायेका हे च्वंगु दु। आः थज्याःगु खँल्हाबल्हाय् टेलिभिजनया कारणं हिन्दी व उर्दू खँग्वःत नं अतिकं दुहां वयाच्वंगु दु। उकिं नेवाः भासां खँ ल्हाइपिं नेवाः मस्तय्सं थुज्वःगु खँग्वः छ्यलाः खँल्हाबल्हा यायेगु इलय् थ्व भाषाया मेगु विडम्वना स्वये मालाच्वंगु दु। उकिं छेँया हामातय्सं थः मस्तनाप खँ ल्हायेबलय् फयांफत्तले नेवाः खँग्वः छ्यलेमाःगु आवश्यकता नं झीसं वाःचायेकेमाः।
नेवाः भासां च्वइपिं च्वमि व पत्रिकातय्सं नं दुगु नेवाः खँग्वःयात हे मछ्यसे न्हूगु नेवाः खँग्वः दयेकेगु कुतः वा नेवाः खँग्वः दुसां उकियात मछ्यसे मेगु भाय्या खँग्व छ्यलेगु प्रवृत्तिं नं थ्व भाय्यात कमजोर यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। नेपालभाषाया लेखनय् क्रिया छगू जक नेवाः भाय्या जुयाः मेगु फुक्क हे खँग्वःत गैर नेवाः जुयाच्वंगु नं झीसं खनाच्वना। थुज्वःगु विकृतिपाखे नं ध्यान वनेमाःगु खनेदु।
नेपालभाषाया लेखन व खँल्हाबल्हाय् वयाच्वंगु मेगु समस्या खः न्हून्हू खँग्वःया अभाव। आधुनिक ई दुने विकसित जुया वयाच्वंगु प्रविधि, प्रावधिक खँग्वः व न्हू पिदंगु सामानया खँग्वः नेवाः भासाय् मदइगु स्वाभाविक खः। अज्याःगु खँग्वः नेवाः भाषाय् मदयेवं गैर नेवाः खँग्वःयात हे बाध्यात्मक स्थिति छ्यले मालाच्वनी। थुज्वःगु खँग्वःयात नेवाः भाषां थःगु याना कायेगु नेवाः भाय्या थःगु हे पहः दु। तर अज्याःगु विशेषतायात वास्ता मयासे च्वमितय्सं थः यत्थे खँग्वः दयेकेगु ज्यां नं नेवाः भाषा दुने समस्या ब्वलनाच्वंगु दु ।

अज्याःगु खँग्वःयात आधिकारिता गुकथं बीगु धइगु नं मेगु समस्या खः। दयाच्वंगु खँग्वःया अभावयात न्हंकेगु निंतिं आः आधिकारिक व ब्यवस्थित निकाय दयेमाःगु खँयात नं नेवाः भाषा विकास व उत्थानया निंतिं न्ह्यानाच्वंपिं निकायतय्सं ध्यान बी माःगु तःधंगु हे आवश्यकता दु।
नेवाः भाय्यात जीवन्त याना तयेगु दकलय् बांलाःगु लँपु धयागु हे थुकियात ब्यापकरुपं छ्यलाबुलाय् हयेगु व मदिक खँल्हाबल्हा यानाच्वनेगु हे खः। थुकिं नेवाः भाय्या खँग्वः लुमंका तयेत ग्वाहालि याइ। भाषाय् विचलन व विकृति महयेगु खःसा पिनें वःगु खँग्वःयात फत्तले छ्यले मबीगु लकस ब्वलंकेगु खः ।

छेँय् छेँय् भाषाया छ्यलाबुलायात न्ह्याका तयेगु हे खःसा हरेक छेँय् नेपालभाषाया पत्र पत्रिका व सफूया प्रवेश नं मदिक हे जुयाच्वनेमाः। नेपालभाषा ब्वनेगु बानी जुल धाःसा थुकिया खँग्वःया छ्यलाबुला नं अःपुया वइ। भाषा विकासया खँ ल्हानाः थुकियात ल्वःगु लकस ब्वलंके मफुत धाःसा थज्याःगु कुतः नं फुक्कं सितिं वनीगु कारणं भाषा संरक्षणया निंतिं न्ह्यानाच्वंपिं मनूतय्सं थुकी नं विशेष ध्यान बी माःगु खनेदु ।

देय्या फुक्क भाषा विकासया निंतिं सरकारीस्तरं ज्या जुइमाःगु आपालं खँ दुसां थःपिनिगु थासं नं फुगु ज्या जुइमाःगु खँय् शंका मदु। राज्यस्तरं नीति हे दयेकाः नेवाः भाय्यात न्हंकेगु कुतः जुलं नं नेवाःतय्सं हे छ्यलाबुलाय् हयाः म्वाकातःगु थ्व भाय्यात आः नेवाःत हे विचलित जुयाः थ्व भाय्या स्तरयात न्हंकेगु वा कमजोर यायेगु ज्या सुंपाखें हे जुइ मजिउ। भाय् छ्यलाच्वंपिंत नं भाय्यात ल्वःगु लकस, खँग्वः दयेकाः भाषिक संरक्षणया ज्याय् संस्थागतरुपं न्ह्यायेमाःगु आवश्यकतायात वाःचायेकाः थुखेपाखे पलाः ल्ह्वनेमाःगु दु। थुकी सकलया ध्यान वनीगु भलसा काये ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this