अनला व मच्छेनारायण मेला

रत्नतारा ताम्राकार

दछिया दुने झिंनिगू ला वइगु याःसा निदँत्याय् छक्वः वा न्यादँया निक्वः वइगु ला (महिना)यात अनला (मनमास) धाइ। खसभासं थुकियात मलमास वा पुरुषोत्तम मास नं धाः। अधिकमास नं धायेगु याः। झिंस्वंगूगु ला कथं कयातःगु अनलायात फुटकर तिथि कथं कयातःगु दु। फुटकर तिथि धकाः न्हिया ल्याखं सीका कायेफु। चन्द्रमास कथं दछिइ ३५४ दिं व सौरमास कथं ३६५ दिं दइ। थ्व ल्याः कथं सौरमासय् दछिया झिंछन्हु अप्वइसा प्रत्येक निदँत्याय् थ्यंमथ्यं लछि अप्वइ। थ्वहे अप्वः न्हियात अनला अथवा अधिकमास धाइगु खः। निदँत्याय् छक्वः वइगु अनला थ्वहे महिनाय् लाइ धइगु मदु। गथेकि थुगुसी २०६७ बैशाख २ निसें ३१ गते तक लाःगु दुसा वि.सं. २०६४ सालय् जेष्ठ महिनाय् लाःगु खः। अनला क्यनीगु दँय् झीगु नखःचखः नं लछि च्वय्क्वय् लाः वनी। अनलाय् नखःचखः, संस्कार, शुभसाइतया ज्या याये मजिउ धाइ। ततःधंगु पूजा याःसां लगे जुइ मखु धाइ। तिथि कथं सीपिं मनूतय्गु दछिया दुने झिंनिगू ला तकं प्यं थयेगु ज्या याइ। तर अनला क्यनीगु दँय् सीपिं मनूतय्गु झिंस्वला तकं प्यंथयेगु, धर्म कर्मया ज्या याइ। थ्व महिनाय् नेवाःतय्सं छुं नं कथंया साँस्कृतिक बाजं थाइ मखु ।

अनला धर्म कथं न्हिछिया छछाः जक नयाः अशुद्ध नसात्वँसा गथेकि भान्ता, प्याज, लाभा, पालु, मुसूकेँ, अय्लाः थ्वँ, न्या, ला, ख्यें नइ मखु। थुकी नं दकलय् न्या नये मजिउ धाइ। अनलां बर्मूतय्त भोजन याके फुसा धर्म लाइगु नापं मनय् च्वंगु इच्छा पूवनी धाइ। अनला लछि कलाःभाःत नं नापं च्वने मजिउ, बाया च्वनेमाः धाइ ।

अनलायात न्हापा न्हापा बांमलाःगु ला धकाः घृणा नं याइगु खः। लिपा बांलाःगु, उत्तम, पुरुषोत्तम ला धायेगु यानाहःगु खँ 'बृहत' पुराणय् धयातःगु दु ।

अनला वा अधिकमासयात छम्ह मनूया रुपय् कयातःगु दु। पुरुषोत्तम मास महात्म्य कथं अधिकमासं थःत बांमलाःम्ह धकाः घृणा याःगुलिं तसकं पिर जुयाः 'हरि भगवान'याथाय् वनाः थःगु दुःख प्वंकल। हरि भगवानयाथाय् वनाः वं धाल - हरेक क्षण, निमेष, मुहूर्त पक्ष, ला, न्हि, चाया थःथःगु स्वामी दु, तर जिगु न नां दु, न स्वामी दु। उकिं अधिष्ठानया द्यःपिं दक्वसिया शुभकर्मपाखें जितः पितिना हल। थथे घृणा जुइक म्वायेगु स्वयां बरु सीसां जिउ ।'

वयागु दुःख न्यनाः हरि भगवानं वयात श्री कृष्णया थाय् हुँ धकाः छ्वया बिल। अधिकमासं श्री कृष्णयात नापलाः वन। श्री कृष्णं लय्तायाः 'जिके गुलि गुण दु, छंके नं उलि हे गुण दइ। हलिमय् जि पुरुषोत्तम धकाः नां जाःथें छंगु नं नां जाइ। मलमास नं स्वामी जुल धइगु लुमंकी, थ्व नामं सारा जगत पवित्र जुइ। थ्व लाय् पूजा याइपि दक्वसितं पूण्यफल प्राप्त जुइ धकाः आज्ञा बिया हल। थुबलयनिसें अधिकमासया नं अर्थ दया वःगु खः धाइ ।

मच्छेनारायण मेला:
थ्व अनला लछियंकं येँया मच्छेनारायण द्यःयाथाय् मेला जुइ। येँया दक्षिण पश्चिमय् च्वंगु ध्यानाचोया क्वसं लानाच्वंगु गां खः मछिगां। मच्छेनारायण द्यः दुगु थाय् जुयाः थ्व गांयात मत्स्यपुर, मच्छेनगर, मच्छेगां धायेगु याना हःगु खः ।

न्याया म्हुतुं पिहां वयाच्वंम्ह नारायण द्यः जुयाः थ्व द्यःयात 'मत्स्यनारायण' धाःगु खः। 'मत्स्य' धइगु संस्कृत भासं 'न्या' खः। मत्स्य खँग्वः हे लिपा 'मच्छे' जूवन। मल्लकालय् विष्णु भगवानया झिगू अवतार मध्ये दकलय् न्हापांगु अवतार 'मत्स्य अवतार' या प्रतीक कथं ने.सं. ८९७ स न्याया म्हुतुं पिहां वयाच्वंम्ह मत्स्य नारायणद्यः थन पलिस्था जूगु खः ।

अनला लछि मच्छेनारायण द्यःया मेला लगे जुइगु चलन प्रधानमन्त्री जंगबहादुरया पालंनिसें न्ह्याःगु खः। जंगबहादुरं मछेनारायण द्यःया देगः संरक्षण व सम्भार यायेगु निंतिं दछिया २८ मुरि वा, ४ मुरि छ्व पुजारीतय्त दान बीगु चलन यानाः धर्म कर्मया ज्या न्ह्याकूगु खः ।

मच्छेनारायण द्यःया छचाःलिं च्वंगु पुखूयात 'मत्स्यकुण्ड' धाइ। थ्व कुण्डय् म्वः ल्हुत कि छ्यंगूया ल्वय्, कै, घाः, महारोगी कुष्ठ ल्वय् लना वनी धाइ। 'मत्स्यकुण्ड'य् इन्द्र, यम, वरुण, कुवेर, अग्नि, नैऋत्य, वायुव्य, इसान (माहेश्वर), विष्णु आदि आपालं देवगणपिंसं 'न्या'या रुप धारण यानाः मोक्षदादेवीया सुवचन ध्यानपूर्वक न्यना वंगु थाय् जुयाः थन - यात 'मीनतीर्थ' नं धायेगु याः। मलमासबलय् 'मत्स्यकुण्ड'या मीन नागराजाया पूजा याइ। मीन नागराजायात व कुण्डया जुजु नं धाः ।

मनमासबलय् मत्स्यकुण्डय् चम्पास्वानं (चस्वां) म्वःल्हुयाः मीन नागराजायात पूजा यानाः अर्घ बियाः थःगु १०८ पा माल्पा दान यात धाःसा जनधन, सप्तबृद्धिं पूर्ण जुयाः मोक्ष प्राप्त जुइ धाइ। खस बर्मूतय्सं हःगु चलन कथं अनलाय् मच्छेनारायण द्यःयात पूजा यायेबलय् कँय्यागु भुइ ३३ पा माल्पा, कँय्यागु कचौराय् घ्यः, छगू ब्वःता हाकुगु हाम्वः तयाः म्हासुगु कापतं त्वपुसें नारायणद्यःया प्रतिमा तयाः ३३ म्ह नारायण द्यःया नामं पूजा यानाः दान यात धाःसा मनय् च्वंगु इच्छा पूवनीगु विश्वास याः ।

मच्छेनारायण देगःया दक्षिण पाखे झिंन्याधाः ल्वहंया हिति दु। थन बर्खाबलय् लः मदइगु तर चिकुलां झिंप्यधाः हितिं लः झ्वारर हायाच्वनीगु छगू विशेषता खः। थुकिया बारे नं छगू किबदन्ति दु। शेषनारायण व मत्स्यनारायण निम्हं ध्यानाचो माजुया थाय् वनाः लः फ्वंगु जुयाच्वन। ध्यानाचो माजुं सुनां जितः दकलय् न्हापां म्हासुगु लुँया स्वां छानाः पुज्याइ, वयात लः बी धाल। फम्पिइ च्वंम्ह शेषनारायण द्यः चलाख जुयाः जंगलय् च्वंगु म्हासुगु स्वां तयाः पूजा यात। लिपा मत्स्यनारायण द्यः लुँयागु स्वां तयाः पूजा याः वल। तर लिपा लाःगुलिं लः काये मखन। थुकिं यानाः शेषनारायण व मत्स्यनारायण ल्वापु जुसेंलि ध्यानाचो माजुं सहलह ब्याकाः नागपञ्चमीनिसें श्रीपञ्चमी तक मत्स्यनारायण द्यःयाथाय् व श्रीपञ्चमी निसें नागपञ्चमी तक शेषनारायण द्यःयाथाय् लः बीगु निर्णय यात। अबलें निसें खुला शेषनारायण द्यःया थाय् व खुला मच्छेनारायण द्यःयाथाय् लः वइ धइगु धापू दु ।

More Stories Like this