नेवाःतय् समस्या व वैशाख १४

सानुराजा शाक्य

* २४० दँनिसेंया छगू भाषा नीतिया कारणं खस नेपाली भाषाया निंतिं जक संचार लागा विकास जूगु कथं जू वन। गुकिं यानाः थुकिया प्रत्यक्ष फाइदा नं खस नेपाली भाषा मातृभाषा जूपिनि निंतिं जक सहज जुल मेपिनिगु निंतिं विभेद कायम हे जुयाच्वन ।

नेपाःगाः पृथ्वीनारायण शाहं त्याके न्ह्यः तक नेवाः जनताया प्रमुख अन्तरविरोध सामन्तवाद नाप जक खः। उगु इलय् नेवाः जनताया वर्गीय अन्तरविरोध उगु ईया सामन्तवादया हा राजतन्त्रनाप जुल। आर्थिक उत्पीडन जक उगु ईयापिं नेवाः जनतां फयेमाल। तर २४० दँ न्ह्यः पृथ्वी नारायण शाहं नेपाःगाः त्याकेधुंकाः नेवाःतय् अन्तरविरोध शाही राजतन्त्रनाप जक मखु सांस्कृतिक, जातीय व भाषिक उत्पीडन नं फयेमाल। थनंनिसें हे नेवाःतय्सं वर्गीय समस्याया नापनापं जातीय व भाषिक समस्या नं फयेमाल।
पृथ्वीनारायण शाहं नेपाःगाः त्याकेधुंकाः नेवाःतय् जग्गा जमिन लाका कयाः थः सेनातय्त लाक्वपाक्व रुपं इनेगु शुरु यात। थुकथं इना बिउगु जग्गा जमिनत अप्वः यानाः मल्लकालय् दरवारय् ज्या याइपिं भाइभारदारतय्गु खः गुपिं पृथ्वीनारायण शाहया शासनयात स्वीकार मयासे नेपाःगालं पलायन जुयाः बिसिउँ वने माल। लिसें थनया गुथिया जग्गा जमिनय् नं उकथं हे मिखा तःगु खनेदु। दकलय् न्हापां याःगु विभेद नेवाःतय्त सेनाय् काये मते धकाः शासकतसें बिउगु उर्दी हे खः। थ्व छगू जातीय विभेदया नमूना खः। लिपा नेपालभाषां च्वयातःगु भ्वंयात मान्यता मबीगु राणा सरकारं सनद जारी यानाः छगू भाषा छगू जातियात शासक व मेपिंत शासित यात। राणा शासनया इलय् राणातसें दयेकूगु दरवारया कारणं नेवाःत तिब्र श्रम शोषणया शिकार नं जुइमाल। थुपिं हे कारणं नेवाः लगायत नेपाःया शासित जनता आर्थिक, जातीय व भाषिक उत्पीडनय् लात तर शासक जातिया जनता आर्थिक उत्पीडनया जक शिकार जुल। शासक जातिया जनता भाषिक व जातीय कारणं उत्पीडनय् च्वनेम्वाः ।

शुरुया कालय् नेपाःगाः व नेपाःगालं पिने च्वंपिं नेवाःतय् समस्या छता हे खः तर लिपा वनाः पिने च्वंपिं नेवाःतसें थःगु पहिचान ल्यंकेत नेपाःगाःया नेवाःतसें स्वयां थप समस्या फयेमाल। नेवाःतय् समस्यायात कयाः थुकथं ब्वथले छिं। नेवाःतय् समस्यायात कयाः दुग्यंक ब्याख्या थन न्ह्यथनेत समस्या जुइगुलिं सामान्य चर्चाय् जक सीमित जुइ ।

नेवाःतय् समस्या प्रमुख रुपं आर्थिक समृद्धिनाप हे स्वानाच्वंगु दु। नेवाःतय् आर्थिक समृद्धिनाप स्वानाच्वंगु दु राजनीतिक समस्या नं। राजनीतिक संरक्षण बिना सामाजिक, आर्थिक व सांस्कृतिक विकास व संरक्षण जुइ मखु। नेवाःत गुलि नं म्वानाच्वन थःगु हे मेहनतं हे खः। नेवाःतय् सामाजिक आर्थिक व सांस्कृतिक विकास व संरक्षणया निंतिं राज्यया योगदान दु हे मदु धाःसां जिउ। राजनीतिया उच्च तगिमय् नं नेवाः राजनेतात मदयेधुंकल। ०४६ साल लिपा नेपाःया थीथी न्हून्हूगु रोजगार क्षेत्रत वृद्धि जूगु दु। गथे कि संचार, सेवा, बैंकिङ, हाइड्रो इत्यादि ।

नेवाःतय् शैक्षिक पृष्ठभूमि व सामाजिक पृष्ठभूमि स्वयेगु खःसा देशय् ब्वलंगु थ्व न्हूगु आर्थिक ख्यःया नेतृत्व व प्रभाव नेवाः समुदायय् दयेमाःगु खः। तर मदु। छाय्धाःसा थुकिया प्रत्यक्ष कारण राजनीति हे खः। विसं २०४६ साल लिपा संचारय् यक्व विकास जुल। ब्रोडसिट पत्रिका, एफ.एम, टि.भी, संचारया न्हून्हूगु प्रविधि आदि पिहां वल। थुकी निजी क्षेत्रया यक्व लगानी वःगुलिं रोजगारया नं वृद्धि जुल। तर थुकिया प्रतिफल नेवाः समुदाययात स्वयां छगू समुदाययात जक जू वन। २४० दँनिसेंया छगू भाषा नीतिया कारणं खस नेपाली भाषाया निंतिं जक संचार लागा विकास जूगु कथं जू वन। गुकिं यानाः थुकिया प्रत्यक्ष फाइदा नं खस नेपाली भाषा मातृभाषा जूपिनि निंतिं जक सहज जुल मेपिनिगु निंतिं विभेद कायम हे जुयाच्वन ।

थुकथं हे विकास जूगु न्हूगु ख्यः खः सेवा क्षेत्र। संचारनाप स्वानाच्वंगु विज्ञापन एजेन्सीनिसें कयाः यातायात, वैदेशिक रोजगार लगायत सेवामूलक व्यवसायय् नं नेवाः समुदायया प्रभाव न्यून जक खनेदु। संचार व सेवा व्यवसाय यायेत प्रशासनयन्त्रनाप बांलाःगु स्वापू दयेमाः। नेपाःया प्रशासन यन्त्रय् छु समुदायया वर्चस्व दु धयाच्वनेमाःगु खँ मखु। प्रशासनयन्त्रय् छगू जक समुदायया वर्चस्वं नं क्यं नेपालय् जातीय, भाषिक व लैङ्गीय विभेद दु। प्रशासनयन्त्रनाप ज्या यायेत वर्चस्व दुगु समुदाययात सहज जुइगु जूगुलिं संचार व सेवा व्यवसायय् नं शासक वर्चस्व अप्वःगु खः। समाज व राजनीतिइ क्रियाशील जूगु समुदायया प्रभाव आर्थिक गतिविधिइ नं लाइगु जूगुलिं राजनीतिइ क्रियाशील जुइ मफुगु नेवाःतय् समस्या खः। नेवाः समुदायया उन्नति व समृद्धिया निंतिं नं नेवाःत राजनैतिक रुपं सचेत जुइमाःगु आवश्यकता दु। नेवाःतसें राजनीतियात गुलि उपेक्षा याइ नेवाःत उलि हे लिउने लाइगु खः। अथे धकाः नेवाःत फुक्कं
राजनीतिइ सक्रिय जुइमाः धइगु मखु। राजनीतिक रुपं सचेत जुइमाः धइगु खः। नेवाःतसें नेवाःतय् नितिं याइगु अधिकारमुखी आन्दोलनयात समर्थन सहयोग यायेमाः धइगु खः ।

थुकिया निंतिं नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिं याइगु ज्याझ्वलय् नेवाःतसें सरोकार क्यनेमाःगु खः। बैशाख १४ गते नेवाःतसें याइगु प्रदर्शनं नेवाःतय् भविष्य सुनिश्चित यायेत छपा अप्पा तने थें जुइगु खः। दलगत स्वार्थया निंतिं संघर्ष समितिं थ्व ज्या न्ह्याकाच्वंगु मखु। संघर्ष समितिया आज्जु गुकथं जिउ संविधानय् नेवाःतय् अधिकार सुनिश्चित जुइमाः धइगु खः। थुकिया निंतिं नेवाः स्वायत्त प्रदेश गन नेवाःतसें नीति निर्माण तहलय् निर्णय बीगु क्षमता तइ उकिया नितिं वातावरण दयेका बीगु खः। थ्व ज्याय् फुक्क नेवाःतसें संघर्ष समितियात हःपाः बिउसा जक सम्भव जुइ। वैशाख १४ गतेया ज्याझ्वः मात्र भाषा, जातिलिसे जक सम्बन्धित मजू। थ्व नेवाःतय् समग्र आयाम लिसे सम्बन्धित विषय खः। नेवाःत राज्य सत्ताय् च्वनाः देश न्ह्याकेगु अहम् सवाललिसे सम्बन्धित ज्याझ्वः खः ।

More Stories Like this