दुष्टयागु ग्वाहालि काये मजिउ

डी.आर. खड्गी

सन् १९९० सालपाखे सोभियत संघय् प्रजातन्त्र व मानव अधिकारया लागि संघर्ष चर्के जूबलय् देश टुक्रा टुक्रा जुल। वहे इलय् किर्गिस्तान राज्य नं अलग्ग जूगु घोषणा यात। किर्गिस्तानय् मंगोल जातिया बहुमत दु। थ्व राज्य पहाडी भाग अप्वः दुगुलिं पहाडी जनताया मुख्य ज्या फै, च्वले, फा लहीगु व कपाय्या बुँपाखें आयश्रोत प्राप्त यानाच्वनी। थ्व देशय् खनिज पदार्थ, चिकं व ग्याँस नं प्रशस्त दु। राज्यया आम्दानीया श्रोत चिकं व ग्याँस निर्यात यानाः वइगु दां खः। जब सोभियत संघपाखें थ्व देश अलग्ग जुल व इलंनिसें प्रजातन्त्रबादी नेतात यक्व जन्म जुल। प्रजातन्त्रबादी नेता धाधां अमेरिकाया ईशाराय् प्याखं हुलीगु यानाच्वनी। थ्व राज्यं गबलय् प्रजातन्त्रबादी नेतात सत्ताय् वनेगु यानाच्वनी, गुबलय् वाम समर्थक नेतात सत्ताय् वनेगु यानाच्वनी। थ्व निगूबादया नेतातय्सं देश विकास यायेगु मस्वसे खालि सत्ता प्राप्त यायेगु खेलय् जक ई फुकाच्वनी। सन् २००५ सालय् अमेरिका समर्थक राष्ट्रपति अस्कर अकायेभया सरकारं चर्को मूल्यबृद्धि व भ्रष्टाचारया बिकास यात धकाः बाम समर्थक नेता कुरमाबेक बाकियाया नेतृत्वय् चर्को आन्दोलन यानाः अस्कर अकायेयया सरकारयात चीकाः कुरमाबेक बाकिया राष्ट्रपति जुल। बाकिया सत्ताय् वयेसातकि भ्रष्टाचार निर्मूल, गरिबी निवारण यायेगु धकाः प्रतिबद्धता यात। राष्ट्रपति बाकिया सत्ता मोहलय् भूलय् जुयाः झन जनतायात दुःख बीगु ज्याय् मूल्यबृद्धि व भ्रष्टाचार बढे यायेगुलि थःहे वनाच्वन। राष्ट्रपति बाकिया थःगु सत्ता स्थिर याना तयेगु निंतिं प्रमुख प्रमुख पदय् नाताकुटुम्ब व परिवारया दुजःत नियुक्ति यानाः देशया सम्पत्ति लुटय् याकाच्वन। राष्ट्रपति बाकिया स्वच्छाचारी ढंगं सरकारी पदय् परिवार व नाताकुटुम्ब नियुक्ति यानाः च्वंगु खनाः जनता अति असन्तोष जुल। करिब सत्ताय् च्वंगु दछि लिपा हे राष्ट्रपति बाकियाया बिरोधय् जनता सतकय् कुहां वयेगु यात। तर जनताया विरोधयात राष्ट्रपति बाकिया शक्ति लगे यानाः थामथुम याना बिल। जन आक्रोसयात शान्त यायेगु निंतिं सन् २००८ सालय् चुनावया नाटक यानाः हानं थःगु पक्षय् सरकार दयेकेत सकल जुल ।

सिद्धान्तहीन स्वार्थी लोभी नेतां न्ह्यागु नं कुर्कम यायेफु धयागु किर्गिस्तानया नेता बाकिया नं क्यनाबिल। वय्कलं न्हापा ला बाम समर्थक नेता खः धकाः जनताया समर्थन व ग्वाहालिं जनआन्दोलन मार्फत सत्ता ल्हातय् लाकेत सफल जूम्ह खः। लिपा ध्यबाया लोभय् भुलय् जुयाः यूरोप व अमेरिकाया ईशाराय् प्याखं हुलाः देश व जनता कल्याण यायेगुली ध्यान मबिल। अमेरिका वार्षिक १ करोड ७४ लाख डलरलोभ क्यनाः अफगान सीमाया लिक्क च्वंगु मानस थासय् अमेरिकाया सैनिक अखडा तयेकेगु स्वीकृति बिल। अमेरिका थ्व थासं अफगानय् युद्ध यानाच्वंपिं अमेरिका सेनायात युद्ध सामाग्री व खाद्य साम्रागी छ्वयेगु यानाच्वंगु खः। राष्ट्रपति बाकिया अमेरिकायात सैनिक अखडा तयेकेगु स्वीकृति बिउगु कारणं यानाः रुसया राष्ट्रपति बाकिमा खनाः तसकं तंचायाच्वंगु खः। रुस सरकारं नं राष्ट्रपति बाकियाया दँय् २ अर्ब ग्वाहालि बीगु सम्झौता यानाः अमेरिका सैनिक अखडा हटे यायेगु धकाः बाकियां सम्झौता यात। तर राष्ट्रपति बाकिया गोप्यरुपं अमेरिकायात न्हापा गथे खः अथे हे सैनिक साम्रागी व खाद्य साम्रागी छ्वयेगु स्वीकृति बियाच्वंगुलि तमं किर्गिस्तानया बियातःगु ब्यापार सुविधा व चिकं निर्यात बियातःगु सुबिधा ब्यापार सुविधा व चिकं निर्यातय् बियातःगु सुविधा नं बन्द यानाबिल। जब रुसं सुविधा बीगु बन्द यायेसातकिं देशया अर्थतन्त्र डाँवाडोल जुल। हानं राष्ट्रपति बाकिमा अर्थतन्त्र सुधार हयेगु निंतिं बजाभाः न्हापास्वयां बढे यानाबिल। थुलि जक मखु जनतायाके थप कर असुलि यायेगु निर्णय यायेसातकि सारा जनता सतकय् कुहां वःगु खः। मुख्य मुख्य शहरय् जनता दना वयाः नेतातय्त आक्रमण व ज्वनेगु यात। आक्रोसित जनतां प्रधानमन्त्री डामनियार उसेगेभयात बन्दी यानाबिल ।

गृहमन्त्री कोगान नियेभयात हत्या यानाबिल धकाः समाचार बिल। थुलि जक मखु आक्रोसित जनतां सैनिक मुख्यालय, टेलिभिजन व सरकारी कार्यालय कब्जा यायेसातकिं राष्ट्रपति उरमान बाकिया राजधानी त्वःता बिसिउँ वनेमाल। जन बिरोधी बाकिया सरकार वांछ्वयाः विपक्ष नेताद्वय केनेनवेक दुसिवएभ व रोजा ओदुवयेभ निम्ह व्यक्तित्वया नेतृत्वय् देशया शासनया अधिकार काल। नेतृ रोजा ओटावयेभं खुलाया दुने चुनाव यायेगु घोषणा यायेधुंकूगु दु। वय्कलं न्हापांगु ज्या धकाः अमेरिकाया सैनिक अखडायात बन्द याये धुंकूगु दु। आःया सरकारयात रुस व चीनं ग्वाहालि व समर्थक यायेगु घोषणा नं यायेधंकूगु दु ।

विश्वया न्ह्यागु देशय् क्रान्ति सफल यायेत आन्तरिक जन अधिकार बाहेक बाह्य शक्तिया नं अन्तर सम्बन्ध दयाच्वनी। आन्तरिक कारण खः स्वच्छाचारी ढंगं शासन संचालन यानाः जनतायात दुःख बिलकि जनतां बिद्रोह याइगु स्वाभाविक खः। बाह्य शक्तिया ग्वाहालि व समर्थन याइगु नं निगू अलग्ग स्वार्थ खने दु। छगू कारण खः थःगु इशाराय् नेतातय्त प्याखं हुइकाः प्राकृतिक श्रोत साधन लुटे यानाः जनतायात दुःख बीगु हिसाब खः। थज्याःगु प्रकारया उद्देश्य तइपिं विशेष यानाः पँूजीबादी देशत खः। मेगु स्वार्थ खः देश व जनतायात शोषण मयासे व्यापार यायेगु उद्देश्यं ग्वाहालि व समर्थन यानाच्वनी। थथे याइपिं देशत खः समाजवादी देश। झीगु धापू पुँजीवादी देश नाप सम्बन्ध तये मजिउ धायेत्यनागु मखु सम्बन्ध तयेजिउ दलाली जक याये मजिउ धयोत्यनागु खः ।

झीगु देशय् नं राणा शासकतय्सं जनतायात शोषण यानाः दुःख बिउगु कारणं यानाः जनतां राणा शासनया बिरुद्धय् संघर्षय् कुहां वयाः राणा शासन ध्वस्त यानाबिल। जनतां स्वतन्त्र ला अनुभव यात तर देशचाहिं भारतया अर्धउपनिवेशय् लात धायेमाः ।

राणा विरोधी क्रान्तिया निंतिं भारतं महत्वपूर्ण भूमिका म्हितल। भारतं ग्वाहालि याःगु बदलाय् नेपाःयात अर्धउपनिवेश अवस्थाय् तयेगु लागिं १९५० या सन्धि याकल। थुकिं यानाः नेपाः नं रक्षा, अन्तर्राष्ट्रिय ठेक्कापट्टा व उद्योग संचालन यायेगुलि पूर्ण स्वतन्त्ररुपं निर्णय याये मफयाच्वंगु दु। दोश्रो जनआन्दोलनं जुजु वांछ्वयेगुलि नं भारतं तःधंगु ग्वाहालि यानाः सफल ला जुल तर देशया सार्बभौम अखण्डताय् लिच्वः लात ।

More Stories Like this