संघीय व्यवस्थाय् प्राकृतिक स्रोत व आईएलओ १६९ या गलत व्याख्या

मोहनमान सांगामी

२४० दँ तक एकात्मक प्रणालीं चले जूगु नेपाः आः संघीय प्रणालीइ वनीगु जुइवं थीथी प्रदेश दुने च्वंगु प्राकृतिक स्रोतय् न्हापांगु अधिकार सुयागु जुइ व उकिया उपभोग गय् यानाः यायेगु धइगु बारे नं चर्चा शुरु जूगु दु। जब गुगुं प्रदेश सञ्चालन जुइगु सामर्थ्यया खँ वइ, अन उगु प्रदेशय् दइगु प्राकृतिक स्रोत साधन हे दकलय् प्रमुख जुइ। प्राकृतिक स्रोत मदुगु प्रदेश थः हे म्वाये फइगु सम्भावना तसकं म्हो जक दइ। खतुं ब्यापार, वाणिज्य, उद्योग आदिया माध्यमं नं प्रदेशत म्वाये मफइगु मखु। तर नेपाःया समग्र विकासया खँ ल्हायेबलय् व्यापार वाणिज्य तसकं म्हो जक दुगु कारणं प्राकृतिक स्रोत हे प्रदेशत म्वाइगु प्रमुख आधार जुइगु खनेदु। गुगु प्रदेशय् प्राकृतिक स्रोतया प्रशस्त सम्भावना दइ उगु प्रदेश म्वाये फइ, गन प्राकृतिक स्रोतया अभाव जुइ उगु प्रदेश कर्पिनि भरय् म्वाये माःगु अवस्था जुया बी। उकिं कन्हय् वनाः थःथःगु प्रदेश म्वाकेगु लागिं प्राकृतिक स्रोतया खँयात कयाः प्रदेश-प्रदेशतय् दथुइ ल्वापु जुइगु तकया खतरा दु। थथे प्राकृतिक स्रोतयात कयाः प्रदेशतय् दथुइ ल्वापु जूगु इतिहास संसारया आपालं देशय् दु। झीगु जःलाखःला देश भारतया हे खँ ल्हायेगु खःसां नं अनया कावेरी खुसियात कयाः निगू प्रदेश दथुइ जुयाच्वंगु ल्वापु सकस्यां सिउ। सलंसःदँ पुलांगु उगु कावेरी विवादं यानाः भारतया केन्द्रीय सरकार तकं तःक्वःमछि क्वःदले धुंकूगु इतिहास दु। कन्हय् अज्याःगु अवस्था नेपालय् नं वल धाःसा व झीगु लागिं दुर्भाग्यपूर्ण जुइ ।

झीथाय् वासः दयेकेत माःगु जडिबुटी, चुन, स्लेट जक मखु पेट्रोलया खानी तकं दु धाइ। अथे खःसां नेपाःया विकासया दकलय् तःधंगु सम्भावना दुगु स्रोत धाःसा जलस्रोत हे खः। अय् जूगुलिं जलस्रोतया विकास गय् यानाः यायेगु खः उकिया बारे बिचाः यायेमाःगु खनेदु। नेपालय् ततःधंगु जलस्रोत परियोजनाया सम्भावना दुगु लागा धइगु कर्णाली, लिम्बुवान आदि खः। थ्व प्रदेशतय्सं थुपिं स्रोतयात गय् यानाः उपयोग यायेगु, उकियात गन गन छ्यलेगु व उकिं वइगु लबःयात गय् यानाः भाग तयेगु धइगु खँ आवंनिसें हे क्वःछिना तयेमाः। नेपालय् सञ्चालन यायेगु धकाः प्रस्तावित यानातःगु जलस्रोत परियोजनात थुलि तःधं कि व नेपाः राष्ट्र हे जाःसां नं दयेके फइगु स्थिति मदु। अज्याःगु परियोजनात प्रदेश याकःचा जानाः दयेके फइगु ला खँ हे मंत। उकिया लागिं राष्ट्रिय रुपं हे पहल यायेमाःगु जुइ। राष्ट्रिय रुपं पहल यानाः दयेकूगु परियोजनाया लबः प्रदेश याकःचां जक कायेगु धायेबलय् मेगु प्रदेशत माने जुइ मखु। नेपाःया जलस्रोतयात झीसं भारत लगायत सार्क लागायात हे लबः दइ कथं छ्यलेगु धकाः धयाच्वनागु थ्व इलय् नेपाःया हे फुक्क प्रदेशयात लबः दइ कथं छ्यले मखु धायेगु ला खँ हे जुइ मखु। बरु अज्याःगु परियोजना सञ्चालन यायेबलय् सम्बन्धित प्रदेशया जनतायात अप्वः लबः दइगु ज्या धाःसा यायेमाःगु जुइ। मखुसा थःगु प्रदेशय् अज्याःगु परियोजना वल धकाः अनया जनतां गर्व यायेगु थाय् दइ मखु ।

आईएलओया बुँदा नम्बर १६९ पाखें नं स्थानीय आदिवासी जनतायात प्राकृतिक स्रोतया न्हापांम्ह अधिकारवाला स्वीकार याना तःगु दु। उकिसनं गुगुं नं कथंया प्राकृतिक स्रोतयात परन्तु तक ल्यंका तइपिं व उकियापाखें थःपिनि जातीय रुपं लबः काइपिं धइपिं स्थानीय आदिवासी जनजाति हे खः। गुलिखे जनजातित अज्याःपिं नं दु गुपिं अनया प्राकृतिक स्रोत न्हना वन धाःसा उमिगु जाति हे नं न्हना वनीगु खतरा दइ। उकिं उमित स्रोतया न्हापांगु अधिकार बीमाःगु जुइ। तर थौंकन्हय् नेपालय् आईएलओ १६९ यात कयाः मेकथं हे व्याख्या यायेगु ज्या नं जुया वःगु खनेदु। उगु महासन्धियात आदिवासी जनजातिं गलत रुपं व्याख्या यात धासें प्राकृतिक स्रोतय् आदिवासीया न्हापांगु अधिकारयात अस्वीकार यायेत स्वयाच्वंगु खनेदु। थ्व तसकं गलत खँ खः। यदि प्राकृतिक स्रोतय् आदिवासीयात न्हापांगु अधिकार मबीगु खःसा उमिसं थःगु लागाय् स्रोतया दोहन यानाः विकास याइगु न्ह्यागु हे परियोजना वःसां उकी थःपिंसं गर्व याये फइ मखु। गर्व मयाइगु जक मखु थःगु लागाय् परियोजना दयेकलं नं थःपिंत लबः मवः धकाः उमिसं विरोध याइगु तकया सम्भावना दइ। छाय्धाःसां अज्याःगु परियोजनापाखें छुं नं कथंया प्रकोप ब्वलन वा जनतायात लिच्वः लाइगु छुं नं घटना जुल धाःसा उकिया न्हापांगु शिकार जुइपिं वहे थासय् च्वनेमाःपिं आदिवासी जनजाति हे खः। उकिं उगु परियोजनाया न्हापांगु प्रत्यक्ष लबः नं उमित हे दयेमाः। अनया स्थानीय आदिवासीयात उकिया प्रत्यक्ष लबः बीगु धइगु परियोजनाया शेयर उमित नं बीगु, परियोजनाया ज्याय् माःपिं मजदूर कर्मचारी स्थानीय जनतायात हे तयेगु, अनया पर्यावरण, शिक्षा, स्वास्थ्य आदि क्षेत्रय् तिबः जुइ कथं ग्वाहालि यायेगु आदि खँ जुइ ।

थौंकन्हय् आईएलओ १६९ या गलत ब्याख्या याना हयाच्वंगुया लिउने आदिवासी जनतायात स्रोतया अधिकार मबीगु कुतः हे खः धकाः स्पष्ट रुपं सीदु। यदि प्राकृतिक स्रोत उपर हे आदिवासी जनजातिया अधिकार मबीगु खःसा आदिवासीया अधिकार धइगु छु? छाय् अज्याःगु अन्तर्राष्ट्रिय सन्धिया आवश्यकता जुल? आदिवासीयात न्हापा बञ्चित यानातःगु अधिकार बारे स्पष्ट यायेगु लागिं हे थज्याःगु महासन्धि च्वयेमाःगु खः। तर आः आदिवासीयात अधिकार मबीगु कुतः यानाच्वंपिं तत्वतय्सं थ्व सन्धिया समेत अपव्याख्या यानाहःगुलिं नेपाःया संघीय व्यवस्थायात अझ जटिल व दुरुह दयेका बीगु खतरा पिहां वःगु दु। थ्व खँय् आदिवासीत सचेत व सतर्क जुइ हे माः ।

(च्वमि 'हेटौंडा वाःपौ'या कार्यकारी संपादक खः।)

More Stories Like this