जेठ १४ गते लिपा

डा. केशवमान शाक्य

जेठ १४ न्ह्यः छु जुइ मखु?
२०६७ जेठ १४ न्ह्यः संविधान च्वये सिधयेमाःगु खः व नापं शिविरय् च्वंपिं माओवादी जनसेनात नेपाःया राष्ट्रिय सुरक्षा संयन्त्रय् समावेश जुइमाःगु खः। तर थ्व नितां ज्या जेठ १४ न्ह्यः क्वचाइ मखु। छाय्?

प्राविधिक ल्याखं संविधान च्वयेत ११ गू विषयगत समितिया प्रतिवेदनत संविधानसभाय् पेश जुयाः संविधानसभां संवैधानिक समितिइ मस्यौदा संविधान च्वयेत छ्वयेमाःगु ज्या पूमवंनि। मस्यौदा संविधान जनताय् छुं ई सहलह ब्याकाः अन्तिम मस्यौदायात संविधानसभां पारित यायेमाःगु खः। थुपिं ज्याझ्वःत पूवंकेत बाँकी दनिगु निला ई मगाः। मूकथं राजनैतिक ल्याखं संविधान च्वयेगु ज्या थानाच्वंगु दु। राजनैतिक पंगः चीकेत दयेकूगु स्वंगू तःधंगु दलया उच्चस्तरीय संयन्त्र नं न्ह्याःवने फुगु मदु। उगु संयन्त्रया नायः गिरिजाबाबुया देहावसानं व संयन्त्रया अस्तित्व अतःमतः कंगु दु। राजनैतिक असहमतिया मू मुद्दा शासकीय स्वरूप व राज्य पुनर्संरचना जूवंगु दु। थ्व असहमतिइ नेपाली कांगे्रस व माओवादी विपरित कुनय् थानाच्वंगु दु। कांग्रेस बेलायती शैलीया राष्ट्रपतीय प्रणालीइ यग्गानाच्वंगु दु। नेपाली कांग्रेसं ६ गू भौगोलिक प्रदेशया अडान कयाच्वंगु दुसा माओवादी १४ गू जातीय प्रदेशया संरचना त्वःतेत तयार मदु। थुपिं निगू मुद्दाय् नं एमालें म्हितेमाःगु मध्यमार्गया सम्झौता प्रस्ताव हये फयाच्वंगु मदु। लुमंकेबहः जू, नेपाः राष्ट्रिय पार्टीं सामर्थ्यताया आधारय् उत्तर-दक्षिण स्वाःगु ५ गू प्रान्त व प्रान्त दुने १६ गू स्वशासित जातीय राज्यत प्रस्ताव यायेधुंकूगु दु। लुमंके, नकतिनि पिहां वःगु राजेन्द्र श्रेष्ठया सफुली नं ५ गू विकास परिषद् व उकी १८ गू प्रदेश प्रस्ताव यानातःगु दु ।

प्राविधिक ल्याखं जनसेना समायोजनया ज्या अःपुके स्वयां नं झन् स्वत्तुमत्तु स्वका यंकाच्वंगु दु। प्रधानसेनापतिं जनसेनायात सामूहिक कथं समायोजन याये फइ मखु व योग्यपिंत जक व्यक्तिगत हैसियतं काये फइ धकाः वक्तव्य जारी यायेगु व लिसें रक्षामन्त्री विद्यादेवी भण्डारीं नं व हे खँ धयाच्वनेगु धइगु प्राविधिक पंगः थनेगु खः। प्रधानमन्त्री माधव नेपालं नं स्वद्वः स्वयां अप्वः जनसेना राष्ट्रिय सेनाय् समायोजन याये फइ मखु धयाहयेगु व लिसें काग्रेस नेतातसें जनसेनायात राष्ट्रिय सेनाय् समायोजन याये फइ मखु धयाच्वनेगु राजनैतिक पंगः खः ।

संविधान च्वयेगु व सेना समायोजनय् ब्वलनाच्वंगु प्राविधिक र राजनैतिक पंगःत निलादुने स्वब्याइगु सम्भावना मदु। अथे धइगु २०६७ जेठ १४ न्ह्यः शान्ति प्रक्रिया व संविधान निर्माणया ज्या पूवनी मखु ।

जेठ १४ लिपा छु जुइफु?
संविधान च्वये मफुत धाःसा जेठ १४ लिपा संवैधानिक रिक्तताया अवस्था ब्वलनी। थ्व अवस्थाय् न्ह्यागु नं जुइफु। 'न्ह्यागु नं' या दुने सम्भावित परिदृश्यत क्वय् न्ह्यथनाथें जूवनेफु ।

तसकं हे अप्रिय सम्भावना धइगु राष्ट्रिय सेनापाखें 'कू' जुइगु खः। थ्व धइगु नेपालय् हानं गृहयुद्ध छेडे जुइगु खः। कू जुल कि गणतन्त्र पक्षधर दलत दक्वं बन्देज जुइफु। नेतातय्त जेलय् कुनेफु। कू जुइत धाःसा पूर्व जुजु ज्ञानेन्द्र व सेनाया दथुइ साँठगाँठ व षडयन्त्रया कार्ययोजना दयेमाः। थुकिया सम्भावना तसकं म्हो जक दु ।

मेगु अनुदार सम्भावना धइगु सेनाया हःपालय् राष्ट्रपतिं शासन सत्ताया बागडोर थःगु ल्हातय् कायेगु खः। संविधानसभा भंग यानाः सैनिक शासन चले यायेगु व माधव नेपालया सरकारयात हे सरकार चले याकेगु वा मेगु हे संकटकालीन सरकार नियुक्त यायेगु। अले छगू संविधान आयोग गठन यानाः संविधान पित बीगु। थुकिं दलत व राष्ट्रपति दथुइ द्वन्द्व सृजना याइ व जनविद्रोहया लँपु चायेकी। भारतया स्वार्थ हाबी जूसा जक थुज्वःगु लकस ब्वलनेफु। थुकिया सम्भावना नं म्हो हे जक दु ।

मेगु जुइफुगु सम्भावना धइगु राष्ट्रपतिं संविधानसभाया म्याद खुलायात थपे यायेगु व आःया माधव नेपाल सरकारयात हे निरन्तरता बीगु। खुलाया दुने संविधान बने जुल व सेना समायोजन जुल धाःसा झीगु देय् न्ह्याः वनी। थ्व धइगु उदार राष्ट्रपतीय शासन खः। सेना समायोजन व सरकार दयेकेगु अधिकार राष्ट्रपतिइ निहित जुइ। संविधानसभाय् सभासद्त जनताप्रति जिम्मेवार जुइगु स्वयां नं राष्ट्रपतिं म्याद थपे याना बिउपिं प्राविधिकया भूमिकाय् ल्यनाच्वनी। सरकार दयेकेगु व क्वःथलेगु कासा म्हितेगु भूमिका दइ मखु। सरकार नं राष्ट्रपतिया निर्देशनय् दैनिक शासन न्ह्याकीगु व्यवस्थापकया भूमिकाय् सीमित जुइ। तर थुज्वःगु परिस्थितिइ संविधान च्वयेफत व सेना समायोजन सहजकथं सम्पन्न जुल धाःसा थ्व दक्व सफलताया श्रेय राष्ट्रपतियात बीमाली। अथे धइगु डा. रामवरण यादव इतिहासय् न्हापांम्ह व सफल राष्ट्रपति कथं नांजाइ। थ्व प्रक्रियाय् असहयोग याइगु दलतय्गु अस्तित्व धाःसा कुहां वनी। थुकिया सम्भावना आपाः दु ।

जेठ १४ दुने यायेमाःगु छु?
उच्चस्तरीय राजनैतिक संयन्त्रयात याकनं पुनर्गठन यायेत गिरिजाप्रसादया थासय् शेरबहादुरयात हयाः झलनाथ खनाल व पुष्पकमल दाहाल नापंया दथुइ समझदारी ब्वलंकाः सेना समायोजन व राज्य पुनर्संरचना बारे राजनैतिक सहमति ज्यायेत न्ह्यब्वायेमाः। उच्चस्तरीय संयन्त्रया ज्या सहजीकरणया भूमिका म्हितेगु खः। थुकिया लागिं सेना समायोजनया लागिं समिति व राज्य पुनर्संरचना आयोग पुनर्स्थापना यानाः उमिगु प्राविधिक कार्यक्षेत्र तोके याना बीमाः। थुकिया लागिं राजनैतिक सहमतिया निर्देशक सिद्धान्त व मार्गचित्र दयेका बीगु ज्या उच्चस्तरीय संयन्त्रं जिम्मा कायेमाः ।

माओवादीतय्गु नं समर्थन कयाः माधव नेपालयात हे प्रधानमन्त्री दयेकाः सरकार पुनर्गठन यायेमाः। उगु सरकारय् १५ म्हेसिया चीधंगु मन्त्रिपरिषद् दयेकेगु व उकी मुख्य मुख्य दलत समावेश यानाः दैनिक शासन न्ह्याकेगु प्राविधिक ज्याय् जक सीमित यायेमाः। उगु मन्त्रिपरिषदय् माओवादी व कांग्रेसपाखें उपप्रधानमन्त्रीत (रक्षामन्त्री रामबहादुर थापा बादल व परराष्ट्र मन्त्री बिमलेन्द्र निधि) नियुक्त याःसा बांलाइ। थ्व मन्त्रिपरिषदं सेना समायोजन व राज्य पुनर्संरचनाया राजनैतिक निर्णयय् पंगः थने मजिउ।
जेठ १४ दुने संविधान व सेना समायोजनया राजनैतिक सहमतिया लागिं निर्देशक सिद्धान्त व मार्गचित्र दयेकेधुंकाः खुलाया म्याद थपे यानाः संविधानसभा व सरकारं ज्या यानाः मंसीर १५ गते न्हूगु संविधान घोषणा यायेमाः। थ्व हे सहमति, सहकार्य व एकताया उपयुक्त लँपु खः ।

More Stories Like this