विश्वया दकलय् ताःहाकः चःबिया झ्वः

शाक्य सुरेन

थौं विश्व लः दिवसया झ्वलय्

'सुसाकुसा व लःया निंतिं न्ह्यचिले नु' धइगु नारा थुगुसी विश्वव्यापी लः दिवस कथं हलिमय् हे ताःहाकःगु चःबि वनीपिनिगु झ्वः न्ह्यब्वयेगु कथं विश्वव्यापी ज्याझ्वः यायेत्यंगु दु। थ्व ज्याझ्वः कथं गिनिज बुक अफ दि वर्ल्ड रेकर्डय् दकलय् ताःहाकःगु चःबिया झ्वःया रुपय् नां दर्ता याकेगु ज्याझ्वः दु। थ्वहे कथं नेपालय् नं स्वन्हुयंकं थीथी ज्याझ्वः तयाः 'वाटर एड नेपाल'या संयोजकत्वय् 'फुकसिया निंतिं सुसाकुसा व त्वनेगु लः अभियान' न्ह्याकूगु खः। ज्याझ्वः कथं जाजरकोटय् झाडाबान्तां सीपिनिगु लुमन्तिइ सीइताः च्याकेज्या, न्हू बानेश्वरया संविधान सभा भवन न्ह्यःने चःबिया निंतिं झ्वःछुइगु ज्याझ्वः अले तिंख्यलय् विश्वय् दकलय् ताःहाकःगु चःबिया झ्वः छुइगु मू ज्याझ्वः जुइगु दु। थ्व झ्वलय् जुइमाःगु गुलिखे ज्याझ्वः पुलांम्ह प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइराला मदुगु कारणं यानाः स्थगित जूवंगु दु। मार्च २२ कुन्हु जुइमाःगु मू ज्याझ्वः हे थुगु शोकं यानाः लिपा यायेगु कथं दिउगु खः ।

थुगु इलय् सकल नेपाःमिपिनि ध्यान वनाच्वन संविधान दयेकेगुपाखे। छाय्धाःसा नेपालय् आन्तरिक द्वन्द्वया हुनिं १५,००० धइथें मनू सहिद जुल। देश संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रय् न्ह्याः वनेत न्हूगु संविधान दयेकेगु लँपुइ पलाः न्ह्यानाच्वन। देशया मौसम उलि चमकं, जनताया मनय् उलि स्वां मह्वः, नेताय्गु चहःपहः खनाः। थज्याःगु इलय् चःबिया खँ न्ह्याः वयाच्वन। तर थ्व विश्वव्यापी अभियान खः, झीगु जक मखु। थ्व अभियान झीगु नितिं नं गुलि सान्दर्भिक धइगु खँ खः। थुगु ल्याखं स्वयेबलय् नेपालय् दँय्दसं १०,५०० म्ह न्यादं क्वय्या मस्त सुसाकुसा व स्वच्छ लःया अभावं जुइगु ल्वचं सिनाच्वन धायेबलय् जनताया ज्यान/ प्राणया मू तयाः खँ ल्हायेगु खःसा थ्व ज्याझ्वः नं झीगु निंतिं उलि हे महत्वपूर्ण जू ।

थ्व ज्याझ्वः थथे अभियान न्ह्याकाः जक नं पूवनीगु खँ मखु। थ्व ला सान्दर्भिक दिं कुन्हु प्रेरणा कायेगु व प्रतिबद्धता ब्वयेगु निंतिं जक खः। ज्यझ्वः ताःलाकेगु निंतिं ला झीपिं सजक जुयाः सु जनता? सु नीजि क्षेत्र? सु सरकार? सकलें जानाः न्ह्याः वनेमाःगु दु। भाषण व भ्वंया ज्याझ्वलय् जक पूवनीगु ज्या नं थ्व मखु। थ्वहे प्रसंगय् नेपाःया चःबिया स्थिति व थुकिया गांभिर्यताया बारे छुं खँ थन न्ह्यथने।
थ्व ज्याझ्वः पुचलय् जनचेतना थनाः जनताया सहभागिता थकयाः इमित इमिसं कःघायेफुगु प्रविधि व लागतया चःबि डिजाइन बियाः न्ह्याकेमाःगु ज्याझ्वः खः। थुकिया नितिं स्वयम् सेवक, सहजकर्ता व क्षेत्र कार्यकर्तापिनि तःधंगु योगदानया आवश्यक जू ।

तराइलय् चीमिपिं सकलें खि-च्व फायेगु नितिं अंखोरा ज्वनाः चकंगु ख्यलय् वनेगु चलन। पहाडय् खुसि सिथय् च्वनीपिनि खुसि सिथय् हे च्वनेगु चलन। येँ, यल, ख्वपया खँ ल्हायेगु खःसा न्हापा खिखांमुगः धकाः सार्वजनिक खुल्ला चःबिइ वनेगु चलन। थ्व परिस्थितिं झीपिं आपालं न्ह्याः वनेफुगु मदुनि। चःबिया साःयात सदुपयोगु याये कथं स्वनिगलय् हे जक तरकारी पीत मनूया साः नं छ्यलेगु जुयाच्वंगु खः। पहाडया गामय् वनेगु इलय् ल्वहंया नितँजाःगु छेँ जुयाच्वनी। छ्यलिइ सा, म्येय् लहिना तइ। च्वतँय् थःपिं च्वनीगु। सिँपौ लायातःगु दइ। थः पिथा च्वनेमालकि वहे सिँपौ लिकयाः खि फाना छ्वइगु। छ्यलिइ चःबि, तलय् क्वथा। धुञ्चे, रसुवा, गोरखाया उत्तरी भेग फुक्क थथे। अय्लाः, थ्वँ दयेकाः ल्यंगु कः फुक्क लँय् हे वाच्यावाच्या जुइक वांछ्वया तइगु। झी स्वनिगलय् नं ला न्हापा छेँया फोहोर फुक्क चुकया साःगालय् वांछ्वइगु। इलय् ब्यलय् प्वःतय्सं मुना यंकीगु। छेँया फोहोर चुकय् वांछ्वये धुनकि सिधल। चुक छगुलिं, छेँ छखां साः नवयाच्वनी। तर व झीत बानी हे जुइधुंकल। बागमतीया ताँ पुलेबलय् नवइगु सह यायेगु बानी थें। अथेहे स्वनिगःया नेवाः किसान, ज्यापु समाजय् छ्यलिइ साःगाः व नौगाः दयेकेगु चलन दु। साःगालय् साः मुंका तइ। नौगालय् च्व फायेगु नं चलन दु। बुँज्याया निंतिं साः म्हयेत थ्व बांलाःगु उपाय खः, तर उसाँय्या हिसाबं थ्व पाय्छि खने मदु। अले याकनं हे किसानत बुरा छाय् खने मदइ? फोहोरया की पचे यायेगु क्षमता बढे यायां ।

यलया लेले धइगु छगू अजाःगु थाय् खः, गन श्री शिवदेव, श्री अंशुवर्मा कालया छगू प्राचीन अभिलेखय् दीप गोष्ठि, वेद अध्ययन गोष्ठि, औषधालय व्यवस्था तयाः लः गोष्ठि, गथे 'वादित्र गोष्ठि'या चलन यानातःगु झीसं खंकेफु। अथे धइगु अंशुवर्माया कालय् 'लः'या गुथि दुगु दसि खः। वहे लेलेया टिका भैरव निसें यलतक राजकूलो वयाच्वन। वहे राजकुलोया लखं यलया पुखू जायाः तुं, गाःहितियात सदां लः दयाच्वंगु खः। तर आः राजकूलों नं ज्या मयाये धुंकल। अथेहे राजकूलो म्हालासाला यायेत तयातःपिं धःपाःलाः नं सरकारं लिकया छ्वयेधुंकल। राजकूलोपाखें अथे धइगु देय् धःपाखें लः वयाच्वंबलय् वहे लः दुलुपिलु जुइकथं थाय्थासय् पुखू दयेकातःगु खः। वहे पुखुली गामय् च्वंपिनि थलबल सिलेगु, वसः हीगु, म्वः ल्हुइगु जुयाच्वंगु खः। तर देय् धलय् लः मवःगु इलय् पुखूया लः हिलेगु ज्या मजुल। तर वसः हीगु, थलबल सिलेगु, म्वः ल्हुइगु निसें सा, म्येय् आदिया दिसापिसाब व म्वः ल्हुइगु तकं वहे पुखुली जूबलय् फोहोर व अस्वस्थकरया अनुपम नमूना जूवन। विकासविद्तय्सं फोहोरया नमूना कथं उकिया हे पोष्टर दयेकाः ब्वयेगु ज्या जुल। अंशुवर्माया पालय् लः गुथि दुपिं झी थौंया इलय् मेगु छु अप्वः विकास याये फत? दुगु तकं म्हालासाला याये मफयाच्वन। झीपिं गन थ्यनाच्वन विकासया नामय्?
न्यनातया थें हुम्ला, जुम्ला थें जाःगु थासय् चःबिया अभियान वन। गामय् च्वंपिंत चःबिया निंतिं प्राविधिक व आर्थिक ग्वाहालि वन। छेँया क्वथासिबें बांलाःगु, यचुगु चःबि दत। तर लिपा निरीक्षण याःवंबलय् उगु चःबि मछ्यसे अन्न धुकूया निंतिं छ्यलातल। छाय्धाःसा इमि खुल्ला थासय् वनेगु हे यः। उकिं चःबिया अभियान धइगु संस्कार हिलेगु अभियान खः, धारणा हिलेगु अभियान खः। थ्वहे दकलय् थाकूगु ज्या नं खः ।

थथे हे मेगु छगू दसु, फिलिपिन्स ग्रामीण विकास तालिम केन्द्र आइ. आइ. आर. एफ.या डाइरेक्टर जोन फ्लाभियर छम्ह मेडिकल डाक्टरया पृष्ठभूमिं विकार क्षेत्रय् वःम्ह। वं गामय् चःबिया अभियान, सुसाकुसाया अभियानया निंतिं यक्व कुतः यात। तर कायल जुल। सुनानं चःबि दयेके माने मजू। अले वं छेँखापतिं सुयातं कनेमते, थ्व गोप्य खँ धाधां छिमिगु खिइ थजाःपिं की दु धकाः माइक्रोस्कोपं की तःधिकः यानाः क्यन। अले थुकिं मुक्त जुइत चःबि दयेकेमाः धकाः गोप्य मन्त्रणा बिल। फुक्कस्यां गोप्य कथं थःथःगु चःबि दयेकेगु शुरु यात। चःबिइ खि फायेगु नं यात। गुकिया हुनिं गामय् ल्वय् म्हो जुयावन। व विकासविद् चःबि अभियानय् सफल जुल। गामय् च्वंपिं सकलें लय्ताल। छन्हु जोन फ्लाभियरयात सःताः गांया जनतां लसकुस यात। उबलय् गामय् च्वंपिंसं फ्लाभियरया योगदानयात कदर यासें लुमन्ति कथं हरेक चःबिइ इनामेलं ततःग्वःगु आखलं च्वयातःगु जुयाच्वन - जो फ्लाभियर। जोन फ्लाभियर धकाः। जोन फ्लाभियर ला वाताहाँ जुल ।

थुकथं चःबि अभियान चीधंगु खँ जूसां अभियान धाःसा तःधंगु खः। विवेक बुद्धि दयेकाः लागू मयायेकं ताःलाइ मखु। थथेहे लागू यायेफुसा नेपालय् नं दँय्दसं १०,५०० म्ह मस्तय्गु ज्यान बचे याये फइ। झी ताःआयु जुयाः म्वायेफइ। थ्व महत्व थौंया न्हि कुन्हु लुमंके ।

विश्वया ताःहाकःगु चःबिया झ्वलय् नेपाःया सहभागिता
हाकनं जाजरकोटया दुर्घटना मजुइमा ।

१. मध्य व सुदुर पश्चिमय् २० गू जिल्लाय् न्यनावंगु झाडाबान्ताया प्रकोपं ३४६ म्ह सीगु अले ६२,०१६ म्ह मनू प्रभावित जूगु खः। जाजरकोटय् जक १५४ म्ह झाडावान्ता थेंज्याःगु रोकथाम यायेफुगु ल्वचं सीगु खः। हाकनं जाजरकोटय् अजाःगु घटना जुइ मखु धाये मफु। थ्व महामारी पनेमाल धाःसा अझ अप्वः प्रतिबद्धता व कुतः याये मालीगु आवश्यकता दु ।

२. जाजरकोटय् झाडाबान्ता महामारीया केन्द्रबिन्दु कथं खनेदुगु थीथी कारण दुसां तबि थनया सुसाकुसा प्रतिशत न्यून (२२ प्रतिशत) जूगु नं छगू छता खः। जाजरकोटय् स्वयां नं म्हो सुसाकुसा खँय् पहुँच दुगु कालिकोट व बाजुरा थेंजाःगु जिल्लाय् नं अझ थीथी ज्याझ्वःया आवश्यकता खनेदु। स्वच्छ त्वनेगु लः व सुसाकुसाय् पहुँच, जनचेतना अभिवृद्धि व महामारी मुक्त जुइत इलय् हे रोकथामया संयन्त्रय् विकास यायेमाःगु खनेदु ।

३. नेपालय् अझ नं ४४ लख जनतां यचुगु लः त्वने खनाच्वंगु मदु। थुकिया लिउ १ करोड ४० लख जनता अझ नं सरसफाइया पहुँचं बञ्चित जुयाच्वंगु दु ।

४. दँय्दसं नेपालय् १०,५०० म्ह न्यादं क्वय्यापिं मस्त सुसाकुसा व यचुगु लःया अभावं अकालं सी मालाच्वंगु दु। अप्वः धइथें मस्त झाडाबान्ता, छ्यंगूया ल्वय्, ट्रंकोमा, ज्वर थेंजाःगु ल्वचं ग्रसित जुयाच्वंगु दु ।

५. हलिमय् ८० प्रतिशत ल्वय्त म्हो सुसाकुसा व यचुगु लःया अभावं जुइगु खः। स्वस्थ व आत्मसम्मानपूर्वक जीवन हनेया नितिं सरसफाइ व यचुगु लः आधारभूत आवश्यकता खः ।

६. विश्व स्वास्थ्य संगठनया कथं सुसाकुसाय् माःगु छतकाया लगानीं स्वस्थकर जीवन, उत्पादनशील ज्या व शिक्षाय् यक्व ई बी फइगुलिं गुतका लिच्वः काये फइगु खनेदु ।

७. मिसा मस्तय्त स्यनेकने यायेबलय् दकलय् अप्वः विकासया लिच्वः कायेफु। अनंलि सुसाकुसाया विकासया नितिं याइगु लगानीं जीवनस्तर थकायेगु खँय् अप्वः प्रतिफल प्राप्त जूगु खनेदु ।

८. थौंकन्हय् नेपालय् सुसाकुसाया नितिं ८ करोड बिस्कं बजेटया व्यवस्था याःगु खनेदु। तर नेपालय् सन् २०१७ तकया दुने सकलसितं सुसाकुसा ज्याझ्वः थ्यंकेत १० करोड बजेट माःगु खँ वाटर एड नेपालया विश्लेषणं क्यनाच्वंगु दु। उकिं सुसाकुसाया नितिं बजेटय् विशेष तिबः बीमाःगु खनेदु ।

९. नेपाःया थौकन्हय् दयेकाच्वंगु मस्यौदा संविधानय् सरसफाइ व त्वनेगु लःयात आधारभूत अधिकारया कथं न्ह्यथनातःगुलिं आभार प्वंकुसें उगु अधिकार न्हूगु संविधानय् दुथ्याकेमाःगु खँय् तिबः बीमाः ।

More Stories Like this