कोइरालाया विडम्बनापूर्ण यात्रा

सुरेश मानन्धर

नेपाली कांग्रेसया सभापति गिरिजाप्रसाद कोइराला थौं थज्याःगु इलय् वयाः मंत गुगु इलय् देय्यात वय्कः मदयेक मगानाच्वंगु दु। देय्या वर्तमान संक्रमणकालयात कःघायेगु लागिं वय्कःयात सम्पूर्ण जनतां हानं छक्वः प्रधानमन्त्री जुया बीमाल धकाः इनाप यानाच्वनं नं उकियात वहन यायेगु अवस्थाय् वय्कः मंत ।

भाजु कोइराला नेपाःया प्रधानमन्त्रीया कुर्सीइ न्हापांखुसी अज्याःगु इलय् फ्यतुनादीगु खः गुगु इलय् नेपाली राजनीतिया केन्द्रय् वय्कःया आवश्यकता मदुगु जक मखु वय्कःया भूमिकायात बर्जित हे यायेमाःगु अवस्था दुगु खः। २०४६ सालय् वाम-कांग जानाः याःगु आन्दोलनया सफलता लिपा देय्या न्हापांम्ह निर्वाचित प्रधानमन्त्रीया रुपय् कोइरालाया गुगु उदय जुल उकिं नेपाःया तत्कालिन राजनीतियात गाक्कं हे धक्का लाकूगु खः। छाय्धाःसां आन्दोलनया सफलता लिपा वाम कांग निगुलिं शक्ति मिले जुयाः मुलुकयात आर्थिक क्रान्तिया दिशापाखे ब्वाकेमाःगु उगु इलय् वामपन्थीतय्त मिखा बागलं हे स्वये मयःम्ह कोइराला प्रधानमन्त्रीया कुर्सीइ फ्यतुइ सातकि हे नेपाली राजनीतिया दिशा गलत मोडय् फहिउगु खः। वय्कः वामपन्थी धाल कि स्वये मयःम्ह जक मखु वामपन्थीत नं वय्कःप्रति माक्व स्वयां अप्वः पूर्वाग्रही जुया बिउगु कारणं व धुंकाःया नेपाली राजनीति मात्र दुर्घटनै दुर्घटनाया छगू अविछिन्न श्रृंखला जुयाः नेपाली जनताया न्ह्यःने प्रस्तुत जुया बिल ।

माओवादीं शुरु याःगु झिदँ ताःहाकःगु जनयुद्धया स्थगन लिपा धाःसा नेपाली राजनीतिं न्हूगु मोड काःगु जक मखु अन कोइरालाया भूमिका नं न्हापा स्वयां पाय्छि अःखः जुया बिल। वामपन्थी धाल कि स्वये मयः धइगु छबी दुम्ह कोइराला लिपांगु इलय् वयाः स्वयम् वामपन्थीतय्त समेत छथाय् तयेगु हैसियत दुम्ह छम्हयां छम्ह जक सर्वमान्य नेताया रुपय् उदय जुयादिल। एमालेया नेतृत्वय् दुगु सरकारय् वनेत आनाकानी यानाच्वंम्ह माओवादीं यदि कोइरालाया नेतृत्वय् सरकार गठन जुल धाःसा उकी थःपिं नं च्वनेत तयार दु धकाः बियादीगु अभिव्यक्ति उकिया दसु खः। थःथः मिले मजूपिं वामपन्थीत तक नं कोइरालाया नेतृत्वय् छथाय् च्वनेत तयार जूगु धइगु हे कोइरालाया छबी देय्या छम्हयां छम्ह जक सर्वमान्य नेताया रुपय् रुपान्तरण जुइधुंकूगुया दसि नं खः। नेपाली राजनीतिइ थज्याःगु छबी छुं ईया लागिं गणेशमान सिंहं छक्वः कयादीगु सिबाय् स्वयम् कोइरालाया राजनीतिक प्रेरक वीपी कोइराला नं राजनीतिया थज्याःगु केन्द्रय् गबलें थ्यंगु मदुनि।
खतुं कांग्रेस सभापति कोइरालां थःगु मानसिक सोचयात कांग्रेसया घेरां पिने गबलें नं हःगु खने मदु। अझ गुलिसिनं वय्कःयात कांग्रेस दुने नं कोइराला परिवार दुने जक सीमित राजनीति याइम्ह नेता धकाः नं द्वपं बीगु याः। तर अथे खःसां देशं फ्वना हःगु राजनीतिक भूमिकायात वहन यायां वय्कः कोइराला परिवार जक मखु स्वयम् कांग्रेसया घेरां समेत च्वय् थहां वयाः समग्र राष्ट्रिय राजनीतिइ हे मदयेक मगाःम्ह नेता जुयाः पिहां वयादिल। धाथें धायेगु खःसा नेपाली राजनीतिइ गिरिजाप्रसाद कोइरालाया दकलय् तःधंगु आवश्यकता जुयाच्वंगु ई धइगु हे थौंया ई खः। थौंया इलय् ति नेपाःया राजनीतिं वय्कःया खोज न्हापा गबलें नं याःगु मदुनि। कांग्रेस दुने थीथी गुट उपगुटया कंग्वारात जन्म जुयाः पिहां वयाच्वंगु आन्तरिक कचवंयात थासय् तयेगु लागिं जक मखु वय्कःया हे कुशल नेतृत्वयात पत्याः यासें जंगल त्वःता वःपिं माओवादीयात मूलधारया राजनीतिइ समाहित यानाः देशय् शुरु जूगु शान्ति प्रक्रियायात सकारात्मक ढंगं क्वचायेकेगु अभिभारा क्वबीगु लागिं नं वय्कःया तःधंगु आवश्यकता दुगु खः। संविधानसभां दयेकाच्वंगु न्हूगु संविधान निर्माण यानाः उकियात सकस्यां स्वीकार याये फइगु वातावरण दयेकुसें लागू यायेगु ज्याय् तक नं वय्कःया उतिकं तःधंगु भूमिका मानिगु खः ।

नेपाःया राजनीतिइ कोइरालायात बौद्धिक व्यक्तित्व सिबें नं जुझारु व आँट याये फुम्ह नेताया रुपय् कायेगु याः। २०३१ सालय् सशस्त्र क्रान्ति कायेगु लागिं ल्वाभः न्यायेत ध्यबा गनं हयेगु धकाः खँ जूबलय् विराटनगरं येँय् हइगु राष्ट्र बैंकया ध्यबा लुटे यायेगु धइगु योजना वय्कःया हे न्ह्यपुं पिहां वःगु खः। योजना दयेकूगु जक मखु वय्कलं उगु ध्यबा ज्वना वनीगु विमान अपहरण याइपिं ल्याय्म्हत मुंकाः उगु 'मिशन'या नेतृत्व समेत यानादिल ।

तत्कालिन जुजु ज्ञानेन्द्रं सैन्य बलं देय्या सत्ता थःगु ल्हातय् लाकेधुंकाः उकिया प्रतिकार यायेगु खःसा सैनिक हे दुम्ह माओवादीया साथ कायेमाः धइगु सोच वय्कलं अथें यानादीगु मखु। यदि शान्तिपूर्ण तवरं थःगु उद्देश्य पूवनीगु जुल धाःसा छुं भचा हिंसाया नं ग्वाहालि काये माली धइगु खँ वय्कलं सिउगु जक मखु अज्याःगु अवस्थाया अनुभव तक नं वय्कलं यानादीगु दु। उकिं हे वय्कलं अमेरिका व भारतं समेत आतंकवादी धकाः घोषणा याना तःम्ह माओवादी नेता प्रचण्डयात नापलायेत भारत झाल व अन वनाः माओवादीलिसे सम्झौता समेत यानादिल। अमेरिका व भारतं आतंकवादी धयातःपिं माओवादीया साथ कयाः आन्दोलन यायेगु व उगु आन्दोलनयात हानं अमेरिका व भारतया हे समर्थन नं कायेगु वय्कःया खुबी वास्तवय् चाःचू मखु ।

तानाशाहलिसे ल्वायेगु खःसा जनतां गठन यानातःगु सेनाया प्रयोग यायेगु ज्यायात पूर्ण रुपं गलत धकाः वय्कलं गबलें धयामदी। वय्कःया थ्व मनोविज्ञानयात माओवादीं बांलाक हे थू। अय् जुयाः हे माओवादी शान्ति प्रक्रियाय् वयेधुंकाः उमिसं दकलय् अप्वः सुयातं पत्याः याःगु खःसा व कोइरालायात हे जक खः। अथे खःसां कोइरालाया म्हुतुइ थ्यंक वयेधुंकूगु गणतान्त्रिक नेपाःया न्हापांम्ह राष्ट्रपति जुइगु अवसर लाका कयाः धाःसा माओवादीं कोइरालाया गुणयात ल्वःमंकूगु हे खः। कोइरालायात राष्ट्रपति जुइगुपाखें पनाः वास्तवय् थःपिंसं ऐतिहासिक गल्ती हे याये लात धइगु खँ माओवादीं अबलय् वयाः बांलाक हे वाःचायेकल जुइमाः गबलय् डा. रामवरण यादवं तत्कालिन प्रधानसेनापति रुक्मांगत कटवालया अवकासयात पनेगु गैरसंवैधानिक ज्या यात। यदि अबलय् कोइराला राष्ट्रपति जुयाच्वंगु खःसा कटवाल प्रकरणया अन्त्य थुकथं मजुसे मेगु हे सर्वस्वीकार्य लँपुं जुइगु खइ। उकिं थौं कोइराला मदयेधुंकाः देशय् सुनां नं थःपिंत धाथें अनाथ तायेकूगु दुसा व माओवादीं हे तायेकूगु दयेमाः। छाय्धाःसां एमालें माओवादीयात थःपिनि जन्मजात शत्रु हे तायेकातःगु दु। कांग्रेसय् कोइराला लिपाया पुस्ता दथुइ नं कमजोर गुटलिसे जक माओवादीया स्वापू बांलाः। उकिं खुल्ला राजनीतिइ वयेधुंकाः माओवादीयात धाथें थूम्ह अभिभावकीय नेताया निधन लिपा माओवादीं तःधंगु शून्यताया महसुस याःगु दयेमाः। थ्व अवस्थाय् थःत लँ क्यनीम्ह व माःथाय् संरक्षण बीम्ह नेता मदुगुलिं माओवादी हानं उग्रताय् लिहां वनेफइगु नं उतिकं सम्भावना दु ।

कोइराला न्याक्वः तक देय्या प्रधानमन्त्री जुयादिल। न्याक्वलं हे वय्कः आलोचित नं जुयादिल। छाय्धाःसां थ्व न्याक्वलं हे वय्कः मेपिनि सत्ता लाका कयाः प्रधानमन्त्री जुयादीगु खः। कर्पिनि सत्ता लाकाः जूसां न्याक्वः मछि प्रधानमन्त्री जुयादीम्ह नेता कोइराला अन्तिमय् धाथें प्रधामन्त्री मजुसें हे मगाःगु अवस्थाय् थ्यंबलय् धाःसा उगु पद ग्रहण मयासे महायात्राय् प्रस्थान जुयादिल। देशयात दकलय् अप्वः वय्कःया आवश्यकता जुयाच्वंगु इलय् मदयावंम्ह कोइरालाया थ्व मृत्यु नेपाली राजनीतिया लागिं तसकं 'थिके' जुइगु खः लाकि धइगु भय कम से कम नं न्हूगु संविधान जारी मजूतले कायम हे जुयाच्वनी ।

More Stories Like this