मुलुकय् मरुपिं नेवाःत

शरद कसाः

छुं दिं न्ह्यः संविधानसभा दुनेया राज्य पुनर्संरचना समितिं न्हू नेपाःया न्हूगु राज्य व्यवस्था कथं झिंप्यंगू थीथी प्रदेश न्ह्यब्वयेवं थ्व विषयय् व्यापक सहलह व विवाद ब्वलनाच्वंगु दु। थःथःगु कथंया अनेक तर्कत पिहां वयाच्वंगु दु। थुकथं बिचाःत कालबिल जुइगु बांलाःगु हे खँ खः। मेमेगु राज्य स्वयाः झी नेवाःत जूगुलिं नेवाः राज्यया चिउताः निं दकलय् न्हापां कायेमाःगु झीगु दायित्व जूवनी। नेवाःतय्गु राज्य धाये धुनेवं उगु राज्य गपाय्कूगु जुइगु, उकिया भौगोलिक लागा गुलि दइगु, दकलय् न्हापां थ्व खँय् निं झी प्रस्ट जुइमाःगु खः। तर झी न्ह्यलुवात थ्वहे खँय् चुके जूगु खने दत। थुकिं यानाः नेवाःतय्सं अपाय्धंगु नेवाः स्वायत्त राज्यया घोषणा याःगु नं औचित्यहीन थें जुयाबिल ।

सामान्यतः छेँ दनेबलय् नं गपाय् जाः यानाः दनेगु खः, उकिया साइज गुलि दइगु खः, व ल्याखं इष्टिमेट यानाः फि, रोडा, सिमेन्ट आदि सामानया बन्दोबस्त याइ। अथे धाये थें तुं नेवाःतय्सं नं थःपिनिगु राज्य गपाय्धंगु जुइगु खः, उकियात स्वयाः व अन दुने च्वनीपिं मनूतय्गु अवस्था स्वयाः थीथी नीति दयेकेगु व थीथी खँ क्वःछी फइगु खः। थज्याःगु खँयात छखे चीकाः पुष ११ गते घोषणा याःबलय् थःपिनिगु राज्यया लागायात स्पष्ट मयासे आर्थिकं निसें कयाः तःगू हे नीतिया घोषणा यायेगु ज्या जक जुल। तर माःगु घोषणा याये मफुगुलिं थुपिं फुक्कं खँ अथें फसय् ब्वया वनीगु जुल। यदि व सभाय् नेवाः राज्य थनंनिसें थन तक जुइमाः धकाः घोषणा यायेफुगु जूसा उकिया मू मेगु हे खने दइगु खः ।

छुं नं ज्या यायेबलय् उकिया कार्यान्वयन पक्ष नं उतिकं महत्वपूर्ण जुयाच्वनी। नेवाःतय्सं याःगु घोषणा सभाया लिच्वः खने मदुगु नं शायद अथे जुयाः हे खइ। घोषणा ला यात, तर उकिया कार्यान्वयन ग्व धाःसा ग्वः ग्व? छगू ला व सभा माग सभा मखुत। माग सभा जूसा माग पूवं मवं ल्याःचाः यानाः विरोध याये मालसा छु यायेमाल याये जिउगु खः। अथेहे व छुं दावी सभा नं मखुत। जिमित थुलि थुलि माः, जिमिगु ब्व थुलि जुइ, उलि जुइ धकाः दावी यानागु नं मखुत। अथे यानागु जूसा करं क्यनाः हे व प्राप्त यायेत छुं कुतः याये मालीगु खइ। तर घोषणा जक याना बिउगु इलय् मात्र घोषणा जक जुयाबिल। उकिया लिच्वः, उकिया कार्यान्वयनय् चिउताः तयेमाःगु खने मंत ।

सुयातं ककुतिनाः न धायेबलय् वं नये फइला? अवश्य नं नये फइ मखु। बस्, आः नेवाःतय्त नं उकथं हे ककुतिनाः १४ गू प्रदेशया नसा न्ह्यच्याकूगु जक खः। उकिं संविधानसभाया चुनाव जुइ छुं ई न्ह्यः तिनि पलिस्था जूगु, नेवाःतय्गु हीत यायेगु उद्देश्यं नीस्वंगु चिकिधंगु नेवाःतय्गु राजनैतिक पार्टीया छम्ह सभासदं उगु खँय् सहमत जुइ मफयाः थःपिनिगु बिस्कं फरक मत न्ह्यब्वया बिल। नापं नेवाः प्राविधिक इञ्जिनियर पुचलं बिउगु सुझाव कथंया नेवाःतय्गु लागा थथे जुइमाः धइगु न्हूगु नक्सा नं अन न्ह्यब्वया बिल। गुगु नक्सा उगु पुचलं नेवाःतय्गु घोषणा सभा जुइ न्ह्यः हे नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितियात नं लःल्हाये धुंकूगु खः। तर थ्व नक्सा कथं नेवाःतय्गु लागा छाय् घोषणा याये मफुत धकाः ला थुकिया आगं सायद ब्वँमिपिंत कनाच्वने माली मखु जुइ ।

संविधानसभाय् फरक मत तःगुया हे हुनिं दकलय् चीधंगु पार्टीयात देय्या दकलय् तःधंगु पार्टी धाःगुया नेवाः नेतातय्सं संघीयता विरोधी धइगु द्वपं बिल। नेवाःतय्गु अधिकारया निंतिं सः तइगु उगु चिकिचाधंगु पार्टीया न कार्यकर्ता दु, न संगठन बल्लाः, न लुटे यानाः तयातःगु ध्यबा हे दु। अथे छुं छुं हे मदुगु पार्टीयात नं अझ न्हंका छ्वयेगु तातुनाः नेवाःतय्गु हे छगू वाःपतिं छाय् छाय् हीमी चायाः गद्दारी धायेत तकं लिफः मस्वल। स्वयादिसँ झी नेवाःत धइपिं थुजाःपिं का। गबलें मिले जुयाः नये भाः मखंपिं। थःहे दाजुकिजापिंत तुति सालाः बस्वाये दत कि शेर जुइपिं। मेपिंत ला छुं याये फुपिं हे मखु थुपिं। अथे जुयाः हे नेवाः नेवाःत ल्वाकाः आंग्सा दुपिंसं द्यां च्वय् च्वनाः माकुक न्या नयाच्वंगु। झी नेवाःत उमिगु हास्यपात्र जक जुयाच्वना ।

थ्व नेवाः जातया चरित्र नं तसकं थुइके थाकु। छेँय् अंशबण्डा जुइबलय् थःहे दाजुकिजापिं प्यंगू इञ्चिया धलिं छगलय् वां हि पिहां वयेक ल्वायेफुपिं नेवाःत देय्या दकलय् चिकूगु भूभाग बिलं नं मालिकया न्ह्यःने च्यः लय्ताये थें लय्तायाच्वन। लसकुसया बक्तव्यं वा गायेकाच्वन। हना ज्याझ्वः यानाच्वन। खँ हे थुइके मफु, नेवाः छाय् थुभनं इपांथिपां मसियाच्वंगु जुइ। सखे थुमित कन्हय् मुख्यमन्त्री बीगु आश्वासन जकं बियातल ला मसिउ। पृथ्वी नारायण शाहं येँ देय् लाका कायेगु निंतिं ल्हातिइ काःगु नेवाःतय्त हे खः। शहरया दुने मू मू नाकाय् दुगु थीथी ध्वाखा चायेका बिउगुया पलेसा मन्त्री दयेका बीगु, अमात्य पद बीगु आदि लोभय् तक्यंकाः नगरया ध्वाखा चायेके बिल। अले स्वखें प्यखें हताः यानाः येँयात याउँक नुना बिल। लिपा खापा चायेके बिउपिं नेवाःतय्त सिधयेकेत नेवाःतय्त हे छ्यलाच्वन। दुःखया खँ, नेवाःतय्सं धाःसा थजाःगु खँ थूसां मथू पहः यानाच्वन ।

नेवाः नेतात गजाःपिनिगु लिउ लिउ वनाच्वन धाःसा न्हापा विद्यार्थी इलय् सुथय् बहनी अमेरिकां ग्वाहालि वःगु ध्यबां जा नयेगु अले न्हिछि क्याम्पसय् अमेरिकी साम्राज्यवाद मूर्दावाद धकाः भाषण यानाः नेता जूपिनिगु लिउ लिउ वनाच्वन। गुपिं नेतातय्गु नक्कलि क्रान्तिकारी चरित्र ला आः नं झीसं प्याखनय् थें स्वया हे वयाच्वन। भाषण यायेबलय् व हे प्रभूयात मांदिक्क ब्वः बियाः भाषण यायेगु अले हाकनं सत्ताया कुर्सि ल्हाती लाका बिउ धकाः वहे प्रभूया तलब फ्यः जुइपिं, थजाःपिं नेतातय्सं मुख्यमन्त्री बी धइगु आश्वासनं छम्ह निम्ह नेवाः न्ह्यलुवातय्गु 'इन्टरेस्ट'य् मुक्कं नेवाः आन्दोलनयात होमे यात धाःसा नेवाःतय्सं खिचां मसिउगु दुःख मसी ला? धोका नये धुनेवं नेवाःतय्सं थःहे नेतातय्त तकं बाँकी तइ ला? थःहे नेता जूसां उमिगु लाफः पीगु बाहेक उमिके मेगु विकल्प नं ला दइ मखुत ।

थम्हं धइ थे मजुल कि मेपिंसं न्ह्यागु बांलाःगु ज्या याःसां मतलब नं मतइपिं खः, नेवाःत धइपिं। संघीय व्यवस्थाय् अग्राधिकार मंत कि नांया जक व जातीय स्वशासन जुइ। उकिं थ्व अग्राधिकार कायेगु विषयस संविधानसभाय् मतदान जूबलय् वहे नेवाःतय्गु चीधंगु पार्टीया सभासदया मतं तिनि थ्व पक्षय् बहुमत वयेत ताःलाःगु खः। अथेहे आः दयेकीगु संविधानय् 'न्हूगु नेपाःया संविधान - ११३०' थुकथं नेपाल संवत् न्ह्यथनेमाः धकाः उम्ह हे सभासदं प्रस्ताव तःगु खः। पिने सतकय् जक हालेगु मखु, झीगु खँ ला थासय् थ्यंके माल नि। थथे बांलाःगु ज्या याःगुया प्रचार प्रसार नं व पार्टीं याये मसः। अले उकिया आलोचना याइपिंसं प्रशंसा याइगु ला खँ हे मंत। नेवाःत थःथः ल्वानाः कर्पिंत न्हीकीपिं जात जूगुलिं उपिं थहां वये मफुगु खः ।

नेपाः दयेकूपिं नेवाःत। देय्या दकलय् च्वजाःगु जात धकाः धाइ थुमित। धायेबलय् अनेक अलंकारं छायेपियाः थतछ्वइ नेवाःतय्त। तर थौं वहे नेवाःतय्त अपीचाकूगु राज्य बिउगु धइगु थुमित अपमान याःगु मखुला? थजाःगु षडयन्त्र व धोकापूर्ण खँयात छु उपलब्धि तायेकेगु ला? नेवाः राज्य गपाय्कूगु धकाः इतिहासया खँ यक्व तापाक दुवालेम्वाः। नेपालमण्डलया ला खँ हे त्वःते, जाबा ख्वप देय् छगू जक गपाय्धं धकाः ख्वपया अन्तिम मल्ल जुजु रणजीत मल्लं लुँध्वाखाया नापं तया थकूगु लुँपतिइ जक स्वः वंसां गाः। थजाःगु महत्वपूर्ण खँय् हे झी सुम्क च्वनेगु खःसा लिपा झीत हाकनं अधिकार वइगु धायेगु द्वहंया याताप्याता वःगु कुतुं वलकि फया काये धायेथें जक जुइ। झीगु स्वयाः तकूगु भूभाग बिलं ला तामाङ्गतय्सं मजिउ धयाः संघर्ष यायेगु धयाच्वन, झी धाःसा मचा दयेके न्ह्यः प्वाकलं निं सुयाच्वन।
नेवाः आन्थ्रोपोलोजी बारे अध्ययन यानाः वनेधुंकूम्ह स्वीट्जरल्याण्डया मय्जु मालुहिलं छक्वः धाःगु लुमंसे वः। वय्कलं धयादी, 'नेवाःतय्त शोषण यानाच्वंपिं (हलू धायेवं कुतिं न्यायेम्वाः) छम्ह छम्हेसित तिंख्यलय् तयाः शूट मयायेकं थ्व नेपाः देय् थहां वइ मखु।' थजाःगु जोश नेवाःतय्के गुबलय् पिदनीगु खः? मसिउ। नेवाःतय्गु हि गबलय् क्वाइगु खः, धाये मफु। यदि नेवाःत सह यानाः जक च्वनेगु खःसा लिपा तिंग्रि मैदानय् च्वं वनाः नं मुक्ताः दइ मखु ।

More Stories Like this