संघीय गणतन्त्रय् नेवाः राज्य

- मदन तण्डुकार

न्ह्यखँ: संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र पलिस्था जुइधुंकाः दइगु स्वशासनया प्रत्याभूतिं आदिवासी जनजातिया निंतिं राजनीतिक निकास लुइ । नेवाः प्रादेशिक स्वायत्तता जातीय आधारय् जुइमाः । दिग्गजतय्गु ब्याख्या कथं जाति भाषा धर्म संस्कृति आदि छगू हे राष्ट्र दुनेया आम जनताया मंकाः संरचनायात समृद्ध व शक्तिशाली याइगु हे जातीय संघात्मक प्रणालीं खः । संघीय संरचनाय् हे सरकारी शासन कि्रयाशील जुइ । राज्यया उत्पत्ति कालंनिसें हे अहंकारवादी सामन्ती अधिनायकवादी प्रवृत्तिं थाय् कया वयाच्वंगु दु । प्रान्सया शासक लुइ १४ औं धाःगु खः - सर्वसत्तावादी राज्य जि हे खः । युग न्ह्यानावं थें मानवताया बौद्धिक चेतनाय् हिउपाः वल । मनन यायेबह जू राज्य सरकारया स्वरुप राजतन्त्रात्मक एकात्मक अधिनायकवादी संसदीय अध्यक्षात्मक साम्यवादी संघात्मक लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक थीथी कथंया दु । तर चिन्तन यायेमाःगु यथार्थ छु धाःसां शक्ति जक परिचालन यानां दिगो शान्ति बहाली जुइ मखु । अथे नं केन्द्रीय एकात्मक ढाँचाया राज्यसत्ता । संघीय गणतन्त्र नेपाःया विकल्प मखु । उकी सामन्ती प्रवृत्ति नं हावी जुयाच्वंगु दइ ।

क्वँय् मदुगु म्ये पुइके अःपु धाः थें उकुन्हु माओवादी अध्यक्षं 'हार्नेको छेर्ने बानी' धयादीगुलिं उकिया प्रतिवाद नं जुल । माओवादीं मेमेपि‌ स्वयां अप्वः जनमत कायेफु धइगु नं जनतां काःगु परीक्षण खः । थःवंथःया सभाव सहकार्य समझदारी व सहमतिपाखें विश्वासएकता आदर्श व अनुशासन ब्वलनी धाइ । महेन्द्र जुजुया शासनकालय् डा. डिल्लीरमण रेग्मीं तीनधारा पाठशाला चौरय् भाषण याःबलय् न्ववाःगु खँ लुमना वल । रेग्मीजुं जोशं 'व जुजु धइम्ह भगवान बिष्णु खःला' धकाः न्ह्यसः तयादिल । वयां कन्हय् कंस कुन्हुया न्हूगु मन्त्रिमण्डलय् वय्कः शिक्षामन्त्री नियुक्त जुयाच्वन । अथेहे तुं छगू ज्याझ्वलय् टंकप्रसाद आचार्यं याःगु भाषण न्यनाः जुजु महेन्द्र तसकं इतिइति न्हिउगु खः । अनं लिपा टंकप्रसादजु नं प्रधानमन्त्री हे जुल । राजनीतिक नेतायाके अभिनेताया गुण नं दयेकेमाःगु खःला ?

आः थुथाय् स्वनिगःया नेवाःतय्सं थःथःगु क्षमतां थःगु उर्जायात छ्यले फयेकेगु हे नेवाः इतिहास निर्माण यायेगु जुइ । नेपाः राष्ट्रिय पार्टीं राष्ट्रिय एकताया आधार जातीय स्वशासन झीगु थःगु शासन नेवाः स्वशासन धइगु अवधारणा ज्वनाः सशक्त पलाः न्ह्याके माःगु दु ।

जाति भाषा धर्म संस्कृतिया ख्वालं नेपालमण्डलया नेवाः बाहुल्ययात परापूर्ब युगंनिसें संरक्षण यानातःगु खः । नेवाः स्वायत्त संघीय गणराज्यया स्रोत म्हसीकेगु व छ्यलेगु रणनीति डा. पुष्पराज राजकर्णिकारया ज्यापौपाखें सयेकेगु औचित्यपूर्ण जुइ ।

वर्तमान सरकारया केन्द्रीयकृत बागडोर सिंहदरवार धाये थें नेवाः स्वशासनया कार्यप्रणाली स्थल नं अनिवार्य रुपं आवश्यक जू । अग्राधिकारया पक्षय् न्हापां नेवाः समुदाय निं कि्रयाशील जुयाः न्ह्याः वनेमाः । उकिया लागिं क्वय् बिया थेंज्याःगु शर्त ताःलाकेमाः ।

१. जातिया लिधंसाय् मिश्रित संघात्मक राज्यप्रणाली,
२. लोकतान्त्रिक व्यवस्थायात यथार्थय् हयेया लागिं कार्यपालिकाया भूमिकां तःधं दु । समन्वयात्मक ब्यवस्थापिका व न्यायपालिकां नं थःथःगु लागां पूवंक गति काइ ।

संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रया घोषणा नेपालय् जुइधंकुल । स्यल्लाक पलिस्था यायेगु मार्गचित्र स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु कुतलं सारगर्भित जुइ फयेकेमाःगु दु ।

कार्यपालिका: १. प्यम्ह वा खुम्ह वा च्याम्ह व झिम्ह दुजः दुगु छगू संघीय परिषद् गठन जुइमाः । उपिं संघीय सभां प्यदँया लागिं निर्वाचित जुयावःपिं जुइमाः । निर्वाचित जुया वये धुंकाः ईपं हानं सभाया सदस्य जुयाच्वने दइ मखु ।
२. संघीय सभासद थःत यःकथं हानं हानं जुइ फइगु प्रावधा दयेमाः । सत्ता साचालन याये फइगु क्षमता उमिगु गैर दलीय हैसियतय् नं दयेमाः ।

ब्यवस्थापिकाः संघीय ब्यवस्थापिका दुइ सदनात्मक जुइमाः । प्रादेशिक प्रतिनिधिया राज्यसभा जुइ । राष्ट्रिय सभा जनप्रतिनिधि कक्ष खः । निगुलिं कक्षयात राष्ट्रिय सभा कथं संवोधन जुइ । थुकिया दुजःपिं प्रादेशिक कानून अनुरुप निर्वाचित जुइमाः । नेपालमण्डल लागाया जिल्ला जिल्लाय् बिस्कं चुनावी कानून छ्यलेमाः ।

न्यायपालिकाः थ्व अंगया संघीय प्रणालीइ स्वम्ह जज दइगु संघात्मक ब्यवस्था जुइमाः । थुकी प्रादेशिक स्वायत्त सरकारयात सर्वोच्च अदालतया कार्यक्षेत्रय् लाकी । संघीय त्रिकोणात्मक अंग संविधानया संरक्षक व विश्लेषक जुइ फइ मखु । संविधानसभां जारी यँइगु छुं नं अध्यादेशयात निष्क्रिय यायेगु हैसियत थ्वयाके दइ ।

संघीय स्वायत्त शासनया लागिं च्वय्या सैद्धान्तिक ब्याख्या छगू राजनीतिक बिचाः खः । नेवाः स्वायत्त प्रदेश नेपालमण्डलया १२ गू जिल्लानिर्धारण जूसा प्रादेशिक राज्य सरकारया लागिं च्वय्या अवधारण उपयुक्त जुइ । स्वनिगःया आम नेवाः जातिया क्वःछिना हे नेवाः स्वायत्त प्रदेश खः । हा जक हालां आःया सत्तां बी मखु स्वशासन । रणनीति म्हिताः थ्व अधिकार काये फयेके माःगु दु ।

नेवाः स्वायत्त प्रदेशया पूर्वाधार दयेकेत क्वय् बिया कथंया ज्याझ्वःत झीसं आवंनिसें हे अभ्यास याना वनेमाःगु आवश्यकता दु ।
१. पत्रकारिता ख्यलय् नेवाः स्वशासन बारे विशेष चर्चा याके बीमाः ।
२. स्वनिगःया भूमिपूत्रतय् अचल सम्पत्तिइ अतिव्रुमण याके मबीगु ।
३. नेवाः सांस्कृतिक इतिहासयात निरन्तरता बिया यंकेगु ।
४. सांस्कृतिक पर्वत नेवाः न्ह्यलुवां उलेज्या याके बीगु ।
५. सुं नं नेवालं थःगु छेँबुँ स्वेच्छां मी माल धाःसा थः हे जाति समुदाययात जक मीगु ।
६. पिनेया जिल्लां विस्थापित जुयाः स्वनिगलय् वयाच्वंपिं नेवाःतय्त नेवाः परिवेशय् दुथ्याकेगु ।
७. स्वनिगःया नुगःचु येँया सतीगु स्वापू बागमति लिकरोड व महानगरया फोहर ट्राफिक जामया समस्या ज्यंकेगु ।
८. स्वनिगलय् आप्रवासी जनसंख्याया चाप अप्वः जुइके मबीगु ।

यदि कन्हय्या स्वशासित नेवाः लागा सुरक्षित यायेगु खःसा थौं थुलि पलाः मन्ह्याकुसें मगाः ।

More Stories Like this