नेवाः व तामाङया स्वापू छु खः ?

शाक्य सुरेन

नेवाः राज्यया खँ वयेवं मेमेगु प्रदेशया लागाया खँय् मतभिन्नता वः थें नेवाः व तामाङया दथुइ नं लागाया खँय् निगू मत जूगु खने दत, मतैक्य जुइ मफुत।
किराँतीतय्सं धयाच्वन - नेपाःया आदिवासी जिपिं खः। यलम्बर जिमि पूर्खा खः। स्वनिगःया आदिवासी किराँती, लिम्बु लाकि मगः वा तामाङ? छाय्धाःसा एम.एस. थापा मगरं 'मगर जाति र आफ्ना लिपि' धइगु सफुली स्वनिगःया आदिवासी उत्तर भारतया प्राचीन मगधं स्वनिगलय् वयाच्वंपिं मगःत खः धकाः च्वयातःगु दुसा डा. केशवमान शाक्यया धापू कथं सिद्धार्थ कुमारया ससः कोलियग्रामय् च्वंपिं कोलित शाक्य खः मगःत धइपिं। उकिं प्राचीन मगःत बौद्ध खः, अले इमिगु लिपि व पालि लिपिनाप ज्वःलाःगु खँ वयाच्वंगु दु। अथेहे परशुराम तामाङ, जीतबीर लामा आदि च्वमिपिंसं स्वनिगःया आदिवासी किराँती धइपिं तामाङ खः धयाच्वंगु दु। यलया च्यासः त्वालय् च्वंपिं व्यञ्जनकार धयापिं न्हापा किराँतकालय् लिच्छवित लिसे पराजय स्वीकार यानाः च्वनाच्वंपिं नेवाःत खः धइगु धापू दु। आः व्यञ्जनकार ज्यापु समुदायय् दुसुना वनेधुंकूगु दु। थुमिगु स्वभाव तामाङत सिबें अप्वः राई, लिम्बुत नाप ज्वःलाःगु खनेदु। झीगु स्वनिगःया इतिहास कथं स्वयम्भू पूराणया बः कयाः खँ ल्हायेगु खःसा स्वनिगः पुखू जुयाच्वंगु इलय् महाचीनं महामञ्जुश्री बिज्यानाः चोभार छेदन यानाः लः पितछ्वःगु खः। अले धर्माकर धइम्ह महामञ्जुश्री नाप वःम्हेस्यां थन बस्ती दयेकूगु खः। उकिं स्वनिगःया आदिवासी मंगोल मूलया खः धइगु खँ नेवाःतय्गु रहनसहन, नयेत्वने व चीन सँय् भाय् खलःया नेपालभाषाया प्रकृतिं सीदु। तर कालान्तरय् लिच्छवि, मल्ल, शाह, हिन्दू धर्मया थीथी कचा, बौद्ध धर्मया प्रभावं मिश्रित जुजुं नेवाःतय्गु म्हसीका हे मिश्रित, वंश हे मिश्रित, भाषा हे मिश्रित अले धर्म हे मिश्रित जुयाः झीपिं जनजाति मजुसे राष्ट्रया पहिचान कायेधुंकूपिं खः। सकस्यां धयाच्वंगु दु, नश्लया दृष्टिं नेवाः दुने आर्य मूलया, मङ्गोल मूलया व अष्ट्रो-द्रविड मूलया मनूत दु। थौं झीगु म्हसीका नेवाः जुल। झीगु भाषा नेपालभाषा जुल अले झीगु संस्कृति नेपाल संस्कृति जुल। म्हपूजा, किजापूजा, नेपाल संवत् अले कृष्ण देगः, हिरण्यवर्ण महाविहार, स्वयम्भू, बौद्ध, पशुपति, महाबुद्ध देगः, बहाःबही आदि झीगु म्हसीका जुल। झीपिं आः तामाङ नं मखु, मगः नं मखु, राई नं मखु, मात्र नेवाः खः। लिम्बुवान व खम्बुवानया दथुइ थीथी पहिचान जुइफुसा गुरुङ्ग व शेर्पा थीथी पहिचान खःसा नेवाः पहिचानया निंतिं पंगः दयेमाःगु खँ हे मदु।
खँ वइ - स्वनिगः जःखः तामाङ बस्ती जुयाच्वन। थ्व छाय्? अध्ययनया विषय जुयाच्वंगु दु। तर नेवाःतय्सं थःगु हे सभ्यता, संस्कृति, भाय्, कला कायम यायेधुंकूगु जुयाः पहिचानया समस्या मजुल।तामाङत झी जःलाखःला अवश्य खः। नेवाः राज्य व संघीयताया खँय् झीपिं थवंथवय् मिले जुयाः वनेमाः, विवाद व द्वन्दया विषय जुइ मजिउ। उकिया नितिं थवंथवय् अथे धइगु तामाङ व नेवाःतय्गु दथुइ खँ ब्याकेमाल, बिचाः कालबिल जुइमाल, भावना सञ्चार जुइमाल ।

इतिहासविद् बाबुराम आचार्यं थःगु 'नेपाल, नेवार र नेवारी भाषा' धइगु च्वसुइ थथे च्वयातल - 'नेपारत नेवार बने जुयाः सभ्य व सुरुप जुयाः कृषि, शिल्प आदिया उन्नति ला यात तर बौद्ध धर्मं लडाकापन ख्वाउँका बी धुंकूगुलिं न्हापांगु शताब्दीया मध्यपाखे विहारं लिच्छवित वयाः थुमिगु राजपात लाका काल। लिच्छवितय्सं च्यासःदँ राज्य याःबलय् नेवारतय्गु बस्ती छगू छगू दत्तले त्याकाः थुमित ख्याना छ्वत। बिसिउँ वंपिं नेवारत छिमेकी जुयाः च्वनाच्वंपिं मुर्मीनाप ल्वाकज्यानाः न्यार्बा धायेकल। गुपिं नेपालया ब्याँसी हे च्वन। इपिं पहरी धायेकाः हीन अवस्थाय् च्वनाच्वन। थुमिगु ल्याः थौं कन्हय् तसकं म्हो.....।'
नेवाःत मुर्मी (तामाङ?) नाप ल्वाकज्यानाः न्यार्बा धायेकल। नेवाः ल्वाकज्याःपिं तामाङतय्त न्यार्बा धायेगु चलन धकाः जिं जीतबीर लामापाखें न्यनातयागु दु। बाबुराम आचार्यं तामाङतय्त मुर्मी धयातल। अजीत तामाङं उकुन्हु 'सगरमाथा टेलिभिजन'य् अन्तर्वार्ता बिउबलय् 'नेवाः मुल्मी धइपिं मुर्मीपाखें नेवाः जूवःपिं खः। सँय्जु धइगु खँग्वः 'सँय्' स हनाबना कथं लिउने 'जु' तयाः सँय्जु जूगु खः' धयाबिल। उकिया अर्थ सँय्जु धइपिं नं तामाङ नेवाः अर्थात तिब्बेतन नेवाः खः। खय्फु, नेवाः राष्ट्र दुने थीथी नश्ल व जाति दु। तामाङत नं नेवाः जूवःपिं दु। उकिया अर्थ नेवाःत तामाङ मखु। बरु डा. केशवमान शाक्यं नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया अवधारणाय् मुर्मी व तामाङ अलग अलग तयातल। व गुकथं जुल? व तामाङतय्त मान्य जू ला वा मजू ला ?

यलय् बालर्चन देव संस्कारित मतयाः अर्थात न्यकू जात्रा अर्थात श्रृंगभेरी दिपयात्राया रीति अद्यपि दनि। थुबलय् न्यकू जात्राया नामं नौ बाजा थायेगु चलन दु। नौ बाजाय् धाःयात प्रमुखता बियाः धिमे, नाय्खिं, नगरा, मृदंग, दबदब, ढ्यांग्रो (झाँक्री बाजं) आदि सहित म्वाहालिया धुनय् थीथी म्येँ पुइकाः थायेगु यानातःगु खः। थुकी कचा बाजं कथं मगःखिं, खैंचडी, जोरा नगरा, काशीबाजा, दाखिन बाजा, धाःबाजाया झिंन्याता ताजिया बाजा थाइगु जुयाच्वंगु खः। धाःबाजा शाक्य/बज्राचार्य व श्रेष्ठतय्सं थाइ। धिमे ज्यापुतय्सं अले ढ्यांग्रो तामाङतय्सं। नेवाः समाजय् न्हापां सु? अनंलि सु? दकलय् लिपा सु? धइगु क्रम थुकिं क्यं। थुकथं न्हापांगु नौबाजाय् तामाङतय्सं ढ्यांग्रो दकलय् लिपा लानाच्वन। लिपा मेपिं नं दुथ्याकेमाःगु अवस्था वःगु इलय् मगःखिं (मगः), खैंजडी (क्षेत्री/बर्मू) आदि खुता बाजं तनाहल। थुकिं नेवाः व तामाङत मगः व क्षेत्री/बर्मु स्वयां सत्तीपिं धकाः क्यं तर तामाङत हे नेवाः खः धइगु खँ मक्यं ।

तामाङत नं बौद्ध खः। अले स्वनिगःया शाक्य/बज्राचार्य नं बौद्ध खः। तामाङ बौद्धतय्ससं इमिगु बौद्ध धर्म क्रमशः विकृतिपाखे वनाच्वंगु व स्वनिगःया नेवाःतय्सं श्रीलंका, बर्मा व थाइल्याण्डं हाकनं बौद्ध धर्म लित हयाः पुनर्जागरण यानातःगु खः धकाः नालाकासें बौद्ध धर्मया उत्थानय् नेवाःतय्गु भूमिकायात कदर याः। उकिं स्वायत्त राज्यया झ्वलय् तामाङ व नेवाःतय्गु दथुइ मतभिन्नता अप्वयेका यंकेगु पलेसा थवंथवय् सञ्चार, अन्तर्क्रिया ब्याकाः सतिका वनेमाःगु खनेदु ।

ज्ञानेन्द्रं जब राज्य काल, एमाले व कांग्रेसं ज्ञानेन्द्रया खिलाफय् संघर्ष न्ह्याके मफयाच्वंगु खः। उबलय् जनजाति, जनजाति दुने नं तामाङतय्त संघर्षय् कुहां वयेत थाकुयाच्वंगु खः। उबलय् सीताराम तामाङ, परशुराम तामाङपिंसं धाइगु - 'स्वनिगलय् नेवाःत दना मवयेकं आन्दोलन ताःलाइ मखु। नेवाःत दना वयेमाल। नेवाः व तामाङ जानाः वनेफत धाःसा यक्व सफलता चूलाइ। नेवाःत न्ह्यःने नु, जिपिं लिउलिउ वयेत तयार दु।' तर नेवाःतय्गु न्हाय्पनय् थ्व खँ गुबलें दुहां मवन। सायद थ्वहे खँ थुइकाः डा. केशवमान शाक्यं 'नेता' (नेवाः व तामाङ) अवधारणा पित हयादीगु। जि उबलय् बृहत लोक गणतान्त्रिक मोर्चाया उपाध्यक्ष। तामाङ व नेवाःतय्गु दथुइ सञ्चार ब्याकेमाल धकाः जगतसुन्दर ब्वनेकुथिइ डा. चुन्दा बज्राचार्यनाप जानाः छगू कार्यशाला गोष्ठी यानागु खः। तामाङ जातिया जातीय अवधारणा परशुराम तामाङपाखें न्ह्यब्वयेगु, नेवाःतय्गु जातीय अवधारणा जातीय स्वशासनविद् राजेन्द्र श्रेष्ठपाखें न्ह्यब्वयेगु व नेता (नेवाः व तामाङ) या अवधारणा डा. केशवमान शाक्यपाखें न्ह्यब्वयेगु कथं। उबलय् नं जितः गुलिं गुलिं नेवाः बुद्धिजीवीतय्सं नेवाःतय्गु तयारी हे मदयेक तामाङत नाप ज्याझ्वः यात धकाः कुंखिन ।

अनंलि तामाङतय्सं काभ्रे जिमिगु राज्य धकाः दाबी यायेगु शुरु यात खनिं। अझ भ्वँतय् तामाङतय्गु राजधानी दयेकेगु धइगु खँ नं वल। थुकिं भ्वँतया स्वाभिमानी नेवाःतय्गु नुगलय् घाः लाकल। अनया नेवाः क्लष्टरत नेवाः राज्यय् लायेमाः धइगु इमिगु बिचाः। जितः अजू चायाच्वंगु दु - पञ्चायतकालय् व वयां न्ह्यः जातीय एकता विखण्डन यायेगु तातुनाः हे थ्व १४ अञ्चल व ७५ जिल्लाया सीमाना दयेकाः स्वनिगःया नेवाःतय्त छगू जिल्लाय् मलाकुसे स्वंगू जिल्लाय् ब्वथलाः अल्पमतय् लाकाः खय् बर्मुत चुनाव त्याकाः स्वनिगःया नेता जूवयेगु लँपु चायेकातःगु खः। आः प्रदेशया लागा दयेकेगु इलय् थुकियात त्वाःथलाः वनेमाःगु मखुला? तर भ्वँतया नेवाःतय्त थ्व समस्या वल। उकिं अनया नेवाःतय्त थनेत व तामाङतय्त नेवाःतय्गु नारा थुइके बीत नेवाः देय् गुथि नेपालमण्डल (गुगु अप्वः धयाथें बामपन्थी बिचारधारा, जातीय स्वायत्तताय् विश्वास दुपिनिगु संस्था खः) या महाधिवेशन भ्वँतय् यायेमाः धकाः छम्ह कांग्रेस समाजसेवीं पाःब्व कया यंकल, अन नेवाः एकता प्रदर्शन यायेगु निंतिं। भ्वँतय् च्वंपिंसं थःगु पीडा तामाङतय्थाय् तया बीगु निंतिं गुलि खँ ल्हात। तर नेवाः नायःतय्सं तामाङत नाप सहलह यायेगु उत्सुकता मक्यं। लिच्वः कथं नेवाःतय्सं याःगु स्वनिगः बन्द कुन्हु भ्वँतय् द्वन्द्व जूगु स्वयेमाल ।

उकिं धयाच्वना, तामाङत नाप झीसं खँ ब्याकेमाल। झीगु अवधारणा इमिसं थुइमाल, इमिगु अवधारणा झीसं थुइकेमाल। झीपिं नापनापं मजुसे अःखः दिशाय् वनाः निथ्वःयात नं भिं जुइथें मताः। मेलम्चीया लः झीत माः। इमिगु गां, समुदाय विकास यायेत स्वनिगःया भौतिक सेवा, प्राविधिक सेवा, ब्यावसायिक स्वापू नं मदयेक मगाः। उकिं गुलिं नेवाः बुद्धिजीवीतय्सं तामाङ राज्य व नेवाः राज्यया च्वय् छगू कुसा संगठनया आवश्यकता नं तायेकाच्वंगु दु। थवंथवय् खँ ब्यानावन धाःसा सायद थुपिं फुक्क लुखा चालावनी। अथे नं मजूसा कम से कम समस्या हा छु खः धइगु खँसां निथ्वःसिनं थुइ। समस्या मथुइकं समाधान गनं लुइ? अले तामाङतलिसे सहलह ब्याकेगु ई गबलय्? संविधानसभाया ई स्वला जक ल्यं दनि। संविधानसभा धुंकाः वा न्ह्यः? लिसः झीसं हे लुइकेमाःथें च्वं ।

More Stories Like this