नेवाः प्रदेश: मुक्कं नकारात्मक जक मखु

मल्ल के. सुन्दर

१४ प्रदेशया नक्सा

संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना समितिपाखें आः नकतिनि तयार यानाः संवैधानिक समितिइ लःल्हाःगु संघीय नेपाःया १४ प्रदेश दुगु नक्सायात झी नेवाःतय्सं गय् यानाः स्वयेगु? थ्व झीगु लागिं अवश्य नं मननया विषय खः। थ्व झ्वलय् दकलय् न्हापां थुकिया सकारात्मक पक्षया निं चर्चा याये ।

संघीय व्यवस्था अन्तर्गत झीत अधिकार ला बिल तर व अधिकारया सैद्धान्तिक खँ ल्हायेबलय् झीसं स्वता खँय् ध्यान बीमाः। दकलय् न्हापां व अधिकार गज्याःगु खः? उगु अधिकार प्रयोग जुइगु लागा व उकिया सीमा गन तक खः? अले व अधिकारया प्रयोगकर्तात सु खः ?

झीत प्राप्त जूगु प्रादेशिक लागा धाथें झीगु हे खः लाकि मखु धकाः स्वयेगु खःसा उकिया लागिं झीके प्यंगू दापू दु। १) उगु प्रदेशय् वनीगु नेतृत्व सुयागु? २) अन जुइगु प्रतिनिधित्व गज्याःगु? ३) अन कायम जुइगु प्रभुत्व सुयागु? अले ४) उगु प्रदेशया स्वामित्व सुयागु ?

आः झीत प्राप्त जूगु नेवाः प्रदेशयात नं थ्वहे सैद्धान्तिक आधारय् च्वनाः थ्व झीत पाय्छि खः लाकि मखु धकाः तिफ्यायेगु ज्या यायेमाः। छुं हे आधार मदयेक ठीक वा बेठीक धायेगु उचित मखु। आः प्रस्तावित जूगु १४ प्रदेशया नक्साय् गुगु प्रदेशत क्यनातःगु खः उगु प्रदेश निर्माणया न्यागू आधारत दयेकातःगु दु। उकिया नं दकलय् न्हापांगु आधार जातीय धयातःगु दु। वयां क्वय् तिनि भाषा, संस्कृति, ऐतिहासिकता व निरन्तर बसोबास धयातःगु दु। झीसं जातीय पहिचानया लागिं नेवाः प्रदेश फवनाच्वनागु खः। नेवाः प्रदेश निर्माणया आधार हे जातीय जूगु कारणं थ्व झीगु लागिं सकारात्मक खँ खः। जातीय आधारय् प्रदेश निर्माण जुसेंलि अन नेतृत्व यायेगु आधार नं स्वाभाविक रुपं जातीय हे जुइमाः। थ्व अधिकार बीगु लागिं अज्याःगु प्रदेशय् निगू टर्म तक सरकारया नेतृत्व यायेगु अग्राधिकार वहे जातियात दयेमाः धकाः उकी उल्लेख जुयाच्वंगु दु। अग्राधिकारया खँ उल्लेख जूगु नं झीगु लागिं छगू तःधंगु उपलब्धी खः। यद्यपि थ्व निगू टर्म गाः लाकि मगाः धइगु मेगु वहसया विषय जुइफु ।

यदि झीत प्राप्त जूगु अज्याःगु प्रदेश धाथें झीगु खःसा अन छुं नं कथंया निर्णय यायेगु अधिकार झीत हे दयेमाः। अज्याःगु निर्णय यायेगु अधिकार नं झीत आत्मनिर्णयया अधिकार मार्फत प्राप्त जूगु दु। थ्व नं झीगु लागिं सकारात्मक खँ खः ।

आः गन नेवाः प्रदेशया लागाया खँ दु, उकिया सवालय् नं झीसं धयागु खः तामाङ प्रदेशं जक घेरे यानातःगु प्रदेश बीगु खःसा अज्याःगु प्रदेश झीत मयः। आः प्रस्तावित जूगु नक्साय् नेवाः प्रदेशयात तामांग प्रदेशं जक घेरे मयाकुसे दथुइ नारायणी धाःगु छगू दयेकाः झीत मेगु छपु लँपु दयेका बिउगु दु। थ्व वास्तवय् झीगु हे लागिं याःगु व्यवस्था खः। उकियात झीसं लसकुस हे यायेमाः ।

थ्व जुल थुकिया सकारात्मक पक्ष। तर थुलि दयेवं झीत प्रयाप्त धाःसा मजूनि। उकी मगाःमचाःगु खँ अझ नं दनि। दकलय् न्हापां ला नेवाः प्रदेशया लागा तसकं चिकू यानातःगु खँ सकथासं वयाच्वंगु दु। थ्व निश्चित रुपं चिकूगु खः। सन् २००१ या जनसंख्या कथं स्वत धाःसा तामाङ व नेवाःतय् जनसंख्या उलि उलि हे खः। तर नेवाःतय्त बियातःगु भूमि द्वःछि वर्गकिलोमिटर हे मदुसा तामाङतय्त करिब २० हजार वर्गकिलोमिटर भूभाग बियातःगु दु। इतिहास स्वयेगु खःसा तामाङतय्गु थ्व लागाय् गनं नं स्पष्ट राज्य स्थापना जूगु खने मदु। मेगु राज्य अन्तर्गत च्वनाः उमिसं प्रशासन चले यानाच्वंगु थाय् धइगु तिमाल छगू खः। आः दयेकातःगु ताम्सालिङ प्रदेशया नक्सा स्वत धाःसां नं तामाङतय्त अज्याःगु आपालं गाविसत बियातःगु दु गन तामाङत धइपिं छम्ह हे मदु। तामाङत धइपिं हे मदुगु लागा ताम्सालिङयात बी जिउसा नेवाःतय्सं न्हापांनिसें बसोबास याना वयाच्वंगु भिमफेदी, त्रिशुली, दोल्खा छाय् नेवाः लागाय् तये मजिउ ?

थ्व प्रस्तावय् उल्लेख जुयाच्वंगु मेगु खतरनाक बुँदाया बारे झी दथुइ ला अझ चर्चा हे मजूनि। व बुँदा खः संविधानया अविशिष्ट अधिकार केन्द्रयात बीगु। धाथें संघीय व्यवस्था खःसा अविशिष्ट अधिकार (संविधानय् उल्लेख मजुयाच्वंगु छुं विषयया बारे निर्णय यायेगु अधिकार) केन्द्रयात मखु व प्रदेशयात बीमाः। अथे हे छुं जुयाः छुं नं प्रदेशया सरकारव केन्द्रीय सरकार दथुइ तनाव सिर्जना जुल धाःसा अज्याःगु प्रादेशिक सरकार व संसद नितां भंग यायेगु अधिकार नं केन्द्रयात बियातःगु दु। थ्व अधिकार नं केन्द्रयातबी मजिउ। थ्व निता अधिकार केन्द्रयात बीगु धइगु संघीयताया मर्मलिसे मिले मजूगु खँ खः ।

उकिं थ्व प्रदेशया प्रस्तावय् सकारात्मक व नकारात्मक नितां खँ दु। खालि नकारात्मक जक मखु। झीसं थुकिया सकारात्मक खँयात रक्षा यानाः नकारात्मक खँ चीकेगु व अझ मगाःगु चीज कायेगु लागिं पलाः न्ह्याकेमाःगु दु। थ्व खः कि नेवाः प्रदेश चीधं। तर प्रदेश चीधनेवं तुं विकास याये फइ मखु धइगु मखु। हंगकंग, सिंगापुर, मकाउ चीधंसां थ्व लागाया दकलय् विकसित थाय्त खः। झीगु नेवाः प्रदेश नं चीधंसां थन पेट्रोल, लुँ, चुन, स्लेट आदिया यक्व खानी दु। पूर्वाधार दु, पर्यटक साले फइगु प्रकृति व संस्कृति यक्व दु। उकिया लिधंसाय् झीसं प्रगति यायेफु ।

(नेवाः जागरण मञ्चपाखें वंगु सिलाचःर्‍हे कुन्हु १४ प्रदेशया नक्सा बारे नेवाः दृष्टिकोण विषयक ज्याझ्वलय् बियादीगु न्वचुया लिधंसाय्)

More Stories Like this