लोडसेडिंग व नेपाःया जलस्रोत

उत्तमराज शिलाकार

जलस्रोतय् तःमिगु देय् धयातःगु नेपालय् थौं न्हिछिया झिंछघौ लोडसेडिङ्ग जुयाच्वंगु दु। थ्व ल्याः फागुनपाखे अझ तच्वइगु खँ दु। लोडसेडिङ्गया समस्या आःयागु मखु। नेपालय् वंगु झिदँ न्ह्यवंनिसें लोडसेडिङ्गया मार लानाच्वंगु दु। थुगु ई दुने ग्वःगू सरकार हिलेधुंकल अथेसां सरकारय् वनीपिंसं जनतायात आश्वासन जक बीगु। नेपालय् दुगु जलस्रोतयात निरन्तरता बिसें जलविद्युतया लँय् न्ह्याः वंगु खःसा थौंया समस्या मजुइगु खः। तर सरकारं थुखेपाखे समस्या ज्यनी कथं कुतः बांलाक यानाच्वंगु खने मदु।
नेपालय् लोडसेडिङ्ग दँय्दसं अप्वया वनाच्वंगु दु। थुकिया दोषी सु खः ले ?थुगु न्ह्यसःया लिसलय् प्राविधिकतय्सं धाइ, सरकारया गलत नीतिं यानाः नेपालय् जलस्रोतया विकास जुइ मफयाच्वंगु खः। अथे हे सरकारं धाइ, न्हापाया सरकारं थुगु ज्या स्यंका थकल। आयोजकतय्सं धाइ, सरकारया हस्तक्षेपं यानाः ज्याय् पंगः जुयाच्वन। जुयाच्वंगु ज्या छाय् मन्ह्यात धकाः न्यंसा आर्थिक समस्या न्ह्यब्वइ तर थःपिनिगु कमजोरी सुनां गबलें हे उली मखु। नेपालय् अपार जलस्रोत दु। वित्तीय निकायत नं दु। प्राविधिक ग्वाहालि नं माःगु इलय् दया हे च्वंगु दु। तर थुगु खँय् सरकार हे इमान्दार जुइमफुगु कारणं जलश्रोतया ज्या तालय् महंगु खः ।

नेपालय् जलविद्युत उद्योग उलि च्वन्ह्याये मफु। शहरी क्षेत्रय् छेँया विकास धाःसा मज्जां जुयाच्वंगु दु। दँय्दसं द्वलंद्वःया ल्याखय् अप्वया वनाच्वंगु छेँखा, हाउजिङ्ग व्यवसाय व ततःधंगु डिपार्टमेन्ट स्टोरतय्सं यक्व हे मतया खपत यानाच्वंगु दु। चिकुलां खुसिइ लः म्हो जुइगुलिं विद्युत उत्पादन नं म्हो जुइ। तर वहे चिकुलां मतया माग धाःसा झं अप्वइ। थुकिं यानाः लोडसेडिङ्ग मयासें मगाःगु अवस्था ब्वलनाच्वंगु दु ।

विद्युतया दीर्घकालीन विकासया निंतिं दीर्घकालीन सोच व योजना नितां आवश्यक जुइ। योजनाया पूर्वाधारत तयार यानाः उकिया कार्यान्वयन निरन्तर रुपं याये मफयेकं विद्युतया आवश्यकता पूवनी मखु। थुकिया निंतिं न्ह्याबलें हे सरकारं जूसां माःगु आर्थिक स्रोत (बजेट) व कार्य योजनात न्ह्याकां तुं च्वनेमाः। चिचीधंगु लघु विद्युत आयोजनात प्राथमिकता बियाः न्ह्याकेमाः ।

२०५१ सालपाखे एमाले सरकारं ४०२ मेगावाटया अरुण-तेश्रो जलविद्युत योजना विश्व बैंकयात पौ हे च्वयाः खारेज याके बिल। प्राधीकरणया इन्जिनीयरतय्सं ३६ मेगावाटया भोटेकोशी, २० मेगावाटया चिलिमे, ३० मेगावाटया चमेली, १४.८ मेगावाटया मोदीखोला, ६.२ मेगावाटया पुवाखोला थेंज्याःगु आयोजनाया सम्भाब्यता न्ह्यब्वःगु खः ।

सन् २००० साल तक प्राधिकरणयाके ३०० मेगावाटया क्षमता दुगु खः। सन् २००१ तकया दुने निर्मायाकार्य पूवंकेगु धयातःगु निजी क्षेत्रया ३६ मेगावाटया भोटेकोशी, १४४ मेगावाटया कालीगण्डकी 'ए' व मोदीखोला, पुवाखोला, २१ मेगावाट निर्माणाधीन अवस्थाय् दुगु खः। सरकारं मुलुकया सम्भावित आयोजना निजी क्षेत्रयात बीगु स्वयां प्राधिकरणयात हे प्राथमिकता बीगु कथं उगु इलय् चिचीधंगु योजनात न्ह्याबलें विद्युत प्राधिकरणया वरिष्ठ इन्जिनियरय्के राय सल्लाह काःगु नं खः। तर उगु ज्या ताःलाके मफुत। अथे हे न्हापा जुयाच्वंगु विद्युत आयोजनात मध्ये सन् २००९ तकया दुने मध्य मर्स्याङ्दी आयोजना पूवनेमाःगु खः। तर इलय् जुइ फयाच्वंगु मदु। छाय् जुइ मफुत धइगु खँय् सुयात दोष बीगु? उबलय्या विद्युतया माग ३५४ मेगावाट जक खः। मगाःगु ४ मेगावाट चिचीधंगु जलविद्युत आयोजनां पूवंके फुगु अवस्था दुगु खः। न्हापा जुजुया अप्रत्यक्ष शासन कालय् (२०६० पाखे) अबलय्या प्रधानमन्त्री सूर्यबहादुर थापां च्वय्या कर्णाली भारतया नेशनल हाइड्रो पावर कम्पनीयात बिना टेण्डर बिया बिल। उकिया विरोध यायेगु ज्या मजुल। आः व हे ३०० मेगावाटया च्वय्या कर्णाली निर्माण कार्य न्ह्याकेत स्वयाच्वंगु इलय् थ्व ज्या नेपाःया हितय् मदु धकाः भारतया निजी कम्पनी जी.एम.आर.आइ.टी.डी. कन्स्ट्रक्सनयात माओवादीं ज्या याके मबिल ।

भारतया कम्पनीं थ्व आयोजनाया विस्तृत प्रतिवेदन (डीपीआर) निर्माण यायेगु जिम्मा कायेधुंकूगु खः। गुगुं नं थज्याःगु आयोजना न्ह्याकेबलय् कम्पनीयात छुं छुं शर्त न्ह्यब्वयेगु प्रावधान दु। थुकी छु गुगु इलय् ज्या न्ह्याकेगु खः गज्याःगु क्षेत्रयात नालेगु? गुकथं (एकल वा संयुक्त) न्ह्याकेगु अले सुयात गुलि फाइदा बीगु धइगु खँ स्पष्ट उल्लेख जुयाच्वनी। थज्याःगु ज्या इलय् क्वचायेके मफुसा सरकारं हस्तक्षेप यायेफु। अझ मेपिंत नं बीफु। थज्याःगु प्रावधानया ज्या कयाः आयोजना सुचारु रुपं न्ह्याके बीमाः। अथे हे एशियाली विकास बैंकं (एडीबीं) ८८० मेगावाटया क्षमता दुगु निगू जलविद्युत आयोजनाय् लगानी यायेगु इच्छा ब्यक्त याःगु दुसा मेगु ७५० मेगावाटया च्वय्या सेती जलविद्युत आयोजनाय् लगानी यायेत नं एडीबी इच्छुक जुयाच्वंगु दु। उकुन्हु प्रधानमन्त्री माधव कुमार नेपाल चीन भ्रमण वंगु इलय् चीनया छगू कम्पनी चाइना नेशनल मेशिनरी एण्ड इन्भेन्स्टमेन्ट इम्पोर्ट एण्ड एक्पोर्ट कर्पोरेशन (सिमेकं) पश्चिम सेतीइ ५१ प्रतिशत लगानी यायेगु समझदारी यानावःगु खः। थुकिया अनुमानित लागत ६० करोड डलर खः। थज्याःगु अवसरयात छ्यलाः नेपाः जलस्रोत क्षेत्रय् न्ह्याः वनेमाः ।

नेपालय् लोडशेडिङ्ग मुक्त यायेगु खःसा १०/१५ दँ लिपा ३०० मेगावाटया छगू व मेगु ४०० मेगावाट क्षमताया परियोजना शुरु मयासें मगाः। च्वय्या कर्णाली व तामाकोशी जक सन् २०१५ तकया दुने व मेगु २०२२ तकया दुने सम्पन्न यायेफुसा थनया विद्युत आपूर्ति पूवंके फइ। थज्याःगु आयोजनायात सरकारं इमान्दारीपूर्वक न्ह्याकाः मेमेगु चिचीधंगु लघु जलविद्युत आयोजना नं युद्धस्तरं न्ह्याके बीगु खःसा थौंकन्हय् जुयाच्वंगु लोडसेडिङ्ग वइगु निदँ स्वदँ लिपा हे क्वपाले फइ। अथे हे आः तकया दुने सम्भावना दुगु मेमेगु उर्जाया विकल्पय् सौर्य उर्जा, वायु उर्जा आदियात नं सम्भाब्यता अध्ययन यानाः सम्भव दुथाय् तक ज्या न्ह्याका यंकेगु पलाः न्ह्याका हे छवयेमाः ।

More Stories Like this