नेपालमण्डलया म्ह व ल्हाःतुति त्वाल्हायेगु कुतः-२

बिनोद साय्मि (आल)

सन्दर्भ: १४ प्रदेशया नक्सा

(म्हिगःया ल्यं)

नेवाः लागा व नेवाः न्ह्यलुवा:

नेवाः न्ह्यलुवातय्सं नेपालमण्डलया लागा व तामंगया लागा विवादयात सदां छुं मखु थें चीधंगु खँ कथं कायेगु यात। तःदँ न्ह्यः हे माओवादीं जनयुद्धया इलय् हे जिल्ला जिल्ला ब्वथलाः नेवाःयात येँ, यल व ख्वप स्वंगू जिल्ला जक तया हःबलय् हे नेवाः नेतातय्सं पाय्छि मजूगु खँ धया जुइ माःगु खः। अथे मयानाः द्वंकल। माओवादीं नं उगुकथं नेवाः भावना अःखः ज्या याये मजिउगु थुइकेमाः। उबलय् थ्व छु मखु, आःयात अथें जक ज्याना तःगु धकाः सुम्क च्वनाच्वन। उबले द्वंकूगुया लिच्वः आः खनेदत। अझ ला राजेन्द्र श्रेष्ठं बांलाक अध्ययन मदयेक बाय् छगू राजनैतिक भाषण कथं बाय् तामंगतय्त ल्ह्वने कथं नेवाःतय्गु थाय् धइगु धुलिखेल व चित्लाङ जक खः धकाः थाय्थासय् भाषण याना जुयाः नेवाःतय्त मानसिक रुपं हे कमजोर यायेगु शुरु यासें नेवाःया म्ह, ल्हाः, तुति त्वःथुलेगु क्रम दकलय न्हापा न्ह्याकादिल। भलसा काये, वय्कःपिंसं न्हापाया थःगु कमजोरीयात दुनुगलंनिसें थुइका कासें सकस्यां भिंया निंतिं थःगु बिचाः व ई छ्यली। नेवाः देय् दबुलिं नेवाःतय्गु लागा ऐतिहासिक नेवाः पहिचानया भूमि खः धायेगु याःसां देय् दबूया सः धाःसा सुना नं ताइभनं छुँप्वालय् सुलाः हालाच्वं थें खः ला धइथं जक च्वं। संविधानसभाय् नं नेवाः लागायात कयाः सुनां नं चिउताः प्वंकाः न्ववाःपिं सुं छम्ह सभासद मखना। छम्हयां छम्ह जक जूसां नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया सभासद बुद्ध साय्मिं नेवाः लागा धकाः फ्याना तःगु लागाय् असहमति क्यँसें निगुलिं नक्सायात समर्थन मयासे फरक मत तःगु जुयाच्वन। तर नेपाः राष्ट्रिय पार्टीं संविधानसभाय् सभासद बुद्ध साय्मिपाखं पेश याःगु नक्साय् अझ नं अध्ययन यायेमाःगु आवश्यकता दनि, थुज्वःगु अध्ययन न्ह्याकां तुं च्वने नं माः, दिपाः काये मजिउ। उगु नक्शा व फरक मत छु खः स्वयेत थुगु साइतय् झासँ - http://www.can.gov.np

माओवादीं नेपाःया संघीय संरचना धकाः जनयुद्धया इलय् छगू खाकाया नक्सा पिथनेधुंकाः वया लिउलिउ न्ह्यज्याःपिंसं थः यःयःथें नेपाःया संघीय नेपाःया नक्साया खाका दयेका हल। अथे याःपिं सकसिनं माओवादीं थें नेवाःयात येँ, यल व ख्वप स्वंगू जिल्ला जक तयाः सिमाना ब्वथला हलं नं नेवाः नेतात म्हुतुइ धौ फिनाः च्वने मजिउगु खः। थथे सुम्क च्वनेबलय् ला मेपिंसं समर्थन याःगु भाःपिया काइ। थौं अथे हे जुया बिल। राज्य पुनर्संरचना समितिं पिकाःगु नक्साय् नेवाः राज्यया लागा धकाः येँ, यल, ख्वप (येँ, यल, ख्वपया दक्वं थाय् नं मखुनि), धुलिखेल जःखः व मकवानपुरया निगू गाविस बज्रबाराही व चित्लाङ जक याना ९२९ वर्ग किलोमिटर (०.६ प्रतिशत) भूभाग जक तया तःगु दु। थुगु नक्सा संविधानसभाय् छलफलय् वनेधुंकाः तिनि बल्ल लिबाक जूसां नेवाः देय् दबुलिं नेवाःया लागा उलि जक मखु धकाः न्ववाना हल। उलि धयाः हाकनं नेवाः देय् दबू सुम्क च्वनाच्वंगु खनेदु। थौंया मू वंगु ई दिपाः कयाः सुम्क च्वनेगु, द्यनाच्वनेगु ई मखु। थुकिया समाधानया निंतिं नेवाःतय्सं, नेवाः देय् दबुलिं छुं यानाच्वन ले धइगु खँत न्यने तकं मखनाः नेवाःतय्गु नुगः तसकं क्वतुं। अझ नेवाः राज्य थुलि खः थुलि जुइमाः धकाः दँदँ निसें नेवाः देय् दबुलिं विशेषज्ञ हे तयाः तयार याःगु नक्सा पिकायेत तकं नेवाः देय् दबुलिं आँट याःगु मखनाः नेवाःतय् नुगः तसकं ख्वः। सारा संसारं नक्सा पिकयाः छलफलय् हये जिउ, संविधानसभाय् पेश याये जिउसा नेवाः देय् दबुलिं जक छाय् दयेका तःगु नक्सा छलफलय् महःगु? सुं तं चाइ धकाः पियाच्वनां ला पाय्छि जुइ मखु। दँदँ बीक प्राविधिक, इतिहासकार, विशेषज्ञ तयाः दयेकूगु नक्शा छगू तकं पिकायेत लिफः स्वयाच्वने माःगु छंु मदु थें च्वं। झीत सुयां लागा लाका काये माःगु नं मदु, नेवाः पहिचानया थाय्बाय् त्वःतेगु न मजिउ। थुकिया विरोध ला सुनानं यायेमाःगु थें मताः ।

नेवाःया लागिं थःगु जीवनजःछि पाना जूपिं नेवाः नेतात नं थौं जि स्वतन्त्र जि मानव अधिकारवादी जक धया जुइगु ई नं मदयेधुंकल। नेवाः लागा तंकेत्यंगु इलय् न्ह्यःसू चायेकाः जि स्वतन्त्र धकाः वा मानव अधिकारवादी जक धया च्वंसा कन्हय् वय्कःपिंत नं शान्ति दइ थें मखना। थौं थःगु नेपालमण्डलया ला भाग इना जूगु पने मफुसा छु कन्हय्या पुस्तां वय्कःपिनिगु जय जयकार याइ थें च्वं ला ?

नेवाः लागा भाग तयाः बी दइ मखु:

देसय् थौं सकस्यां थःथःगु पहिचान मालाच्वंगु इलय् लाक्क सकस्यां नेवाःया पहिचानयात धाःसा लाकमं हे च्वाना बिउगु दु। नेवाः धइपिं न्ह्यागु याःसां बाय् न्ह्याःगु धाःसां जिउपिं कतांमरि थें जक खने दया वल। पाकलं जक हिसाब याःसां नं नेवाः व तामांग जनसंख्या उलिउलि तुं ५.५ प्रतिशतया ल्याखय् दुसा लागा धाःसा गथे नेवाःयात ९२९ वर्ग किलोमिटर (०.६ प्रतिशत भूभाग) जक? सकलें म्वायेमाःसा नेपालमण्डलय् च्वनीपिं म्वायेम्वाः ला? थुलि तकं बिचाः मयासे अझ ला गुपिं नेवाः नेताःत थाय् चिकू जूसा झन राज्य न्ह्याके अःपुइ धकाः बिचाः तइपिं तकं दुगु जुयाच्वन। तकू जुल कि नेवाःयात थाकुइ धइगु बिचाः वय्कःपिनिगु जुयाच्वन। नेवाः राज्यया भूभाग चिकूसां थ्व थाय्या गुणस्तर स्वयेमाः धकाः धयाच्वन। छिमिसं राजनीति हे मथू धकाः आलोचना याइपिंत ब्वः बियाच्वन। नेवाःया थाय् तकू वा चिकू बाय् गुणस्तरीय बाय् आकारया गुगुं खँ मखु। थ्व ला मुक्कं नेवाःया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक महत्व दुगु, नेवाःया जीवननाप भ्यले पुना वनाच्वंगु नेवाः पहिचान नेवाः थाय्बाय् नेपालमण्डलया खँ खः। थौं नं नेवाःया बसोवास थुगु थासय तामांगया स्वयां म्हो मजूगु व अझ यचुक सी दुगु छस्वाःगु थाय्त दनि। नेवाः नाप स्वापू हे मदुगु नेवाः पहिचानया गुगुं भू हे मदुगु, नेवाःत गबलें मच्वंगु थाय्यात नेपालमण्डल जुइमाः धकाः सुनां नं धाःगु मदु। थ्व ला नेवाःतय्सं थःगु ऐतिहासिक पहिचान दुगु थासय् थौं तकं अझं नेवाःत च्वनाच्वंगु ल्याखं थ्व नेवाः पहिचान, नेवाः लागा जुइमाः धकाः जक धाःगु खः। हाकनं नेवाः राज्यय् नेवाः जक च्वनी व च्वनेमाः धइगु नं ला मदुनि। तामांगत नं थन हे च्वनाच्वंगु खःसा उमित भागं दयेमाःगु नेवाःयात माःगु मदु, तर नेवाःया जनसंख्याया अनुपातया ल्याखं, प्राकृतिक स्रोत बँाडफँाडया ल्याखं नेवाःया पहिचानया ल्याखं नेपालमण्डलय् जुइमाःगु लागा नेवालं त्वःते फइ मखु। यदि नेपालमण्डलया लागा थौं पाय्छि मजुइक मेमेगु प्रदेशय् ब्वथला बिउसां थ्व संघर्ष कन्हय् ला मयाइ हे मखु। नेपालमण्डलया लागा भाग तयाः इना बिउगु सीक सीकं कन्हय्या पुस्ता गथे सुम्क च्वनी ?

५.६ प्रतिशत नेवाःतय्गु भूभाग गथे जुयाः ०.६ प्रतिशत जक? थ्व ला नेवाः नेतात सुम्क च्वंगुलिं "नेपालमण्डलया घना बस्ती दुगु छेँ जक नेवालं थःगु धाये दइ, नेपालमण्डलया बुँ , गुँ व प्राकृतिक स्रोत नेवालं थःगु धाये दइ मखु" धकाः हेपे याना हःगु सिबे मेगु छुं मखु। नेवाःया लागायात तामांगतय्त बियाः उमित हे च्वय्च्वय् तयाः राजनीति यानाच्वंगु ला पुलांगु हे खँ जुल। आः हाकनं नेवाःया नापं तामांगया लागा खय्ब्रम्हूतय् लागिं धकाः दयेकूगु न्हूगु प्रदेश नारायणी व सुनकोशी यानाः भाग तया बिल ।

थौं नं मध्यमाञ्चलया १२ गू जिल्लाया आपालं भूभागय् छस्वाः जुइक नेवाःत तामांगत स्वयां अप्वः ल्याखय् च्वनाच्वंगु थाय् दु। स्वाभाविक कथं देय्या ७५ जिल्लां हे येँ, यल व ख्वपय् मनूत माइग्रेसन जुयाः च्वं वयाच्वंबलय् नुवाकोट, काभ्रे पलाञ्चोक, सिन्धुपाल्चोक, दोलखा, रामेछाप, सिन्धुलीया नेवाःत झन च्वं वइगु हे जुल। अथे जुयाः जनगणनाय् उगु थासय् नेवाःया संख्या जनगणनाया परिभाषा कथं म्हो जुइ। थुपिं जातजाति कथंया माइग्रेसनया तथ्यांक व जातजाति कथं जनसंख्याया वृद्धि दर स्वयेबलय् यचुक सी दु। अथे धकाः दोलखाय् च्वंपिं नेवाःत विभिन्न सुविधाया निंतिं थौं स्वनिगलय् वल, उपिं आः गबलें नं दोलखाय् लिहां वनी मखु धइगु मखु। अथे हे तुं नुवाकोट त्रिशुलीया नेवाःत नं विभिन्न सुविधाया निंतिं येँय् च्वं वल, आः उपिं गबलें नं नुवाकोटय् लिहां वनी मखु धइगु मखु। सिन्धुपाल्चोक, दोलखा, रामेछापया नेवाःत ब्यापार यायेत, विभिन्न सुविधा कायेत रौतहट, धनुषा, सिराह, सप्तरी वनाच्वन धायेवं उपिं आः गबलें नं थःगु जन्म भूमि लिहां वनी मखु धइगु मखु। गुगुं सुविधा उपभोग यायेत जक वंपिं ला कन्हय् थःगु जन्म भूमिइ सुविधा दयेवं छन्हु लिहां वइ। थ्व सम्भावना संघीय राज्य प्रणाली जुइबलय् अझ अप्वः दु। छाय्धाःसां थःगु हे थासय् सुविधा दये धुनेवं स्वइतं नं थःगु जन्मछेँ त्वःताः वहे सुविधा उपभोग यायेत मेगु प्रदेशय् वने माली मखु। जनगणनाया जातजातिया म्ह ल्याःया तथ्यांक जक स्वयाः थुज्वःगु खँ खने दइ नं मखु। अथे हे तुं थीथी कारणं येँ, यल, ख्वप दुहां वयाच्वंपिं संघीय संरचनाय् थःथःथु थासय् सुविधा दयेवं उपिं नं थःथःगु थासय् हे लिहां मवनी धइगु मदु। लुमंकेबहः जू, नेपाःया जातजाति मध्ये दकलय् अप्वः माइग्रेसन जुयाच्वंगु जाति ब्रम्हू, क्षेत्री खःसा वयालिं नेवाः खः। उकिं कन्हय् संघीय प्रणाली जुइगु इलय् दकलय् अप्वः मनूत माइग्रेट जुइगु जातित ब्रम्हू क्षेत्री जुइसा वयालिं नेवाःत हे जुइ। उकी मध्यय् नं दकलय् अप्वः मनूत माइग्रेसन जूगु खने दइगु थाय् धइगु दकलय् अप्वः जनसंख्या दयाच्वंगु नेपालमण्डलय् हे जुइगु यचुक सीदु। अझ ला नेपाःया राजधानी हिलेवं थ्व तीब्र रुपं न्ह्यायेफु।
सकस्यां थःथःगु पहिचान मालेत स्वयाच्वंगु इलय् थौं नेपाःया छगू समृद्ध जाति नेवाःया पहिचान तंके कथं नेवाःयात अपमान जुइकथं हेपे यानाः नेवाःतय्त हे छ्यलाः नेवाः लागा प्रस्तुत यायेगु ज्या याःगु दु। नेवाःतय्सं जातीय स्वशासनयात स्वीकार याःसां नं गुगुं हालतय् थ्व १४ प्रदेशय् नेवाः राज्ययात धकाः फ्याना तःगु नेपालमण्डल भूमियात स्वीकार याये मजिउ। थुकियात गुम्ह नं नेवालं स्वीकार यानाः न्ह्याः वनेगु कुतः यात धाःसा व ति तःधंगु दुःख नेवाःया लागिं मेगु जुइ मखु। नेवाः जनसंख्या, नेपालमण्डल लागाया जनसंख्या व जाति व भूमिया अनुपात तकं पाय्छि मजूगु, छगू राज्य म्वायेत वयाके दये माःगु प्राकृतिक स्रोतया बाडपँकाडय् सन्तुलन मदुगु, नेवाःया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक पहिचानया थाय् तकं मेमेगु प्रदेशय् ब्वथलाः नेवाः पहिचानयात न्हुया तःगु १४ प्रदेश दुने लाकातःगु नेवाः राज्यया थ्व लागायात नेवालं समर्थन याये मजिउ ।

gibinod@yahoo.com

(क्वचाल)

More Stories Like this