नेपालमण्डलया म्ह व ल्हाःतुति त्वाल्हायेगु कुतः

बिनोद साय्मि (आल)

सन्दर्भ: १४ प्रदेशया नक्सा

नेवाः थाय्बाय्:

नेवाःया हे नां क्वकयाः "नेपाल" देसया नां च्वन। उलि उलि मछि ताःहाकःगु स्वर्ण इतिहास दयाः द्वलंद्वःदँ तकं देय् न्ह्याका वयाच्वंपिं नेवाःतय्गु लागा थौं येँ, यल, ख्वप, धुलिखेल जःखः व चित्लाङय् दुने कुना बीगु कुत याःगु दु। नेपालमण्डल नेवाःया लागाय् दुने दयेका तःगु देगः, ६४ शिवलिङ्ग, २४ बौद्धपिठ, नेवाःतय्सं हे राज्य याना वयाच्वंगु दोलखा, नुवाकोट, नेवाःत थौं नं आपालं ल्याखय् च्वनाच्वंगु धादिङ, रामेछाप व सिन्धुलीया गाविसत नेवाः पहिचानया थाय् मखुत ला? पृथ्वीनारायण शाहं षडयन्त्र यानाः नेपाः लाका कासांनिसें हे राज्य शक्तिं नेवाःतय्त कमजोर यायेगु यात। नेपाःया शासक वर्ग व शासक जाति ब्रम्हू, खय्तय्सं ब्यक्तियात पद व तक्माया लोभय् तक्यंकाः सुं नेवाः ब्यक्तिया उन्नति याना बिउगु दइ तर सामूहिक रुपं नेवाः जाति, भाषा, संस्कृति, समान अधिकारया ल्याखं साम, दाम, दण्ड, भेदया दक्व ज्याभः छ्यलाः नेवाःतय्त धाःसा कमजोर यायेगु ज्या यानाच्वंगु हे खः। थ्व हे निरन्तरतायात बः बी कथं थौं वयाः राज्य पुनर्संरचना समितिं पित हःगु नेपालमण्डल प्रदेश धकाः फ्याना तःगु लागां नं क्यं। प्रदेशया नामं "नेवाः" नां छगू दत धकाः लय्ताये माःगु छुं मदु। नेपालमण्डल, नेवाः प्रदेशया लागा धइगु येँ, यल, ख्वप, धुलिखेल जःखः, चित्लाङ जक मखु, थ्व ला नेवाः लागाया छ्यं जक खः। थौं राज्य पुनर्संरचना समितिं पित हःगु १४ प्रदेशया नक्साय् नेवाः राज्ययात नेपालमण्डल लागाया छ्यं छगः जक ध्यनाः नेवाः राज्यया नामं ल्यंकाः म्ह, ल्हाः तुति त्वाःल्हानाः तामांगसालिंग, न्हू दयेकूगु नारायणी व सुनकोशी प्रदेशय् ब्वथला बिउगु दु। नेपालमण्डल लागा ब्लथलाः इना बीगु ज्या मेपिंसं याःगु खःसा अपाय्च्वः आश्चर्य मजुइगु खः तर नेवाः नेता धाःपिं हे नेवाः जातियात कमजोर यायेत नेपालमण्डलया म्ह, ल्हाः तुति ध्यनाः भाग तयाः इना बीगु ज्याय् न्ह्यःने न्ह्यःने च्वना बिउगु धाःसा धाथें नं दुःखया खँ जूगु दु ।

नेवाःया ऐतिहासिक नेवाः पहिचान दुगु नेपालमण्डल लागा मध्यमाञ्चलया १२ गू जिल्ला दुने लाः। थौं तक नं नेवाःत १२ जिल्लाया थाय्थासय् आपाः म्हो जुयाः च्वनाच्वंगु हे दुसा थुकिया दथुया भूभागय् ला तामांग स्वयां नेवाःया ल्याः म्हो मजू। थौं नं पूर्वया रामेछाप, दोलखांनिसें छस्वाः जुइक न्ह्याः वयाच्वंगु नेवाःया बस्ती दथुइ येँ, यल व ख्वप जुजुं पश्चिमया नुवाकोट व धादिंग तक नेवाःया बस्ति यचुक सी दुसा उगु थासय् तामांगतय्सं दाबी यायेगु आधार नं खने मदु । अझ ला धादिङया नं पश्चिम वंसा नेवाः बस्ती स्वाक्क तुं गोरखाया नेवाः बस्ति दु। हाकनं पूर्वय् वंसा रामेछापया नेवाः बस्ति स्वाक्क ओखलढुङ्गाय् नेवाः बस्ती दु। थुकथं नेवाःतय्गु बस्ति अप्वः म्हो जुयाः न्यंकं दुसा, मू कथं नेवाःया बस्ति धाःसा पुर्व पश्चिम ब्यानाच्वंगु खः। थुकथं पूर्व पश्चिम ब्यानाच्वंगु नेवाः बसोबासयात बांलाक अध्ययन मयासे हे नेवाःयात छचाःलिं तामागं घेरे यानाच्वंगु दु धइगु भ्रामक प्रचार यानातल। नेवाःया छचाःलिं तामांगत जक जुइत ला चाकःलिं तामांगतय् वस्ती दुगु जुइ माल। अथे ला गनं नं मदु। उकिं नेवाःया छचाःलिं तामांगत मदु, थ्व भ्रामक प्रचार जक खः ।

नेवाःत देश दयेकाः, गां दयेकाः, त्वाः दयेकाः छथाय् मुनाः च्वनेमाःपिं जाति खः, छरे जुयाः च्वनीपिं मखु। थौं थ्वहे छथाय् मुनाच्वनेगु नेवाःतय् जातीय गुणय् राजनीति म्हिताच्वन। पृथ्वीनारायण शाहं नेपाः लाका कायेधुंकाःनिसें थौं तकं शासक वर्गतय्सं नेवाःतय्गु लागाय् आपालं आपाः ल्याखय् गैर नेवाःतय्त उमिगु सुभचिन्तक जूगुलिं तये हयेगु दीर्घकालिन योजना न्ह्याकल। लिसें नेवाः च्वनाच्वंगु थायस् यक्व माइग्रेट मनूत नं राजधानी जूगुया ल्याखं, सुबिधाया ल्याखं, नोकरी, ज्या यायेत आदिया ल्याखं दुहां वयां तुं च्वन। थथे नेपाःया कुंकुलामं नेवाःतय्गु लागाय् मनूत च्वं वयाच्वंगु इलय् तामांगत नं नेवाः दुगु थासय् दुहां मवइगु धइगु जुइ मखुत। तामांगत नं नेवाःत च्वनाच्वंगु थासय् सुविधा, ज्या, शिक्षा, स्वास्थ्य आदिया ल्याखं दुहां वइगु स्वाभाविक खः। अथे जुयाः नेवाः च्वनाच्वंगु थासय् नेवाःत छगू लाख दुसां नेवाः अल्पमत खने दयाच्वंगु जक खः ।

नेवाः आन्दोलन:

नेवाःतय्सं भाषिक आन्दोलन मेमेपिं जाति/जनजातिं न्ह्याके स्वयाः यक्व न्ह्यः न्ह्याकूगु खः। थौं नेवाःया भाषिक आन्दोलन जातीय आन्दोलनय् हिला वःगु दु। थुलि ई दुने थीथी पार्टीं प्रेरितपिं थीथी विचारधारां प्रभावित जूपिं नेवाःतय्सं न्हून्हूगु नेवाः खलः, पुचः थःथः यसें म्हतिं म्हतिं स्वना नं हल। उपिं मध्ये गुलिं ला तना नं वन। थथे यायेगुया मू ल्हाः धाःसा न्ह्याबलें राजनैतिक पार्टीतय्सं नेवाःतय् दथुइ थःथःगु पार्टीया बर्चस्व दयेका तयेत स्वःगुलिं खः। नेवाःत राजधानीइ च्वनाच्वंगु जूगुलिं सकलें पार्टीतय्त राजधानी दुगु थासय् थःगु प्रभाव प्रभुत्व कायम यायेगु आवश्यक नं जुइ। अथे जुयाः हे नेवाःतय्त राजनैतिक पार्टी व शासक वर्गं न्ह्याबलें छगू चिउताः कायेमाःपिं जाति कथं कयातल। थुकथं नेवाःतय्त न्ह्यागुं राजनैतिक पार्टीतय्सं भिं बाय् मभिंगु न्ह्यागु कथं चिउताः कायेगु यानाच्वंसां नेवाःतय्सं थुकियात भिंगु लँपुइ यंकेत देसय् समान हक अधिकारया मंकाः सः ज्वनाः सकस्यां भिंया निंतिं छ्यला यंके माःगु खः। बरु थुकिया अःखः नेवाःतय्त (अथे धायेबलय् नेवाः नेतातय्त) थीथी राजनैतिक पार्टीतय्सं छ्यलाः नेवाःया कुचा थलेगु, नेवाःयात ल्वाकेगु, नेवाःयात कमजोर याकेगु ज्याय् उपिं पार्टीत, शासक वर्ग जकं सफल जुयाच्वन ।

थौं नेपाः संघीय संरचनाय् वनाः युगान्तकारी परिवर्तन जुइगु ज्या जुयाच्वंगु इलय् तकं नेवाः नेता सकलें छम्ह जुइ फयाच्वंगु खने मदयाः "नेवाःत मां मदुम्ह मचा" थें जुया बिउगु दु। थुकिया भू दशरथ रंगशालाय् नेवाः राज्य घोषणा सभाय् नेपालमण्डलया नक्सा पिकाये मजिउ व पिकायेका बी मखु, नेपालमण्डलया नक्सा पिकाःसा नेवाः संघर्ष समितिइ च्वने मखु धापिं नेवाः नेता धाःपिं पिहां वःगुलिं छ्याताहां उला बिल। दशरथ रंगशालाय् अपाय्धंगु नेवाः राज्य घोषणा याये फुपिं नेतातय्सं नेवाः राज्य गन ले धका क्यना बी मफुगु दुःखया खँ खः। नेवाः राज्यया नक्सा पिथनेत दक्व तयारी याना तःगु जुयाः नं छम्ह निम्ह नेवाः नेतातय्सं नेवाः राज्यया नक्सा पिकायेत माने मजू धायेवं छु दक्व नेवाःत सलिंचाय् लः तयाः क्वब्वाः वनेगु ला ?

(ल्यं कन्हय्या ल्याखय्)

More Stories Like this