नेपालमण्डलया म्ह, ल्हाःतुति त्वाल्हाना इना बिइगु कुतः

सन्दर्भ - १४ प्रदेशय् नेपालमण्डल लागा

बिनोद साय्मि 'आल'

» नेवाःतय्गु मू बस्ति पुर्व पश्चिम ब्यानाच्वंगु खः, तामांगं नेवाःतय्त छचालिं घेरे याना तःगु गन नं मदु
» नेवाः देय् दबूलिं नेपालमण्डलया नक्शा छगू हे सुं तंचाइ धकाः पिमकाःसा गथे नेवाः राज्य धस्वाइ ?
» १४ प्रदेशय् नेवाः राज्ययात फ्याना तःगु नेपालमण्डल भूमियात नेवाः नं स्वीकार याये मज्यू

नेवाः थाय्बाय्
नेवाःया हे नां क्वःकया 'नेपाल' देसया नां च्वन । उलिउलि मिछं ताःहाकःगु स्वर्ण ईतिहास दया द्वलंद्वः दँ तकं देय् न्ह्याका वया च्वंपिं नेवाःतय्गु लागा थौं येँ, यल, ख्वप धुलिखेल जःखः व चित्लाङय् दुने कुना बिइगु कुत याःगु दु । नेपालमण्डल नेवाःया लागाय् दुने दयेकाः तःगु देगः, ६४ शिवलिङ्ग, २४ बौद्धपिठ, नेवाः नं सदां राज्य याना वयाच्वंगु दोलखा, नुवाकोट, नेवाःत थौं नं आपालं आपाः ल्याखय् च्वनाच्वंगु धादिङ, रामेछाप व सिन्धुलीया गाविसत नेवाः पहिचानया थाय् मखुत ला ? पृथ्वीनारायण शाह नं षडयन्त्र याना नेपाः लाका काःसां निसें हे राज्य शक्तिं नेवाःतय्त कमजोर यायेगु यात । नेपाःया शासक वर्ग व शासक जाति ब्रम्हु खय्तय्सं व्यक्तियात पद व तक्माया लोभय् तक्यंका सुं नेवाः व्यक्तिया उन्नति याना व्यूगु दइ तर सांगठनीक रुपं नेवाः जाति भाषा, संस्कृति, समान अधिकारया ल्याखं साम, दाम व दण्ड भेदया दक्व ज्याभः छ्यलाः नेवाःतय्त धाःसा कमजोर यायेगु ज्या यानाच्वंगु हे खः । थ्व हे निरन्तरता यात बः बिइ कथं थौं वया राज्य पुनर्संरचना समितिं पित हःगु नेपालमण्डल प्रदेशयात धका फ्याना तःगु लागां नं क्यं । प्रदेशया नामं 'नेवाः' नां छगू दत धकाः लय्ताय् माःगु छुं मदु । नेपालमण्डल नेवाः प्रदेशया लागा धइगु येँ, यल, ख्वप, धुलिखेल जःखः, चित्लाङ जक मखु थ्व ला नेवाः लागाया छ्यं जक खः । थौं राज्य पुनर्संरचना समितिं पित हःगु १४ प्रदेशया नक्शाय् नेवाः राज्ययात नेपालमण्डल लागाया छ्यं छगः जक ध्यना नेवाः राज्यया नामं ल्यंका म्ह, ल्हाःतुति त्वाः ल्हाना तामांगसालिंग न्हू दयेकूगु नारायणी व सुनकोशी प्रदेशय् ब्वथला ब्यूगु दु । नेपालमण्डल लागा ब्व:थला इना बिइगु ज्याय् मेपिंसं यासा अपायच्वं आश्चर्य मजुइगु खः तर नेवाः नेतात धाःपिं हे नेवाःयात कमजोर यायेत नेपालमण्डलया म्ह, ल्हाःतुति ध्यना भाग तया इना बिइगुलिइ न्ह्यःने न्ह्यःने न्ह्याः जूगु धाःसा नेवाःया निंतिं दुःखया खँ जुल ।

नेवाःया ऐतिहासिक नेवाः पहिचान दुगु नेपालमण्डल लागा मध्यमांचलया १२ गू जिल्ला दुने ला । थौं तकं नं नेवाःत १२ गू जिल्लाया थाय्थासय् आपा म्ह्व जुया च्वनाच्वंगु हे दूसा थुकीया दथूया भू-भागय् ला तामांग स्वयां नेवाःया ल्याः म्हो मजू । थौं नं पुर्वया रामेछाप, दोलखा निसें छस्वाः जुइक न्ह्सयाः वयाच्वंगु नेवाःया बस्ती दथुइ येँ, यल व ख्वप जुजुं पश्चिमया नुवाकोट व धादिंग तक नेवाःया बस्ति यचुक सीदु सा उगु थाय् तामांगतय्सं दाबी यायेगु आधार नं खनेमदु । अझ ला धादिङया नं पश्चिम वंसा नेवाः बस्ती स्वाक्कतुं गोरखाया नेवाः बस्ति दु । हाकनं पूर्वय् वंसा रामेछापया नेवाः बस्ति स्वाक्क ओखलढुङ्गाय् नेवाः बस्ती दु । थुकथं नेवाःतय्गु बस्ति अप्वः म्ह्व जुया न्यंकः दूसा मू कथं नेवाःया बस्ति धाःसा पूर्व-पश्चिम ब्यानाच्वंगु खः । थुकथं पूर्व-पश्चिम ब्यानाच्वंगु नेवाः बसोबासयात बांलाक अध्ययन मयासें हे नेवाःयात छचालिं तामागं घेरेयाना च्वंगु दु धइगु भ्रामक प्रचार यानातःल । नेवाःया छचालिं तामांगत जक जुइत ला चाकिलं तामांगत जुइमाल । अथे ला गनंनं मदु । उकें नेवाःया छचाःलिं तामांगत मदु थ्व भ्रामक प्रचार जक खः ।

नेवाःत देश दयेका, गां दयेकाः, त्वाः दयेका छथाय् मुना च्वनेमापिं जाति खः छरे जुया च्वनीपिं मखु । थौं थ्व हे छथाय् मुना च्वनेगु नेवाःया गुणय् राजनिति म्हिताच्वन । पृथ्वी नारायण शाह नं नेपाः लाका कायेधुंका निसें थौं तकं शासक वर्गतय्सं नेवाःतय्गु लागाय् आपालं आपा ल्याखय् गैर नेवाःतय्त उमिगु सुभचिन्तक जूगुलिं तये हयेगु दिर्घकालिन योजना न्ह्याकल । लिसें नेवाः च्वनाच्वंगु थायस् यक्व माइग्रेत मनूत नं राजधानी जूगुया ल्याखं, सुबिधाया ल्याखं, नोकरी ज्या यायेत आदिया ल्याखं दुहा वयातुं च्वन । थथे नेपाःया कुं-कुलामं नेवाःतय्गु लागाय् मनूत च्वं वयाच्वंगु इलय् तामांग त नं नेवाः दुगु थासय् दुहां मवइगु धइगु जुइमखु । तामांगत नं नेवाःत च्वनाच्वंगु थासय् सुविधा, ज्या, शिक्षा, स्वास्थ्य आदिया ल्याखं दुहां वइगु स्वभाविक खः । अथे जुया नेवाः च्वनाच्वंगु थासय् नेवाःत छगू लख दूसां नेवाः अल्पमत खने दयाच्वंगु जक खः ।

नेवाः आन्दोलन
नेवाःतय्सं भाषिक आन्दोलन मेमेपिं जाति-जनजातिं न्ह्याके स्वयां यक्व न्ह्यः न्हय्याकूगु खः । थौं नेवाःतय् भाषिक आन्दोलन जातिय आन्दोलनय् हिला वंगु दु । थुलि ई दुने विभिन्न पार्टीं प्रेरितपिं, विभिन्न बिचार धारां प्रभावित जूपिं नेवाःतय्सं न्हू न्हूगु नेवाः खलः पुचः थःथः यःसें म्हतिं म्हतिं स्वना नं हल । उपिं मध्यय् गुलिं ला तना नं वन । थथे यायेगुया मू ल्हाः धाःसा न्ह्याबलें राजनैतिक पार्टितय्सं नेवाःतय् दथुइ थःथःगु पार्टिया बर्चस्व दयेका तयेत स्वगुलिं खः । नेवाःत राजधानीइ च्वनाच्वंगु जूगुलिं सकलें पार्टीतय्तसं राजधानी दूगु थासय् थःगु प्रभाव प्रभुत्व कायम यायेगु आवश्यक नं जुइ । अथे जुया हे नेवाःतय्त राजनैतिक पार्टी व शासक बर्गतय्सं न्ह्यावलें छगू च्यूताः कायेमाःपिं जाति कथं कयातल । थुकथं नेवाःतय्त न्ह्यागुं राजनैतिक पार्टितय्सं भिं बाय् मिभंगु न्ह्यागु कथं च्यूताः कायेगु यानाच्वंसां नेवाःतय्सं थुकियात भिंगु लँपुइ यंकेत देसय् समान हक अधिकारया मंकाः सः ज्वना सकस्यां भिंया निंतिं छ्यला यंके माःगु खः । बरु थुकिया अःखः नेवाःतय्त अथे धाये बले नेवाः नेतातय्त विभिन्न राजनैतिक पार्टीतय्सं छ्यला नेवाःया कुचा थलेगु, नेवाःयात ल्वाकेगु, नेवाःयात कमजोर याकेगु ज्याय् उगू पार्टीया शासक बर्गत जकं सफल जुयाच्वन ।

थौं नेपाः संघीय संरचना वना युगान्तकारी परिवर्तन जुइगु ज्या जुयाच्वंगु इलय् तकं नेवाः नेताः सकलें छम्ह जुइ फयाच्वंगु खनेमदया 'नेवाःत मां मदुम्ह मचाः' थें जुयाब्यूगु दु । थुकिया भू दशरथ रंगशालाय् नेवाः राज्य घोषणा सभाय् नेपालमण्डलया नक्शा पिकायेगु मज्यू व पिकायेका बिइ मखु, नेपालमण्डलया नक्शा पिकाःसा नेवाः संघर्ष समितिइ च्वनेमखु धइपिं नेवाः नेताः धाःपिं पिहां वःगुलिं छ्यातां उला बिल । दशरथ रंगशालाय् अपाय्धंगु नेवाः राज्य घोषणा याये फुपिं नेताःतय्सं नेवाः राज्य गनले धका क्यना बिइ मफूगु दुःखया खँ खः । नेवाः राज्यया नक्शा पिथनेत दक्व तयारी याना तःगु जुया नं छम्ह निम्ह नेवाः नेताःतय्सं नेवाः राज्यया नक्शा पिकायेत माने मजू धायेवं छु दक्व नेवाःत सलिचाय् लः तया दुबिना सिना वनेगु ला ?

नेवाः लागा व नेवाः न्ह्यलुवा
नेवाः न्ह्यलुवातय्सं नेपालमण्डलया लागा व तामांगया लागा विवादयात सदां छुं मखुथें चिधंगु खँ कथं कायेगु यात । तःदँ न्ह्यः हे माओवादिं जनयुद्धया इलय् हे जिल्ला जिल्ला ब्वथला नेवाःयात येँ, यल व ख्वप स्वंगू जिल्लां जक तया हःबलय् हे नेवाः नेतातय्सं पाय्छि मजूगु खँ धयाजुइ माःगु खः । अथे मयाना द्वंकल । माओवादिं नं उगुकथं नेवाः भावना अःखः ज्या याये मज्यूगु थुइके माः । उबलय् थ्व छुं मखु, आः यात अथें जक ज्याना तःगु धका सुम्क च्वनाच्वन । उबले द्वंकूगुया लिच्वः आः खनेदत । अझला राजेन्द्र श्रेष्ठं बांलाक्क अध्ययन मदयेकं बाय् छगू राजनैतिक भाषण कथं बाय् तामांगतय्त ल्ह्ववने कथं नेवाःतयगु थाय् धैगु धुलिखेल व चित्लाङ जक खः धका थाय्थासय् भाषण याना जुया नेवाःतय्त मानसिक रुपं हे कमजोर यायेगु सुरु यासें नेवाःया म्ह, ल्हाःतुति त्वथलेगु क्रम दकलय न्हापा न्ह्याकाल । भलसा काये वय्कपिंसं न्हापाया थःगु कमजोरीयात दुनुगलं निसें थुइका कया सकस्यां भिंया निंतिं थःगु बिचाः व ई छ्यली । नेवाः देय् दबुलिं नेवाःतय्गु लागा ऐतिहासिक नेवाः पहिचानया भुमि खः धायेगु याःसां देय् दबूया सः धाःसा सुनानं ताइभनं छुं-प्वालय् सुला हाला च्वंथें खः ला धइथे च्वं । संविधान सभाय् नं नेवाः लागायात कया सुनां नं च्यूता प्वंका न्ववापिं सुं छम्ह सभासद मखना । छम्हयां छम्ह जक जूसां नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया सभासद बुद्ध साय्मिं नेवाः लागा धका फ्याना तःगु लागाय् असहमत क्यंसें निगूलिं नक्शायात समर्थन मयासें फरक मत तःगु जुयाच्वन । नेपाः राष्ट्रिय पार्टीं संविधान सभाय् सभासद बुद्ध साय्मि पाखें पेश याःगु नक्शाय् अझं नं अध्ययन यायेमाःगु आवश्यक दनी थुज्योगु अध्ययन न्ह्याकातुं च्वने नं माः दिपाः काये मज्यू । उगु नक्शा व फरक मत छु खः स्वयेत क्वय्या वेब साइतय् झासं-
http://www.can.gov.np/doc_folder/225State%20Restructuring%20Committtes%20Concept%20paper2.pdf

माओवादीं नेपाःया संघीय संरचना धका जनयुद्धया इलय् छगू खाकाया नक्शा पिथने धुंका वयां ल्यूल्यू न्ह्याःन्ह्याःपिसं थः यःयःथें नेपाःया संघीय नेपाःया नक्शाया खाका दयेका हल। अथे याःपिं सकसिनं माओवादीं थें नेवाःयात येँ, यल व ख्वप स्वंगू जिल्ला जक तया सिमाना ब्वथला हलं नं नेवाः नेतात म्हुतुइ धौ फिना च्वनेमज्यूगु खः । थथे सुम्क च्वने बले ला मेपिसं समर्थन याःगु भापिया काइ । थौं अथे हे जुया बिल । राज्य पुनर्संरचना समितिं पिकाःगु नक्शाय् नेवाः राज्यया लागा धका येँ, यल ख्वपया दक्वं थाय्, धुलिखेल जःखः व मकवानपुरया निगू गाविस बज्रबाराहि व चित्लाङ जक याना ९२९ स्वायर वर्ग किलोमिटर ०.६ प्रतिशत भूभाग जक तया तःगु दु । थुगु नक्शा संबिधान सभाय् छलफल वने धुंका तिनि बल्ल लिबाक जूसां नेवाः देय् दबूलिं नेवाःया लागा उलि जक मखु धकाः न्ववाना हल । उलि धया हाकनं नेवाः देय् दबू सुम्क च्वनाच्वंगु खनेदु । थौंया मू वंगु ई दिपाः कया सुम्क च्वनेगु, देनाच्वनेगु ई मखु । थुकिया समाधानया निंतिं नेवाःतय्सं नेवाः देय् दबुलिं छुं यानाच्वनले धइगु खँत न्यने तकं मखंना नेवाःतय्गु नुगः तसकं क्वतुं । अझ नेवाः राज्य थुलि खः थुलि जुइमा धका दँदँ निसें नेवाः देय् दबूलिं बिषेशज्ञ तया तयार याःगु नक्शा पिकायेत तकं नेवाः देय् दबुलिं अँट तक याःगु मखःना नेवाःतय् नुगः तसकं ख्वः । सारा संसारं नक्शा पिकाना छलफलय् हये ज्यू संबिधान सभाय् पेश याये ज्यूसा, नेवाः देय् दबूलिं जक छाय् दयेका तःगु नक्शा छलफलय् महःगु ? सुं तं चाइ धकाः पियाच्वनेगु ला पाय्छि जुइमखु । दँदँ बिइक प्राविधिक ईतिहासकार, बिशेषज्ञ तया दयेकूगु नक्शा छगू तकं पिकायेत लिफः स्वयाच्वने माःगु छुं मदुथें च्वं । झीत सुयां लागा लाका काये माःगु नं मदु, नेवाः पहिचानया थाय्बाय् त्वतेगु नं मज्यू । थुकिया बिरोध ला सुनानं यायेमाःगु थें मता ।

नेवाःया लागिं थःगु जीवन जःछि पाना जूपिं नेवाः नेतात नं थौं जि स्वतन्त्र जि मानवअधिकारवादि जक धया जुइगु ई नं मदये धुंकल । नेवाः लागा तंकेत्यंगु इलय् न्ह्यःसू चायेका स्वतन्त्र धःका मानवअधिकारवादि जक धया च्वंसां कन्हय् ला छिकपिन्त नं शान्ति दइ थें मखना । थौं थःगु नेपालमण्डलया ला भाग इना जूगु पने मफुसा छु कन्हय्या पुस्तां छिकपिनिगु जय जय कार याइथें च्वंला ?

नेवाः लागा भाग तया बिइ दइ मखु
देसय् थौं सकस्या थःथगु पहिचान मालाच्वंगु इलय् लाक्क सकस्यां नेवाःया पहिचानयात धाःसा लाकमं हे च्वाना ब्यूगु दु । नेवाः धइपिं न्ह्या:गु याःसां बाय् न्ह्याःगु धाःसां ज्यूपिं कतांमरि दयेका म्हितेगु न्ह्यब्वसाः दयेका तःगु खनेदया वल । पाकलं जक हिसाब याःसां नं नेवाः व तामांग जनसंख्या उलिउलितुं ५.५ प्रतिशतया ल्याखय् दुसा लागा धाःसा गथे नेवाःयात ९२९ स्वार्य बर्ग किलोमिटर ? ०.६ प्रतिशत भूभाग जक सकलें म्वायेमाः सा नेपालमण्डलय् च्वनीपिं म्वायेम्वा ला ? थुलि तकं बिचाः मयासें अझला गुपिं नेवाः नेताःत थाय् चिकू जूसा झन राज्य न्ह्याके अःपुइ धका बिचाः कयाच्वन । तःकू जुलकि नेवाःयात थाकुइ धइगु बिचाः याइपिं जुयाच्वन । नेवाः राज्यया भूभाग चिकूसां थ्व थाय्या क्वालिटि स्वयेमा धका धयाच्वन । छिमिसं राजनिति हे मथू धका राजनिति थुम्ह जुया झंगः ल्हायेगु यानाच्वन । नेवाःया थाय् तःकू वा चीकू, क्वालिटि वा क्वान्टिटिया गुगुं खँ मखु । थ्व ला मुकं नेवाःया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक महत्व दूगु, नेवाःया जीवन नाप भ्यलय् पुना वनाच्वंगु नेवाः पहिचान नेवाः थाय्बाय् नेपालमण्डलया खँ खः । थौं नं नेवाःया बसोवास थुगु थासय् तामांगया स्वया म्हो मजूगु भूभाग अझं यचुक सी दूगु छस्वाःगु थाय्त दनी । नेवाः नाप स्वापू हे मदुगु नेवाः पहिचानया गुगुं भू हे मदूगु, नेवाः गबलें मच्वंगु थाय्यात नेपालमण्डल जुइमा धाःगु मदु सुनानं । थ्व ला नेवाःतय्सं थःगु ऐतिहासिक पहिचान दूगु थासय् थौं तकं अझं नेवाःत च्वनाच्वंगु ल्याखं थ्व नेवाः पहिचान, नेवाः लागा जुइमा धइगुया खँ जक खः । हाकनं नेवाः राज्यय् नेवाः जक च्वनी व च्वनेमाः धइगु नं ला मदुनी । तामांग त नं थन हे च्वनाच्वंगु खः सा उमित भागं दयेमाःगु नेवाःयात माःगु मदु तर नेवाःया जनसंख्याया अनुपातया ल्याखं प्राकृतिक स्रोत बँडफँडया ल्याखं, नेवाःया पहिचानया ल्याखं नेपालमण्डलय् जुइमाःगु लागा नेवाः नं त्वते फइ मखु । यदि नेपालमण्डलया लागा थौं पाय्छि मजुइक मेमेगु प्रदेशय् ब्वथला ब्यूसां थ्व संघर्ष कन्हय् ला मयाइ हे मखु । नेपालमण्डलया लागा भाग तया इनाब्यूगु सिइक सिइकं कन्हय्यापिं गथे सुम्क च्वनी

५.६ प्रतिशत नेवाःतय्गु भूभाग गथे ०.६ प्रतिशत जक ? थ्व ला नेवाः नेताःत सुम्क च्वंगुलिं 'नेपालमण्डलया घना बस्ती दूगु छेँ जक नेवाः नं थःगु धाये दइ, नेपालमण्डलया बुँ, गुँ व प्राकृतिक स्रोत नेवाः नं थःगु धाये दइ मखु' धकाः हेपे याना हःगु सिबें मेगु छुं मखु । नेवाःया लागायात तामांगतय्गुलिइ तया उमित च्वयच्वय् तया राजनीति याना च्वंगु ला पुलांगु हे खँ जुल । आः हाकनं नेवाःया नापं तामांगया लागा खय्ब्रम्हुतय्त धका दयेकूगु न्हूगु प्रदेश नारायणी व सुनकोशी याना भाग तया बिल ।

थौं नं मध्यमाञ्चलया १२ गू जिल्लाया आपालं भूभागय् छस्वा जुइक नेवाःत तामांगत स्वया आपा ल्याखय् च्वंनाच्वंगु थाय् दु । स्वभाविक कथं देय्या ७५ जिल्लां हे येँ, यल व ख्वपय् मनूत माइग्रेसन जुया च्वं वयाच्वं वलय् नुवाकोट, काभ्रेपलाँचोक, सिन्धुपाल्चोक, दोलखा, रामेछाप, सिन्धुलीया नेवाःत झन च्वं वइगु हे जुल । अथे जुया जनगणनाय् उगु थासय् नेवाःया संख्या जनगणनाया परिभाषा कथं म्हो जुइ । थुपिं जातजाति कथंया माइग्रेसनया तथ्यांक व जातजाति कथं जनसंख्याया बृदि दर स्वयेबले यचुक सी दु । अथे धकाः दोलखाय् च्वंपिं नेवाःत विभिन्न सुबिधाया निंतिं थौं स्वनिगलय् वल, उपिं आः गुबलय् नं दोलखाय् लिहां वनी मखु धइगु मखु । अथेतुं नुवाकोट, त्रिशुलिं नेवाःत येँ विभिन्न सुबिधाया निंतिं च्वं वल आः उपिं गुबलें नं नुवाकोटय् लिहां वनी मखु धइगु मखु । सिन्धुपाल्चोक, दोलखा, रामेछापया नेवाःत व्यापार यायेत विभिन्न सुबिधा कायेत रौतहत, धनुषा, सिराहा, सप्तरी वनाच्वन धायेवं उपिं आः गबलें नं थःगु जन्म भूमिइ लिहां वनीमखु धइगु मखु । गुगुं सुबिधा उपभोग यायेत जक वंपिं ला कन्हय् थःगु जन्म भुमिइ सुबिधा दयेवं छन्हु लिहां वइ । थ्व सम्भावना संघीय राज

More Stories Like this