जनजातितय् दुने ध्रुवीकरण

- सानुराजा शाक्य

संविधानसभाया चुनाव क्वचाय् धुंकाः आदिवासी जनजाति महासंघ सेरेमोनियल संगठनत थें जक क्रियाशील जुयाच्वंगु दु । संविधानसभाया चुनाव मार्पुत संविधानसभाय् अप्वः धइथें जातिया समानुपातिक प्रतिनिधित्व थ्यनाच्वंगुलिं आदिवासी जनजातितय् मंकाः संघर्षया आवश्यकता मंत ला धइथें च्वंक आदिवासी जनजाति महासंघत कि्रयाशील जुयाच्वंगु मदु । सन् १९९० या राजनीतिक परिवर्तन धुंकाः संघ संगठन चायेकेगुली प्रतिबन्धित मजूगु खुल्ला राजनीतिक वातावरणय् नेपाःया ३७-३८ प्रतिशत दुपिं आदिवासी जनजातिया मंकाः कुसा संगठनया रुपय् नेपाल जनजाति महासंघ (लिपा वनाः आदिवासी जनजाति महासंघ)या गठन जुल । थ्व संगठन नीस्वनेगु ज्याय् नेवाः, मगः, गुरुङ, तामाङ, लिम्बु व राई (राईतय्गु निगू संगठन) जातिया जातीय संगठनतय् तःधंगु भूमिका दु । महासंघया विकास लिपा नेपालय् जातीय समस्या समाधानया आवश्यकताया बारे सघन रुपं बहस जुल । फुक्क पार्टीतसें थ्व समस्यायात सम्बोधन यायेगु आवश्यकता वाःचायेकल । थ्वया दथुइ मूलतः थ्व समस्याया समाधान यायेगु निंतिं संघीय व्यवस्था व जातीय स्वायत्त राज्यया परिकल्पना यानाः नेकपा (माओवादीं) थःगु जनयुद्धयात छगू हद तक सफलता ल्हातय् लाकेत नं ताःलात । गुकिया फलस्वरुप नेपाःया जातीय सवालयात तुलनात्मक रुपय् मेमेगु पार्टीं स्वयाः थःगु पार्टीया एजेण्डा दयेकेफुगुलिं संविधानसभाया चुनावय् माओवादी न्ह्यःने लात ।

नेपाःया आदिवासी जनजातितय्गु मिल्याखय् तथ्यांक विभागया सन् २००१ या तथ्यांक कथं दकलय् अप्वः दुगु जनजाति पुचःया रुपय् मगःत १६,२२,४२१ (७.१४ प्रतिशत), थारु १५,३३,८७९ (६.७५ प्रतिशत), तामाङ १२,८२,३०४ (५.६४ प्रतिशत), नेवाः १२,४५,२३२ (५.४८ प्रतिशत), राई ६,३५,१५१ (२.७९ प्रतिशत), लिम्बु ३,५९,३७९ (१.५९ प्रतिशत) दु । आदिवासी जनजाति मध्यय् थ्व हे खुगू जातीय पुचलं कन्हय् संविधानय् थःगु जातीय स्वायत्त राज्यया वकालत यानाच्वंगु दु । अथे ला पूर्व मेचीं निसें पश्चिम तक न्यनाच्वंगु मेगु आदिवासी पुचः शेर्पा १,५४,६२२ (०.६२ प्रतिशत), चेपाङ ५२,२३७ (०.२३ प्रतिशत) तसें नं थःगु बिस्कं राज्यया दावी याः । आदिवासी जनजातिया रुपय् ५९ गू जनजाति पुचःयात नेपाल सरकारं धलखय् दुथ्याकातःगु दु । थ्व हे आधारय् थःथःगु जातीय संगठनत आदिवासी जनजाति महासंघय् सदस्यया रुपय् दुथ्यानाच्वंगु खः । छगू लाख स्वयां अप्वःदुगु जनजाति पुचः शेर्पा नापं यानाः न्हय्गू जक दु ।

नेपाःयात संघीय व्यवस्थाया आधारय् राजनीतिक प्रशासनिक इकाईयात न्हूकथं ब्वथलेगु झ्वलय् थःथःगु दावीया खँ वइगु स्वाभाविक खः । थ्वहे आधारय् नेवाः, तमु (गुरुङ), मगः, थारु, राई, लिम्बु व तामाङ जातिया मनूतसें थःगु म्हसीका व अधिकार सहितया संघीय राज्यया माग यानाच्वंगु दु । म्हिगः तक आदिवासी जनजातिया नामय् मंकाः कथं वनाच्वंपिं थ्व समुदायत थौं थःथःगु लागाय् थःथःगु राज्यया माग यानाः बिस्कं आन्दोलन यानाच्वंगु दु । थुकिया लागि राजनीतिक विचारधारय् बिस्कं बिचाः दुसां थःथःगु जाति दुने कि्रयाशील जातीय संगठनत मंकाः रुपं थःगु राज्यया निितं न्ह्याः वनाच्वंगु दु । थ्व न्हय्गू जनजाति पुचःया दुने फुक्कसिया मंकाः संघर्ष समिति दयेधुंकल । मूलतः थुपिं खुगू न्हय्गू जातीय मंकाः संघर्ष समिति मोर्चा वा परिषद्या नामय् जातीय आधारय् संघीय राज्यया माग यानाच्वंगु समुदायत थौंतक थःगु हे बिस्कं बिस्कं आन्दोलनय् कि्रयाशील जुयाच्वंगु दु ।

जब जब तराइवासी मधेसीतसें एक मधेस एक प्रदेशया माग तच्वयेका हइ उबलय् उबलय् उगु मागया काउन्टरय् थारुतसें थरुहतया माग यानाः आन्दोलन शुरु याइ । पूर्वय् लिम्बुवान व खम्बुवानयात स्वानाः किरात प्रदेश दयेकेगु कुतः नं जुयाच्वंगु दु । किरात प्रदेशया निंतिं कुतः ताःमलात धाःसा लिम्बुतय्थाय् लिम्बुवान व राईत च्वनीगु थासय् खम्बुवानय् सहमति जुइगु कथं राई लिम्बुत ज्यासनाच्वंगु खनेदु । उकथं हे तामाङतसें ताम्सालिङ गुरुङतसें तमुवान मगःतसें मगरात व नेवाःतसें नेवाः राज्य (नेपाः नेपालमण्डल) या निंतिं मंकाः मोर्चा संघीय परिषद् वा संघर्ष समिति दयेकाः प्रचारात्मक ज्यात यानाच्वंगु खनेदु । तर थुपिं जातीय आधारय् नीस्वनीगु राज्ययात मेमेगु चिचीधंगु आदिवासी जनजाति पुचःतसें धाःसा शंकाया मिखां स्वयाच्वंगु दु । जातीय आधारय् राज्य दयेके मजिउ धाईपं राजनीतिक दलतसें थ्व चिचीधंगु जनजाति पुचःयात मुख्य यानाः च्वय् न्ह्यथनागु खूगु जातीय पुचःया माग विरुद्ध ल्ह्वनीगु यक्व सम्भावना दु । तराईया एक मधेस एक प्रदेशया विरोधय् मू राजनीतिक दलं थरुहतयात समर्थन यायेत बाध्य जुइगु गुगु अवस्था दु मेमेगु जातीय पुचःयात अथे समर्थन यायेमाःगु बाध्यता मदु । थ्व अवस्थाय् आदिवासी जनजाति दुने हे धु्रवीकरण जुइगु यक्व सम्भावना दु । आदिवासी जनजित महासंघय् दुथ्यानाच्वंपिं खःसां लिम्बु राई तामाङ तमु मगः व थारु दथुइ छगू ध्रुब गठनया सम्भावना जक मखु आवश्यकता नं जुइगु खनेदु ।

संविधानय् जातिया आधारय् प्रदेश दयेकेत तःधंगु दलत तयार मदुनि । थ्व खूगु जनजाति पुचतसें थःथःगु जातीय मंकाः मोर्चा संघर्ष समिति वा परिषद्या मंकाः मोर्चा दयेकाः वनेमाःगु आवश्यकतायात वाः चायेकाच्वंगु स्वयेबलय् थ्व खुगू जनजातिया मंकाः मोर्चात छगू हे थासय् दं वइगु संभावना यक्व दु । संविधान च्वयेगु ज्या न्ह्याःवंलिसे थ्व जातीय मंकाः मोर्चातय्त छथाय् च्वं वयेत बाध्य याना यंकीगु खँय् नं शंका मदु ।

More Stories Like this