छुन चिय्, चिनिया न्हूदँ व नेपाल संवत्

चिनिया न्हूदँया लसताय्

अनीश मल्ल

हलिमय् औद्योगिक व व्यापारिक पक्षय् दकले दुर्त गतिं ब्वाँय् वनाः च्वंगु छगू देय्या नां खः चीन । न्हूगु जनवादी चीन निर्माणनिसें थौं तकया दुने थुगु देशं यक्व हे विकास यायेधुंकूगु दु । विकासया गति न्ह्याकू हे तिव्र जुसां चिनिया सरकार व जनसतरं थौं तक नं थःगु मौलिक पक्षयात उलिहे क्वातुक्क संरक्षण यानाः तःगु दु । सन् १९६६ निसें १९७६तक झिदँन्यंक साँस्कृतिक क्रान्ति याःगु थ्व देशय् नं लिपा वया थःगु जनजातितय् संस्कृति, भाय् थें ज्याःगु मौलिकतायात ल्यंकातय्मा धाइगु वाः चायेका उकिया संरक्षण पाखे लगेजूगु खः । झी २१औं शताब्दीया मनूत ई नाप नापं न्ह्याः वनेला माः तर थःगु मौलिक पक्षयात न्ह्याथें याना जुसां ल्यंका तयेमा धइगु दसू थौं चीनं क्यंगु दु ।

चिनियातय् दकलय् तधंगु नखः धयाःगु हे छुन चिय् अर्थात चिनिया न्हूदँ खः । थ्व न्हूदँ नं झी नेपाल संवत् थें चन्द्रमास कथं जुइगुलिं थुगु नखः ईश्वी संवत् कथं गुवलें जनवरीया लिपांगु वाः पाखे लाइसाः गुवले फेबु्रअरीया न्हापांगु वाःया दुने लाइ । छुं छुं अभिलेख कथं थ्व नखः चीनया सिया (Xia) वंशया पालं निसें न्ह्याःगु खनेदुसां नं आधिकारी रुपं गुवले निसें थ्व नखःथा थालनी जुल धइगु खँय् चिनियात अझ नं स्पष्ट मजूनी । थौं थुमिसं न्यायेकीगु न्हूदँया न्हि धाःसाः हान् (Han) वशंया सम्राट ऊया पालं निसें शुरु जूगु खः ।

किंवदन्ति कथं प्राचीन चीनया समुद्रय् च्वनिम्ह 'नियान' धाम्ह ख्याः झिंनिलाःया छक्वः पिहां वया मनूतय्त दुःख बीगू जुयाच्वन । लिपा मनूतय्सं थुम्ह ख्याःया कम्जोरी तःतःसः व ह्याँगू रंग खः धकाः सिकालिं थ्व ख्या: पिहां वइगु ईलय् तजिक बारा न्यायेकीगु व फयाँ फतले ह्याँगू रंग छय्लेगु शुरु यानाहल । थ्व हे ख्या: बिसिकेगु परम्परायात लिपा न्हुदँ कथं हनेगु याना हःगु खः । थ्वहे परम्परा कथं थौं तकः नं चिनियातय्सं न्हुदँ न्याकीगु इलय् तःतःसःया बारा व आताशबाजि मुइकीगु यानाच्वंगु दु । नापं थुगु इलय् अत्याधिक रुपं ह्याँगू रगंया छय्ला बुलां यानां चीन छगुलिं हे ह्याँगू रगंय् थुना च्वंगु थें च्वनी । खय्तला थ्व न्हूदँया ल्यूने यक्व हे किंवदन्ति त दु, अथे खःसां नं दसिबे ल्वकंह्वागु धा:सा: थ्व हे खः ।

चिनिया सरकारपाखें थुगु न्हूदँया लसताय् सार्वजनिक बिदा बियातःगु दु । थ्व बिदा सराकारी ज्यासःलय् स्वन्हूयंक बियातःगु दुसाः मेमेगु ज्यासःया भार स्वयाः छवाः तक नं बिदा बीगु चलन दु । थुकिं याना सर्वसाधारण जनतायात थ्व नखः हनेत छगू तिबः थें नं जुगू दु ।

न्हिया न्हिथं ज्या यायेवलय् धायेमा वा आधिकारिक तिथि मितिया ज्या यायेवलय् ईश्वी संवत्या तारिक छय्लीगु या:सां नं उमिसं मौलिक तिथियात गवलें नं क्वपलाना छ्वगू मदु । उमिसं न्यायेकीगु मेमेगु गुलिंनं नखः चखःत दु व दक्वं हे उमिगु मौलिक संवत्या तिथि कथं न्यायेकी । हजारौं दँ न्ह्य: निसें न्ह्याना वयाच्वंगु थ्व संवत्यात न्हूदँ कथं आः तकः नं चिनियातय्सं उलिहे झः झः धायेक न्यायेका वयाच्वंगु दु ।

तर झी थाय् धाःसा उकिया थ्याक्क उल्ता! झीगू थःगु हे मौलिक संवत् नेपाल संवत् देयेक देयेकं नं सरकारी स्तरं उकियात छय्ला तकं तःगु मदु । संम्रक्षणया निंतिं पला ल्ह्वनेगु खँला दहे दनि । झी नेपाःया गुलि मनूतय्केला नेपाल संवत्या बारे गाक्कं ज्ञान तकं मदु । बरु उकिया पलेसा गाक्कं भ्रम जक ब्वलनाच्वंगु खनेदु । थंज्याःगु हे पह खःसा झीगू थ्व नेपाल संवत् केवल छगू किंवदन्ति जकः जुया ल्यनाच्वनि ।

झीगू नेपाल संवत्ला सत्य घटनाया लिधंसाय् न्ह्यानाः वःगु संवत् खः । तर चीनया छुन चिय्ला बस् छगू किंवदन्ति कथं न्ह्याःगु संवत् व नखः खः । बिड्म्वना धाय् झीगू देशय् सत्य घटनायात केवल छगू किंवदन्ति कथं जक ल्यंकातय्गु दुसप्रयास जुयाच्वंगु दुसा चीनया किंवदन्ति कथं न्ह्याःना वयाच्वंगु छुन चिय् धासाः बांलाःगु संरक्षण व संवर्धनया कारणं छपू बाखँ नं धाथेंया घटना कथं न्ह्याःगु खःला की धइगु महसुस जुइ ।

झीसं नं थ्व हे लिधंसापाखें स्यनाः कयाः थःगु मौलिकतायत ल्यंकातय्त सकल नेपा:मि छद्धि छप्पं जुया न्ह्याः वने माःगु ई वःगु दु । सरकार व जनस्तर नापं जानाः थ्व कुतयात धाःसा पक्कां नं सफल जुइ धाइगु दसू झीत चीनं क्येने धुंकूगु दु । आः नं झीसं थ्व खँयात नालाः मकासा गनं झी थःगु हे कारणं याना नेपाल संवत् छगू किंवदन्ति जक जू वनीगु खःला ? थुके पाखे सकस्यां इलय् हे वाःचाय्के माः थें च्वं ।

More Stories Like this