साम्प्रदायिक तत्व व संघीयता

उत्तमराज शिलाकार

थौंकन्हय् नेपाःया संविधान च्वयेगु ज्या पूमवनीगु अवस्थाय् दु। थुगु खँय् दल दुने, संसदय्, देशया दक्वं थासय् संघीय गणतन्त्र व संघीयतायात कयाः चर्चा परिचर्चा जुयाच्वंगु दु। ईनापं न्ह्याःवनेगु खँय् बः कयाः वनेगु खःसा संघीयता थौंया माग खः। नेपाःया उज्वल भविष्यया खँ राज्य व्यवस्थाया कार्यान्वयन नं क्यनीगु खँ जुइ। नेपालय् म्हिगः तकया व्यवस्थां एकात्मक व्यवस्थायात कय् पुयाच्वंगु हुनिं थनया थीथी जनजाति, लिउने लानाच्वंगु जाति, मिसा व तराईवासीपिनिगु कल्याण जुइ फयाच्वंगु मदु। वंगु जन आन्दोलनं नेपाःयात गणतन्त्रय् पलाः तयेका बिल। सामन्ती राज्य मुक्त यानाबिल। आः न्हूगु संघीय गणतन्त्रयात स्थापित यायेत न्हूगु संविधान दयेकाः जारी यायेमाःगु दु।
राज्य व्यवस्था धइगु इलं म्हइगु खः। म्हिगःयागु व्यवस्थां जनतायात छुं बी मफुत धाःसा न्हूगु व्यवस्था जनतां म्हइगु स्वाभाविक खः। पुलांगु त्वःताः न्हूगु हयेगु इलय् छुं ई बीगु नं अस्वाभाविक मखु। अथे धकाः ई दत्तले गफ जक यानाः इलं मलाकाः हथाय्पथाय् यायां ज्या यायेबलय् नं बांलाइ मखु। उकिं ईयात म्हसीकाः थौंया संवैधानिक ज्याखँ इलय् हे न्ह्याका वनेगु सकस्यां दायित्व खः। थौं छखेर जनताया म्याण्डेट कयाः संविधान दयेकेत वनाच्वंपिं ६०१ म्ह सांसदत दुसा मेखेर संविधान दयेकेगुली पंगः थनाः न्ह्याथे यानाः नं संविधान इलय् वयेके मबीपिनिगु पुचः नं दु ।

थौं नेपाः संघीय गणतन्त्रया लँपु लिनाः न्ह्याःवनाच्वंगु दु। संघीय राज्य व्यवस्था, विकेन्द्रीकरण, समानुपातिक राज्य विस्तार, संवैधानिक व्यवस्था अथेहे जाति, धर्म, भाषा, संस्कृति, भूगोल व मनोवैज्ञानिक आधार कयाः नेपाःयात न्हूगु ढाँचाय् निर्माण याना वनेगु थौंया आज्जु खः। नेपाः छगू चिकिचाधंगु स्वतन्त्र देय् जूसां नं थन थीथी भाषा, संस्कृति व जाति दयाच्वंगु देय् खः। थन थःथःगु हे रहनसहन, नये त्वनेगु शैली दु। अथेहे भौगोलिक अवस्था कथं स्वयेगु खःसां नं हिमाल, पहाड व तराई दु। उकिं थ्व दक्वं छथाय् तयाः छगू हे राज्य व्यवस्था पाय्छि जुइ मखु। थाय्, भाषा व जातियात ध्यानय् तयाः क्षेत्रीय विभाजन यायेमाः। थजाःगु ज्या अःपुगु धाःसा मखु। छाय्कि च्वय् न्ह्यथना थें थीथी थासय् च्वनाच्वंपिं थीथी जाति जक मखु, आः दयेकीगु व्यवस्थाय् पिनें वःपिं मधेसी, विहारी, मारवाडी, मुस्मांतय्गु नापं राज्यपाखें उचित व्यवस्था यायेमाःगु दु। मखुसा थुकिं मेगु हे रुप कायेफु। आः थथेंयागु हे जक खँ ल्हायेगु खःसां संघीयताया विरोध याइपिं खलः, पुचः वा दलत खने दया वयाच्वंगु दु। उकिं राज्य पुनर्स्थापनाया ज्या उलि अःपुक क्वचाइगु खने मदु। थुकिं अनेक विवाद व संघर्ष नं न्ह्यःने हइगु पक्का दु ।

नेपाःया गुगुं नं थासय् छगू हे जाति जक च्वनाच्वंगु लुइके थाकु। सकसितं जाति, भाषा व भूगोलया आधारय् राज्य व्यवस्था यायेमाःगु थौंया आवश्यकता खः। राज्य सकसितं ल्वयेक ब्वथलेगु नं छगू हाथ्या जुयाच्वंगु दु। संघीय राज्यया परिकल्पना संविधानय् साकार यायेगु धइगु मेगु हाथ्या खः।
नेपालय् जातीय राज्य फ्वनाच्वंपिं मध्ये गुलिं साम्प्रदायिक कथं जातीय विवाद यानाः देश कुचा यायेगु स्वयाच्वंपिं नं मदुगु मखु। तराईया छुं दक्षिणपन्थीत अथेहे कट्टर कम्यूनिष्ट व जुजुवादीत थजाःगु हे लँपुं न्ह्याः वयाच्वंगु खनेदु। थन गुम्हेस्यां थःगु हे बिस्कं प्रदेश दयेकेगु व गुम्हेस्यां न्हापाथें हे एकात्मक राज्य व्यवस्था हयेगु म्हगस खनाच्वंगु दु। थथे थःगु हे बिस्कं प्रदेश दयेकेगु स्वार्थया लिउने देय् हे कुचा थलेगु बांमलाःगु स्वार्थ नं सुलाच्वंगु जुइफु। उकिं थजाःगु विभाजन छगू हे देय्या सार्वभौम सत्तायात हे खतरा नं जुइफु। अथे धकाः थनया मेमेगु जातिं फ्वनाच्वंगु थःथःगु जातीय प्रदेश नं मदयेकेगु खःसा थनया थीथी थारु, तामाङ्ग, मगः, शेर्पा, नेवाःतय्त अन्याय जुइफु।उकिं जातीयताया आधारय् नं थन पाय्छिगु प्रदेशत दयेके हे माः। अथेहे थाय् स्वयाः क्षेत्र व भाषाया आधारयात नं ज्या कायेमाः ।

गुम्हेस्यां जातीय राज्यया विरोध यानाच्वंगु दु उपिं हे साम्प्रदायिक जुयाः पिलू वयाच्वंगु खनेदु। मखुसा जातीय राज्य क्षेत्रीय राज्य स्वयां छुं नं खतराया विषय मखु। जातीय खँयात कयाः साम्प्रदायिक तत्वतय्सं म्वाः मदुगु खँ ल्ह्वनाः थवंथवय् ल्वाकेगु ज्या यायेत स्वयाच्वंगु दु। उमिगु थुगु षडयन्त्रयात ताःलाके बीगु वा मबीगु धइगु आः झी देय्यात माया याइपिं राष्ट्रवादी जनजातिपिनि हे ल्हातिइ दु। इतर पक्षं थःगु स्वार्थ जक स्वयाच्वनी ।

अन्तरिम संविधानय् संघीय राज्य प्रणालीयात नालेधुंकाः आः जातीय राज्यया विरोध यायेगु साम्प्रदायिक ज्या खः। थन सकलें जाति मिले जुयाच्वनेगु खः। ल्वाना च्वनेगु मखु धइगु थुइकेमाः। मधेसी मधेसय् जक, पहाडी पहाडय् जक धायेगु खँ नं साम्प्रदायिक जुइ। झी सकलें नेपाःमि खः। नेपाःया उन्नति झी सकलें मिले जुयाः यायेगु हे थौंया संघीय राज्यया सार खः। मखुसा छंगु राज्य जिगु राज्य धायेबलय् झन जक मनमुताव जुइगु खनेदु ।

वंगु पुस ११ गते नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणा जुइधुंकाः साम्प्रदायिक तत्वतय्सं गुगु विरोध यायेगु यानाहल, जातीय राज्य स्वने दइमखु धइगु सः तयाहल, थजाःगु सःयात झीसं वाःचायेकेमाः। थुकिं थन संघीयताया विरोधी तत्वत दु धइगु खँ नं थुइकेमाः। नेपालय् २४१ दँ न्ह्यःनिसें निरंकुश शासन व एकात्मक शासनयात आश्रय बियाः थः यत्थे यानाच्वपिं छुं तत्वतय्गु ज्याय् संघीयतां पंगः थनाच्वंगु स्पष्ट दु। एकात्मक शासन प्रणालीयात हीकाः संघीय गणतन्त्र उमिगु नितिं गबलें स्वीकार्य जुइ मखु। उकिं उपिं हीमी चायाच्वंगु अवस्था दु ।

छुं नं न्हूगु ज्याखँ यायेत पुलांगुयात वांछ्वये मालीगु स्वाभाविक खः। अथेहे न्हूगु व्यवस्थायात नालेत नं पुलांगु बिचाःलिसे स्वानाच्वंत्तले गबलें न्ह्याः वने फइमखु। उकिं न्हूगु नेपाः दयेकेत सकलें जनजाति जातीय विभेदयात तछ्यानाः सामुहिक भावनायात नुगलय् तयेमाःगु खनेदु। सकसितं माःगु अधिकारं सम्पन्न यायेगु, याकेगु जक सरकारया ज्या खः। थःके दुगु व दइगु अधिकारयात खःकथं छ्यलाः सकसितं कल्याण जुइगु ज्या यायेगु ला ल्यं हे दनि। उकिं जातीय स्वशासन दयेवं जातीय कल्याण जुइ धइगु खँयात ध्यानय् तःथें छगू जातिं मेगु जातिलिसे मिले जुयाः वनेगु नं मेगु पक्ष खः ।

More Stories Like this