स्वम्ह नेताया याकुप्वालं वइन राज्य पुनर्संरचना

सानुराजा शाक्य

संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना समितिं संविधानसभाय् न्ह्यब्वःगु झिंप्यंगू प्रदेशया विपक्षय् अनेक कथंया समीकरण खने दयावःगु दु। 'छगू मधेश छगू प्रदेश' धयाच्वंपिं मधेसीतसें जातीय व भाषिक आधारय् प्रदेश दयेके मजिउ, हिमाल पहाड व तराई यानाः स्वंगू प्रदेश दयेकेमाः धकाः न्हापांनिसें धया वयाच्वंगु खः। मेखे जातीय आधारय् प्रदेशया निंतिं थरुहटया माग यानाच्वंगु लक्ष्मण थारुया थरुहट संघर्ष समितिं नं उकिया विरोध यात। उलि जक मखुकि मधेसी फोरम व थरुहट संघर्ष समितिं तराईयात छगू हे प्रदेश दयेकेमाः धइगु खँय् सहमति जुल धाःगु न्यनेबलय् थुज्वःगु समिकरणया अर्थ मालेत थाकुयाच्वंगु दु।
राज्य पुनर्संरचना समितिं प्रदेश विभाजनया प्रस्ताव वयेवं जातीय पुचःया छगू न छगू पुचलं विरोध याःगु खनेदत। प्रस्तावित लिम्बुवानया लागा मजिउ धकाः लिम्बूतय् संगठनया विरोध, किरातया लागा सम्बन्धय् किरातीतय् विरोध, ताम्सालिङ्गया लागा सम्बन्धय् ताम्सालिङ्गया विरोध, मधेसया मधेसीतय् विरोध, थरुहटया थारुतय् विरोध, नेवाः प्रदेशया माग यानाच्वंपिंसं नेवाः प्रदेशया विरोध। दलतय्त छु माल का स्व, जातीय आधारय् प्रदेश विभाजन यात धाःसा ल्वापु जुइ धाइपिंत ठिक्क जूगु दु। राज्य पुनर्संरचना सम्बन्धी प्रारम्भिक मस्यौदा संविधानसभाय् बहस जुइत्यंगु इलय् मूख्य स्वंगू दलं राज्य पुनर्संरचनाया निर्णय उच्चस्तरीय राज्य पुनर्संरचना आयोग मार्फत यायेगु सहमति याःगु दु। राज्य पुनर्संरचना सम्बन्धी प्रदेशया सीमा विभाजन उज्वःगु आयोग मार्फत यायेमाः धकाः नेपाली कांग्रेसं माग यानाच्वंगु खः। स्वंगू दलया उच्चस्तरीय संयन्त्रय् गिरिजाप्रसाद कोइराला, प्रचण्ड व झलनाथ खनाल स्वम्ह ब्रम्हूतसें आयोग मार्फत राज्य पुनर्संरचना यायेगु सहमतियात जातीय आधारय् राज्य पुनर्संरचना जुइमाः धाइपिंसं गुकथं काल सी मदुनि ।

राज्य पुनर्संरचना समिति आदिवासी जनजातितय् बहुमत दुगुलिं जक राज्य पुनर्संरचना समितिं १४ प्रदेशयात पारित याये फुगु खः। मखु धइगु जूसा उगु समितिं खुगू प्रदेश त्याइगु सम्भावना यक्व दुगु खः। नेपाली कांग्रेसं आधिकारिक धारणा अझ नं खुगू प्रदेशया पक्षय् हे धकाः धयाच्वंगु दु। खुगू प्रदेशय् जातीय पहिचान व भावनायात क्वबीगु छु नं संरचना मदु। राज्य पुनर्संरचना समितिं १४ प्रदेशया प्रारम्भिक मस्यौदा पारित याये फुगु धइगु समितिइ च्वंपिं नेकपा (माओवादी) व नेकपा(एमाले)या सभासदय् भूमिकां जक पास जूगु सकसिनं सिउ। फुक्क समिति धइथें नेपाली कांग्रेस व एमालेया सभासदत छथाय् लानाच्वंगु अवस्थाय् राज्य पुनर्संरचना समितिइ जक एमाले व माओवादीया सभासदतय् गुपिं आदिवासी जनजातिया भावना थूपिं लाःगुलिं जक थ्व संभव दुगुयात आदिवासी जनजातितसें स्वीकार यायेमाःगु खः। तर जनजातित थःथः हे लागाया सवालय् राज्य पुनर्संरचनायात अस्वीकार याइगु खःला धइगु शंका वयाच्वंगु खनेदु ।

राज्य पुनर्संरचना समितिं पेश याःगु १४ प्रदेशया प्रारम्भिक अवधारणा हे अन्तिम मखु। तर थ्व अवधारणाय् फुक्क हिलीगु अवस्था नं मदु। छुं छुं उखे थुखे याये जी। तर न्ह्याथे यानाः प्रदेश विभाजन याःसां विरोध वइगु ला पक्कां वइ। विशेष यानाः जनजातितसें थःपिंसं धाःथे हे जुइमाः धकाः जिद्दि यात धाःसा जातीय आधारय् राज्य पुनर्संरचना सम्भव मदु। लिम्वुवानतसें उमिसं धाःथे हे लागा क्वःछीगु खःसा किरातीतसें स्वीकार याइगु अवस्था मदु। किरातीतसें धाःथे लागा क्वछीगु खःसा लिम्बु व तामाङ्गतसें स्वीकार मयाइगु अवस्था दु। तामाङ्गतसें धाःथे लागा क्वछीगु खःसा नेवाःतसें स्वीकार मयाइगु, नेवाःतसें धाःथे लागा क्वःछित धाःसा तामाङ्गतसें स्वीकार याये मफइगु अवस्था दु। थ्व अवस्थायात जनजातितसें थःपिंसं हे समझदारी दयेकाः क्वछी मफुत धाःसा ब्रम्हूतसें झीत इनाः तकूगु ब्व थःगु झोलाय् स्वथनीगुयात पने फइ मखु। जनजातितय् दथुइ न्ह्यागु कथंया मोर्चा, संयुक्त मोर्चा दयेकूसां थःथवय् लागा क्वःछी माल धाःसा थःपिं ल्वानाः फफ स्वइगु अनुभव आःया मखु। थुज्वःगु अवस्थाय् छु जुइ? संघीयता हे मजिउ धाये माली। आः गथे खः उकियात हे स्वीकार यानाः उत्पीडितं शासक जुइ फइ मखु। मखु धइगु खःसा मोहनविक्रम सिंह जिन्दावाद धायेमाली। हानं मोहनविक्रम सिंह उखुन्हु तिनि झीगु नेपाः गालय् बन्द याः वःबलय् झीसं हे विरोध यानागु खः। मखु धइगु खःसा नारायणमान विजुक्छेयात हे जिन्दावाद धाये माली ।

सायद थ्वहे मौकायात लाकाः स्वंगू दलया उच्चस्तरीय नेतातसें राज्य पुनर्संरचना आयोगया खँ हःगु जुइमाः। रंगशालाय् कांग्रेसया जनजाति नेता इन्द्रबहादुर गुरुङ्गं झीगु देस झिंनिम्ह ब्रम्हूतसें स्यंकाच्वन धयादीगु खः। आयोग दयेकाः छिमिसं हे राज्य पुनर्संरचना या धायेगु व हे झिंनिम्ह ब्रम्हूयात देशया जिम्मा बीगु खः। जनजातित असक्षम खः धकाः प्रमाणित यायेगु खः। उलिमछि खर्च यानाः वःगु संविधानसभा व संविधानसभाय् एक तिहाइ जनजातित दु धकाः धाःपिंसं संविधानसभायात दांछि दांया भावं मिया छ्वयेगु खः ।

जेठ १४ दुने संविधान वइगु संभावना मदु। जेठ १४ न्ह्यः वइगु धइगु संविधानया ड्राफ्ट जक खः धकाः नेतातसें धया हयेधुंकल। व ड्राफ्टय् नं राज्य पुनर्संरचनाया खँ मदइगु सम्भावना यक्व दुसा अज्याःगु संविधान हयेगु लागिं माःगु लँपु म्हुइगु ज्या नं शुरु जुइधुंकल। राज्य पुनर्संरचनाया निंतिं उच्चस्तरीय आयोग मार्फत वइगु प्रस्तावयात नं जनजातितसें स्वीकार याये फइ मखु थुकिया अर्थ खः चिचि नं मदु पापा नं मदु ।

More Stories Like this