नेवाः प्रदेशया लागा सम्बन्धय्

सानुराजा शाक्य

संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना व शक्ति इनेगु समितिं १४ गू प्रदेश सहितया प्रारम्भिक मस्यौदा प्रतिवेदन संविधानसभाय् पेश याःगु दु। मस्यौदा प्रतिवेदनय् दुथ्याःगु १४ गू प्रदेश मध्ये नेवाः प्रदेश नं दुथ्याकातःगु दु। थ्व झिंप्यंगू प्रदेश मध्ये दकलय् चीकूगु करीब ९०० वर्ग कि.मी. जक दुगु नेवाः प्रदेश खः। तर थनया जनसंख्या धाःसा दक्व प्रदेश स्वयां अप्वः। उकिं नेवाः प्रदेशया जनघनत्व मेमेगु प्रदेश स्वयां यक्व गुणा अप्वः। थ्व प्रदेशयात नेवाःतसें स्वीकार यायेगु कि विरोध याय्गु धइगु अलमल तिनि ।

थुकथंया अलमल नेवाः राज्यया निंतिं नेवाःतय् मंकाः आखा नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति दुने खने दयाच्वंगु दु। नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिनाप आवद्ध नेवाः इन्जिनीयरतय्पाखें विशेष यानाः नेवाः प्रदेशया लागा समितिं पेश याः कथं स्वीकार याये मजिउगु खँ हयाच्वंगु दु। थुलि लागा दुने नेवाः राज्य स्वीकार यायेगु हाराकिरी यायेगु जुइ उकिं नेवाःतसें झिदँया दुने संघीयताया विरोध याये माली धइगु वय्कःपिंसं धयाच्वंगु दु। नेवाः लागाया विकल्पया रुपय् वय्कःपिसं धादिङ्गया जोगीमारानिसें दोलखाया भीमेश्वरतकया लागा दुथ्याःगु नेवाः राज्य जक म्वाये फइगु तर्क पेश याःगु दु। थुकियात हे आधार दयेकाः संघर्ष समिति दुथ्याःगु छगू घटकया माउ पार्टी नेपाः राष्ट्रिय पार्टीं १४ प्रदेश प्रति असहमति क्यनाः नेवाः इन्जिनियरतय्पाखें इन्जिनियर कुलदिप तुलाधरं पिथंगु नेवाः स्वायत्त राज्यया लागायात संविधानसभाय् पेश याःगु खनेदत। तर नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिं तत्काल हे १४ प्रदेशयात विरोध यानाः वनेगु वा थुकियात उपलब्धिकथं कायेगु धइगु अलमल दुने संघर्ष समिति लानाच्वंगु दु ।

संघर्ष समितिं १४ प्रदेशया घोषणा जूगु उकी नेवाः राज्य नं लाःगुलिं सन्तोष प्वंकाः लागा अप्वयेकेगु निंतिं बहसय् वनेगु अनौपचारिक छलफल जुयाच्वंगु दु। नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिं पुस ११ गते नेवाः स्वायत्त राज्यया घोषणा लिपा संघर्ष समिति छु यानाच्वन धकाः यक्वसिनं न्ह्यसः तयेगु याः। संघर्ष समितिं थ्वया दथुइ संविधानसभाय् न्ह्यब्वःगु नेवाः प्रदेशया लागायात कयाः गुकथं न्ह्याः वनेगु धइगु सवालय् नेवाः इन्जिनियर व राज्यपुनर्संरचना समितिइ दुथ्याःपिं संघर्ष समितिनाप नं स्वानाच्वंपिं सभासदपिं डा.मंगलसिद्धि मानन्धर, हितमान शाक्य व बुद्ध साय्मिनाप सहलह यात ।

१४ प्रदेशय् जातीय आधारय् आदिवासी जनजातितय्गु बाहुल्यताया आधारय् नं प्रदेशत वःगु सकारात्मककथं हे नालेमाः। अझ नं जातीय आधारय् प्रदेश हये मजिउगु खँय् कांग्रेसया गिरिजानिसें नेवाःत अप्वः मतदाता जुयाच्वंगु पार्टी नेमकिपा तकं दु। थुज्वःगु प्रतिकूल राजनीतिक अवस्थाय् नं संविधानसभाया राज्यपुनर्संरचना समितिं बहुमतया आधारय् १४ प्रदेशया मस्यौदा पारित जूगुयात आदिवासी जनजातितसें थः नाले मफुनि। मेखे १४ प्रदेशया विरोधय् एक मधेस एक प्रदेशया माग यानाच्वंपिं मधेसी दलत छप्पँ च्वनाः विरोध यानाच्वंगु दु। हानं आदिवासी जनजाति दथुइ हे लिम्बू, तामाङ्गतय् संघर्ष समितिं नं विरोध याःगु खनेदत ।

राज्य पुनर्संरचना समितिं जातीय आधारय् नां दुगु प्रदेशया निर्माण पहिचानयात कायेबलय् जातीय जनसंख्याया बाहुल्य गाविस व नगर, ऐतिहासिकरुपं नं स्वानाच्वंगु व निरन्तर बसोबास दुगु गाविस व नगरलागायात कयाः जातीय प्रदेशत दयेकूगु खनेदु। गुकिं यानाः उज्वःगु प्रदेशय् उमिगु जातीय जनसंख्याया बाहुल्यता दयाच्वनेमाः। गुकिया कारणं राजनीतिक रुपं नं उगु प्रदेश उगु जातिं राजनीतिक नेतृत्व बियाच्वने फयेमाः ।

नेवाः प्रदेशया लागा गुलि जुइमाः धइगु सवालय् नेवाःतय् दथुइ ०६३ साल धुंकाः तिनि चर्चा जुल। थ्वया न्ह्यः थीथी लेखकतसें अप्वः यानाः गैर नेवाःतसें थीथी जातीय प्रदेशत मध्ये नेवाः गाः (येँ, यल व ख्वप) यात जक नेवाः राज्य कथं न्ह्यथनेगु यानातःगु दु। नेवाःतय् संघसंस्थापाखें नेवाः लागाया चर्चा यायेबलय् ०६३ सालय् नेवाःतय् थीथी संघसंस्थात च्वनाः स्वशासनया निंतिं नेवाः गणतान्त्रिक मोर्चां नेवाः लागाया बारे अवधारणा पित बिउगु खः। थ्व बारे नेसं ११२७ पोहेलाथ्व ५ (०६३ पुष १०) गतेया 'सन्ध्या टाइम्स'य् डा. केशवमान शाक्यया 'नेवाः उग्रवाद-सावधान' धइगु छपु च्वसु पिदंगु दु। उगु च्वसुइ च्वयातःगु दु - '... स्वशासनया नितिं नेवाः गणतान्त्रिक मोर्चां नेवाः प्रदेशया छगू अवधारणा हःगु दु। ..... नेपालमण्डलया लागा धइगु नेवाःतय्गु घनावस्ती दुगु व न्हापांनिसें अन च्वनाः छ्यला वयाच्वंगु ल्याखं काभ्रे, मकवानपुर, भक्तपुर, कान्तिपुर, ललितपुरया थाय्त ल्वाकछ्यानाः न्हय्गू जिल्लाया छगू भूगोल जुइ थ्व अवधारणा व्यावहारिक यथार्थपरक व संभव खनेदु। थ्व अवधारणा न त आत्मसमपर्णवादी खः न त उग्रवादी हे खः।' उगु मोर्चाय् माओवादीया मुक्ति मोर्चा, एमालेया लोकतान्त्रिक नेवाः संघ, नेवाः राष्ट्रिय आन्दोलन, नेवाः देय् गुथि, लोकतान्त्रिक नेवाः संघर्ष समिति दुथ्याः। थुकी मध्ये नेवाः राष्ट्रिय आन्दोलन व लोकतान्त्रिक नेवाः संघर्ष समितिया यक्व पासापिं नेपाः पार्टीइ आवद्ध दु। थ्व मोर्चा असफल जुयावने धुंकाः अप्वः धइथें वहे संगठनत जानाः नेवाः स्वायत्त राज्य संघर्ष समिति नीस्वंगु खः। नेवाः लागाया सम्बन्धय् स्वशासनया नितिं गणतान्त्रिक मोर्चाया अवधारणानाप ज्वःलाक लोकतान्त्रिक नेवाः संघ व नेवाः देय् गुथिं नं नेवाः प्रदेशया लागा सम्बन्धय् थःगु अवधारणा पित बिल। माओवादीया मुक्ति मोर्चाया अवधारणा नं थ्वनाप ज्वःलाः। थ्व अवधारणा धइगु राज्यपुनर्संरचना समितिं थौकन्हय् न्ह्यब्वःगु नेवाः प्रदेशया लागानाप यक्व सती।
नेवाः प्रदेशया लागा सम्बन्धय् नेपाल मण्डल फोरम व नेवाः देय् दबुलिं धादिङ्गया जोगीमारा निसें दोलखातकया लागायात ऐतिहासिकताया आधारय् नेवाः राज्य जुइमाः धकाः हःगु खः। थ्व नेवाः राज्यया सिमाना उत्तरय् बार्‍हबिसे जुयाः तातापानी चीनया सिमानातक थ्यंका तःगु दु। थुकथं स्वयेबलय् थ्व अवधारणा थौकन्हय् नेवाः इन्जिनियर पुचलं हःगु लागानाप ज्वः लाः। आः विवाद झीसं चिकूगु नेवाः प्रदेशया लागायात स्वीकार यानाः नेवाः बाहुल्यता ल्यंका शासन यायेगु खः वा तकूगु लागाया दावी यानाः राज्य पुनर्संरचना समितिं हःगु मस्यौदाया विरोध यायेगु निता लँपु दु ।

More Stories Like this