नेवाः, स्वायत्त राज्य व नेवाः भूमिका

उत्तमराज शिलाकार

वंगु ने.सं. ११३० पोहेलाथ्व नवमि कुन्हु नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया ग्वसालय् दशरथ रंगशालाय् नेवाःत सकलें जानाः नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणा यानाः क्यनेधुंकूगु दु। थुगु ऐतिहासिक नेवाः राज्य घोषणायात नेवाःतय्सं गर्व तायेकूगु दुसा गैरनेवाःतय् धाःसा नुगलय् तिक्क मिंगु दु। छगू कथं उमिसं स्वायत्त राज्यया खँय् नेवाःतय्गु मागयात गम्भीर कथं स्वयाच्वंगु दु। उकिं उगु ऐतिहासिक घोषणायात धाथेंया मूर्तरुप बीत झी सकलें अझ छप्पँ छधी जुयाः न्ह्यायेमाःगु दु छाय्कि उलि घोषणां जक नेवाः राज्य दत धकाः धुक्क जुइगु ई वःगु मदुनि। थुकी अझ नं ब्राम्हणवादी व संघीयता विरोधीतय् षडयन्त्र जुइगु सम्भावना दनि। उकिं गबलय् तक न्हूगु संविधानय् थुगु खँ च्वइ मखु अबलय् तक नेवाः राज्य धाथें स्थापित जुल धाये फइ मखुनि ।

स्वनिगलय् लखं त्वपुयाः काली दह जुयाच्वंगु इलय् दहया च्वय् च्वय् गथे कि थक्वाः व स्वयम्भूया लिउने च्वंपिं दुइँत जानाः चीनं वःम्ह महामञ्जुश्रीं चोभाःया न्हसीकापं लः पित छ्वयाः स्वयम्भूंनिसें गुहेश्वरी तक मञ्जुपटन नामं शहर दयेकुसें थन धर्मश्री मित्रयात जननायक दयेकाः बस्ती स्वना थकूगु खः। किराँतया इलंनिसें दुपिं सापू, म्येय्पू अथे हे सक्वया वज्रयोगिनीं थुखे न्ह्यानावःपिं वज्राचार्य, काशीं थन वयाच्वंपिं द्यः बर्मूत, अथे हे शाक्यमुनि गौतम बुद्धया इलय् कोसलया जुजु बिड्डूभं कोलिय राज्य ध्वस्त याःबलय् अनं बिसिउँ वःपिं शाक्यत, भारतया राजस्थानं थुखे वःपिं रजकत, मंगोलियन, बर्मिली व तिब्बती मूलयापिं उदायत, थःगु हे ऐतिहासिकता ब्वयाच्वंपिं केशचन्द्र आजुया सन्तान न्यत उदायत व सिंह सार्थवाहुया सन्तान थँबही पःमांत, अथे हे जयस्थिति मल्लं (ने.सं. ५१०) पाखे नेवाः दुने वर्णभेदय् लाका बिउपिं योगी, नायः, पुं, द्यःला सकलें थनया आदिवासी नेवाः खः। न्हापांनिसें झी सकलें थःथःगु लजगाः ज्वनाः माःमाःगु ज्याखँ यानाः नेवाः संस्कृति हनाः मिलेचले जुयाः स्वनिगलय् बसोबास याना वयाच्वनापिं खः। छगू कथं झी नेवाःत थःगु हे लजगाः दुपिं कर्किया भरय् म्वानाच्वने म्वाःपिं आत्मनिर्भर जाति खः। उबलय् झी नेवाःतय्त जीवन हनेत थःगु हे ज्या दुगु कारणं राज्य व्यवस्थाया खँय् छुं चिउताः मदु। थःथःगु ज्या यानाः थःपिनिगु हे रितिथिति बांलाक हनाच्वन। नेवाःतय्गु थ्व हे जातीय गौरव, स्वाभिमानी प्रवृत्ति नेवाः म्हसीका कथं आः तकं ल्यनाच्वंगु दु। २४० दँ न्ह्यः गोर्खाया जुजु पृथ्वी नारायण शाहं थन स्वनिगः प्रति लोभ वंकूगुया मू कारण हे थनया सांस्कृतिक वैभव, प्राकृतिक संरचना व धार्मिक सम्पदा खः ।

नेवाःत सुंनापं ब्वलासाइपिं मखु। थनयापिं नेवाः जुजुपिं पृथ्वीनारायण शाहया आक्रमण लिपा बिसिउँ वंगु इलय् यदि थनया किसानीतय्सं चाहे जूगु खःसा गोर्खालीतय्त बिसिके फुगु खः। तर अथे मजुल। थ्वहे झीगु भूल जुल। अथे ला नेवाः संस्कृतियात छुं मस्यंकेगु बचं बिउगुलिं हे पृथ्वी नारायण शाहयात जुजु स्वीकार याःगु खः। कुमारी माजुयात हनाच्वंगु थुकिया दसि जुल ।

नेवाःतय्सं राज्य शासनय् छुं हे दख्खल मबिसे च्वनं नं उमिसं नेवाःतय्त दमन यायेगु धाःसा मत्वःतू। पृथ्वी नारायण शाहं किपूमितय्त न्हाय् ध्यंगु, मिसापिनि सपः ध्यंगु, रणबहादुर शाहं कचिमचायात देशं पितिना छ्वःगु थुकिया छुं दसु खः। शाहकाल, राणाकाल जक मखु २००७ सालया प्रजातन्त्र काल, पंचायती काल अनं लिपा बहुदलीय प्रजातन्त्र कालय् तकं नेवाःतय्त खस ब्रम्हूतय्सं दमन यायेगु मत्वःतू। थौं तकया ईयात वालेबलय् थौं नेवाःतय्गु संस्कृति, नेवाःतय्गु थाय्बाय् जक मखु नेवाःतय्गु लजगाः तकं गैर नेवाःतय्सं हयेकाः वयाच्वंगु दु। नेवाःतय्सं न्हापांनिसें याना वयाच्वंगु लजगाः (बन्द व्यापार) बुँज्या नापं गैर नेवाःया अधिनय् बुलुहुँ बुलुहुँ लाः वनाच्वंगु अवस्था दु। अझ छेँबुँ तकं मेपिनिगु हे ल्हातिइ लाः वनीगु अवस्थाय् नेवाःत अल्पमतय् लाइगु हे जुल। अले नेवाःतय्सं थःगु लागा गन काः वनेगु? उकिं झीसं आः हे थुगु खँ वाःचायेके माःगु दु। थःगु छेँबुँ गैर नेवाःतय्त ममीगु यायेमाः। थःगु थाय्बाय् कायम याना तये फःसा हे जक नेवाःया अस्तित्व ल्यनी, नेवाः स्वशासन न्ह्याके फइ ।

झी नेवाः धायेगुया अर्थ भाय् व तजिलजि ल्यंका तयेगु नं खः। नेवाः भाय् हे ल्हाये मसःम्हेसित नेवाः धया च्वनेगुया अर्थ हे छु दइ? झीसं थौं थः मचाखाचायात हे थःगु मांभाय् ल्हाकेगु त्वःतकाच्वना। खस भाय् ल्हाकाः गर्व यानाच्वना। अथे हे आजुपिनिगु धरोहर जुयाच्वंगु देगः, फल्चा सतः गैर नेवाःतय् कब्जाय् लानाच्वन। भतिचा ध्यबाया लोभय् थःगु थाय्बाय् बियाः थःगु हे चुक गल्लि फोहोरं जायेके बियाच्वना। उलि जक मखु मत, लः व नयेगु वस्तुया तकं अभाव जुइकाः म्वानाच्वना। थज्याःगु अवस्था झी स्वयम् नेवाःतय्सं दुकयागु खँय् दोष सुयात बीगु ?
नेवाःतय्सं भोगे याना च्वनेमाःगु उत्पीडनपाखें मुक्ति कायेगु निंतिं झीत आः झीसं धाःथें दइगु सुशासन माल। थ्वहे प्राप्त यायेत, राज्य शासनया हक दयेकेत, भाषा, संस्कृति, भूमि लगायतया व्यवस्था थःपिंसं हे याये दयेकेत झीत स्वायत्तता माःगु खः। न्हापा झीके राजनीतिक चेतना मदु। थ्वहे कारणं थौ नेवाःत थःगु हे क्षेत्रय् थःपिंत मेपिंसं दमन, शोषण याकाः च्वनेमाःगु खः। थुगु अवस्था मदयेकेगु खःसा नेवाःतय्सं नेवाः स्वायत्त राज्य मस्वँसें मगाः। थःपिंत माःगु व्यवस्था थःपिंसं हे याये दइगु अधिकार मदयेकुसें मगाः। आः नेवाःत थुगु खँय् जागृत जुयाच्वंगु अवस्था दु। संघीय गणतान्त्रिक संविधान निर्माण यानाच्वंगु अवस्थाय् दु। थ्वहे इलय् नेवाःत सकलें जानाः नेवाः स्वायत्तताया निंतिं सः तयाच्वने माःगु दु ।

More Stories Like this