संविधानय् हे च्वके नेवाः राज्य

कृष्ण प्रजापति

नेवाः राज्य गज्याःगु जुइगु धइगु खँय् थुगुसी तसकं हे बहस जुयाच्वंगु दु। आः तक नं नेवाः राज्य थुकथं थज्याःगु हे जुइ धकाः क्वःछी फयाच्वंगु मदुनि। पुस १ गते नेवाः गणराज्य घोषणा याःगु एकीकृत नेकपा (माओवादी) व पुस ११ गते नेवाः स्वायत्त राज्य नेपालमण्डल घोषणा याःगु नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिं नं नेवाः राज्यया ऐतिहासिक सिमाना, उकी दुने जुइगु ब्यवस्था नापं थीथी खँत निर्धारण यायेफुगु मदुनि। थथे थीथी खँ निर्धारण मयासे हे नेवाः राज्य घोषणा यानाः छगू ल्याखं संविधानसभायात नेवाः राज्यया औचित्य स्थापना याकेगु ज्या याःगु दुसा मेखे थीथी विवादं यानाः नेवाः राज्य घोषणा छगू अपरिपक्व ज्या जुल धाइपिं नं पिहां वयाच्वंगु दु। ख नं संविधानसभां हे नेवाः राज्य घोषणा मयाःतले थुकियात वैधानिकता प्राप्त जुइ मखुनि। सतकं याइगु घोषणा छगू ल्याखं जनतायात सुसूचित यायेगु व उमित छप्पँ छधी याइगु छगू ग्यसुलाःगु आह्वान जक जुइफु। तर थःगु अधिकार प्रति जनता सचेत जुया च्वने मफुत धाःसा शासन सत्ता चले याइपिंसं उकिया मान्यता तइगु खँय् नं शंका हे लगे जुयाच्वनी ।

न्ह्याथे हे जूसां थौं थीथी पार्टीया जातीय संगठन व प्रतिनिधिमुलक नेवाः संघ संस्थात छथाय् च्वनाः नीस्वंगु नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिपाखें नेवाः स्वायत्त राज्य नेपालमण्डल घोषणा जूगु दु। उकिं यानाः आः संविधानय् नेवाः राज्य किटान यायेत मार्ग प्रशस्त जूगु दु। थुकी मचाःमगाःनिगु थीथी खँय् आः संविधान तयार मजूनिबलय् तक झीसं यक्व हे सहलह यायेमानि। प्राचीन नेपालमण्डल लागायात हे नेवाः राज्य घोषणा यायेमाः धइगु मान्यता नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूपाखें निक्वः तक राष्ट्रिय सम्मेलन यानाः क्वःछिउगु खः। थज्याःगु निचोडयात अस्वीकार याये फइगु स्थिति नं मदु। थःगु थासय् थम्हेस्यां शासन यायेगु थेंज्याःगु स्वायत्त राज्यया अवधारणा नेवाःतय्सं हे न्हापां पित बिउगु खः। उकी मेमेगु जाति नं अग्रसर जुयाः याःगु कुतःयात सकसिनं च्वछायेमाः। नेवाः राज्य धइगु प्राचीन नेपालमण्डल लागा खः वा माओवादीया अवधारणा थें थ्व स्वनिगलय् सीमित जुयाः नं नेवाः गणराज्य धायेगु खः धइगु विवाद हे दनि। थ्व विवाद ज्यंकेत नं थौं नेवाःतय् दथुइ नेवाः राज्यया धारणा बारे ब्यापक बहस जुइमाःगु दु ।

नेवाः गणराज्य घोषणा याःगु माओवादीं नं आः तक थःपिनि गणराज्यया नेता सु जुइ धइगु छुं कथं क्वःछिउगु मदुनि। अथे जुयाः नं थ्व छगू माओवादीया आन्दोलन जक खः। जनताया समर्थन कायेत पार्टीया गतिविधिया झ्वलय् याःगु छगू अभियान जक खः। उकिं हे गुलिं राजनीतिक दलतय्सं थुकियात सांस्कृतिक ब्वज्याय् क्यंगू नाटक कथं नं काःगु खः। आः प्रचण्डं भारतलिसे यानागु वार्तायात व्यंग्य जक खः धाः थें थ्व घोषणायात नं व्यंग्य जक खः धाइगु खः ला धइगु ग्याःचिकु दनि। उकिं नं वास्तविक नेवाः राज्य चूलाकेगु निंतिं आः संविधानसभायात हे ग्वाकेमाःगु दु। उकिया लागिं नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिं नेवाः सभासद्तय् मुँज्या नं यायेधुंकूगु दु। नापं फुक्कं सभासद्तय्त थ्यंकेगु ल्याखं संवैधानिक समितिइ हे थःपिनि अवधारणा न्ह्यब्वयेगु ज्या नं जुइधुंकूगु दु। नापनापं शीर्ष नेतातय्त नापलानाः थःपिनि अवधारणा लःल्हायेगु थेंज्याःगु जिम्मेवारी नं नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिं याये धुकूगु दु। थ्व ल्याखं आः ल्यं दनिगु नेवाः स्वायत्त राज्यया सीमा व उकी जुइगु थीथी ब्यवस्था बारे हे सहलह यायेमाःगु ई वयाच्वंगु दु।
निगूगु जनआन्दोलनं देशय् मूल रुपं क्वःछीधुंकूगु धइगु निगू चीज खः। छगू राजतन्त्रया अन्त्य यानाः गणतन्त्रया घोषणा व मेगु एकात्मक ब्यवस्थाया अन्त यानाः संघीयताय् वनेगु खँ। थुगु अकाट्य निता मूल खँ क्वःछीधुंकाः नं उगु खँयात सीमित यायेत स्वयेगु वा राजतन्त्र हाकनं पुनर्वहाली जूसा जिउगु थें खँ ल्हायेगु वा संघीयतायात सीमित याये दुसा जिउ थेंच्वंक खँ ल्हायेगु घोर अपराध खः। थज्याःगु अपराध नं राजनीतिक दलतय्सं यानाच्वंगु दुसा वर्तमान इलय् थ्व मूर्खता सिवाय् मेगु जुइ हे फइ मखु। थज्याःगु मूर्खतापूर्ण ज्या यानाः नं गनं राजनीतिक पार्टीतय्सं जनताया नेतृत्व यानाच्वंगु दु। अथे जुयाः इलय् हे समाहित जुइ मफुपिं गुलिं राजनीतिक पार्टीत नं लिपा हे लाःसां सही मूल्य मान्यताय् समाहित जुइमाःगु आवश्यकता दु। राजनीतिक पार्टीपाखें हे सदनय् नेवाः राज्य नापं मेमेगु राज्यया बाँडफाँड यायेमाःगुलिं कन्हय् थुपिं हे दकलय् जिम्मेवार जुयाः दने मालीगु अवस्था वइ तिनि ।

जातीय गणराज्यया घोषणा छुं छगू राजनीतिक पार्टीं यायेगु मखु। संविधानसभाया सदनं हे यायेमाःगु खः। अले न्हूगु संविधानय् हे उकथंया ब्यवस्था यायेमाःगु खः। न्हूगु संविधानय् ब्यवस्या यायेगु निंतिं धाःसा राजनीतिक पार्टीतय्गु सहमति मदयेक मगाः। मखुसा अन विवाद जुयाः संविधान च्वयेगु ज्या हे लिपा लायेफु। थौं नेवाः गणराज्य वा नेवाः स्वायत्त राज्यया अवधारणा वयाच्वंगु इलय् नेवाः राज्य गुकथं जुइ धइगु बारे थीथी राजनीतिक पार्टीतय्सं सहलह ब्याकेमाःगु खः। तर नेवाः गणराज्य हे मजिउ वा नेवाः राज्य दयेवं विभाजनया स्थिति वइ धइगु मान्यता आः पुलांगु मान्यता जुइ धुंकूगु दु। उकियात सुं नेवाःतय्सं माने यानाच्वनेगु आवश्यकता मदु। छाय्धाःसा नेवाः राज्य धइगु छगू संज्ञा वा सिम्बोल जक खः। नेवाः राज्य दुने नं गन गन मेमेगु जातिया बसोवास दइ। अन दुने उमिगु हे प्रतिनिधित्व यानाः शासन ब्यवस्था तकं फुक्कं जाति जनजाति थ्यंकेगु ब्यवस्था संघीयता दुने जुया हे च्वनी। उमित भेदभाव यात धाःसा उकियात प्रतिकार याये कथं आत्मनिर्णयया माग व अलग्ग देश व अलग्ग मुलुकया तकं कल्पना जुइ। अथे जुयाः गन अन्याय जुइ अन प्रतिकार जुइ धइथें संघीयतायात बांलाक चले याये मसल धाःसा जक राष्ट्र विखण्डन जुइफु। संघीयता वा जातीय राज्यं राष्ट्रयात कमजोर याइगु मखु। नेवाः राज्य नेपालमण्डल लागा प्राचीन इलंनिसें नेवाः जातिया बसोवास दुगु व थनया थीथी बैभवशाली निर्माणय् नेवाःतय् हे जक मेहनत दुगुलिं थनयात नेवाः राज्य नामाकरणया खँ वयाच्वंगु खः। थनयात सँय् राज्य, तमु राज्य वा मधेश राज्य हे धाःसां याइगु ला थन बहुमत दुपिं नेवाःतय्सं हे शासन याइगु खः। उकिं छु जातिया बहुमत दु उमिसं शासन याइगु शासन पद्धति संघीयताय् दइगु जुयाः संविधानसभां हे नेवाः राज्य घोषणा याकेगु पहल जुइमाः ।

More Stories Like this