नेवा: स्वायत्त राज्यया नीति
नेवा: स्वायत्त राज्यया भाषिक नीति
नेवा:तय् मांभाय् नेपालभाषा ख: । ऐतिहासिक कालय् राज्यभाषा, देसभाषा कथं थुगु भाय् छय्लावयाच्वंगु खत । सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक ल्याखं जक मखु नश्लगत ल्याखं नं विविधता दुगु नेवा: समाजयात छथाय् मा:हनात:गु लिधँसा मांभाय् नेपालभाषा हे ख: । नेवा: छगू भाषिक समुदाय जूगुलिं थ्वया बिस्कं म्हसीका व एकता ल्यंकातय्त नेवा:तय् मांभाय् नेपालभाषा जीवन्त जुइमा: । थुकिया निंतिं मा:गु पला: ल्ह्वनेगु नेवा: स्वायत्त राज्यया छगू मू भाला ख:, थ्वहे खँयात ध्यानय् तसें भाषा नीति नाली ।
नेपा:या गौरवशाली सांस्कृतिक सम्पदा अले नेवा:तय्संय थ: मांभाय्याल माध्यमं सरकारी व गैरसरकारी ख्यलय् च्वया: व न्ववाना: अभिब्यत्ति बी दइगु नैसर्गिक अधिकारया सम्मान यासें नेपालभाषायात नेवा: स्वायत्त राज्यया मू माध्यम भाय कथं छय्ला यंकि । नेपालभाषाया साहित्य, वाङ्गमय व लिपिया विकास, संरक्षण व सम्बर्द्धनया निंतिं विशेष नीति नाली । नेवा: स्वायत्त राज्यया शिक्षण संस्थाय् आख: ब्वंकीगु व स्यनीगु भाय् नेपालभाषा जुइ । थ्वहे भासं पाठय् ज्वलं दयेकीगु जुइ । नेवा: भाय् मस्त व त:धिकपिन्त अनिवार्य कथं नेपालभाषा स्यानीगु ज्या विद्यालयपाखें न्ह्याकी । अथेहे प्रशासन व न्यायालयदुने छय्लाबुलायया मूभाय् नेपालभाषा जुइ । मेखे नेपालभाषा माध्यमं थीथी संञ्चार माध्यम न्ह्याकी । नेवा: स्वायत्त राज्यदुने दुपिं गैरनेवा:तय् भाय्यात नं सम्मान यासें उमिगु निंतिं वैकल्पिक रुपं मेगु छगू भाय् छय्लेगु अवसर दइ ।
नेवा: स्वायत्त राज्यया सांस्कृतिक नीति
कला संस्कृति व सांस्कृतिक सम्पदा नेवा: स्वायत्त राज्ययात विश्वया न्ह्य:ने विशिष्ट रुपय् म्हसीका बीगु त:धंगु लँपु जक मखसें नेवा: राज्यया थ:गु कथंया मूवंगु निधि नं ख: । नेवा: पुर्खापिनिगु श्रृजनशिलता व ज्व:मदुगु सिपपाखें धस्वाकात:गु कलाकृति नेपा: देय्यागू हे धस्वागु न्हाय् जुयाच्वंगु दु । थुज्व:गु गुलिखे स्मारकत थौं विश्व सांस्कृतिक सम्पदाया धलकय् दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व नेवा:तय् निंतिं गर्वया खँ खत । अथेहे नेवा: समाजं न्हिया न्हिथं थ:गु जीवनय् न्ह्याकावयाच्वंगु रिति, थिति, संस्कृति व परम्परा च्वन्ह्या: थें उकी उलिदुने वैज्ञानिकता व मानवीय उपयोगी भावना अले आदर्श कयेच्याना वयाच्वंग जुगुलिं थुकिया आ: नं उलिहे मू दनि । नेवा: स्वायत्त राज्ययापाखें नेवा:तय् थ:गु बिस्कं कला, संस्कृति, सम्पदा व परम्परायात धस्वाकातयेगु उकीयात ई कथं न्हूधा:यायेत विशेष पला: ल्ह्वनी । नेवा: समाजय् न्हनावनेत्यंगु व न्हनावने धुंकुगु त:जिगु ज्ञान व सिपयात म्वाकातयेगु व ल्यंकातयेगु निंतिं राज्ययापाखें मा:गु अध्ययन अनुसन्धान याकीगु व संरक्षण सम्वर्द्धनयायेगु नीति नाली । राष्ट्रिय महत्वंजा:गुया नापनापं स्थानीय जात्रा पर्वयात मदिक्क न्ह्याकेगु, दिनावंगु गुथियात न्हूधा:यायेगु, सत:, फलेचा, देग:, चीभा:, गुम्बा व मठ आदियात इलय् ल्ह्वनेगु भिंकेगु निंतिं थातं धुकू नीस्वनेगु नेवा: स्वायत्त राज्यया सांस्कृतिक नीतिया मू आजु जुइ । नापनापं नेवा: स्वायत्त राज्यदुनेच्वंपिं गैरनेवा: समुदायया धर्म, संस्कृति व परम्परायात सम्मानयासें उमिगु आस्था कथंया ज्याखँ ता:लाक न्ह्याकेत ल्व:गु वातावरण चूलाकाबीगु नेवा: स्वायत्त राज्यं थ:गु दायीत्व तायेकी । संस्कृति, धर्म, परम्परा व आस्थाया लिधँसाय् गुगुं नं गैरनेवा: समुदाययात पनपक्ष् यायेगु ज्या नेवा: स्वायत्त राज्यपाखें गुब्सं जुइमखु ।
नेवा: स्वायत्त राज्यया शिक्षा नीति
शिक्षा हे मानवीय विकासया मू लिधँसा ख:, अले आधारभूत शिक्षा कायेगु मनूया नैसर्गिक अधिकार ख: धैगु विश्वजन्य मान्यतायात नाला: नेवा: स्वायत्त राज्ययादुने शिक्षायात सर्व सुलभ व सर्वब्यापक यायेगु मू नीति कथं थुकिया निंतिं राज्यपाखें मुक्कं भाला क्वबीगु जुइ । योग्य व शिक्षित नागरिक दयेकेगु नेवा: स्वायत्त राज्यया छगू मू आजु ख: । थ्वहे नीतिया ब्यवहारिक रुपं क्वातुकेत व ता:लाकेत नेवा: स्वायत्त राज्यदुनेया मस्तय्त नेपालभाषा उमिगु मांभाय्या माध्यमं अनिवार्य शिक्षा बीगु ज्या जुइ । अथेहे विद्यालय ब्वंकिगु पाठय् सफूत नं मांभासं च्वकेगु व पिकायेगु ग्वसा: जुइ । नापनापं आख: ब्वंकीपिं गुरुवर्गपिं नं मांभाय्या माध्यमं च्वयेब्वने स्यनेस:पिं कथं धस्वाकेगु निंतिं मा:कथंया नीति व ज्याझ्व: दयेका: पला: न्ह्याकायंकी । नेवा: स्वायत्त राज्यया लागादुनेया फुक्क गांस्तरय् मांभासं आखं ब्वनेदइगु प्राथमिक तहया विद्यालय थ्यंकेगु व नगरीय लागाय् म्होति निं छगू क्याम्पस स्तरया शिक्षण संस्था चायेकेगु जुइ । अथेहे ईया आवश्यकता कथं वहुल विधाया थीथी विश्वविद्यालयत संभ्याब्यताया लिधँसाय् धस्वाकेगु नीति जुइ । नेवा: राज्यदुनेया नेवा: अले गैरनेवा: समुदायया दथ्वी आर्थिक, सामाजिक व सांस्कृतिक व मेमेगु अवसरया ल्याखं म्हिग:या राज्यसत्तां ल्यूने लाकात:पिं व विपन्न वर्ग, समुदायया मस्तय्तव शिक्षा सुलभ व सहज जुइकेत सकरात्मक विभेदया सिद्धान्त कथं विशेष कुत: राज्ययापाखें जुइ । शिक्षा ख्यलय् खनेदयाच्वंगु निजिकरणया नामं जुयाच्वंगु ब्यापारीकरणया कारण समाजय् त:मिंपिनि मस्त व चीमिपिनि मस्तय् दथ्वी शैक्षिक अवसर व स्तरय् ब्वलनाव:गु त:धंगु अन्तरयात न्हंकेगु नेवा: स्वायेत्त राज्ययापाखें विशेष कुत: जुइ । नापं शैक्षिक ख्य:या संस्थागत ब्यवस्थापनया भाला सम्वन्धित थाय्या सम्वन्धित आदिवासी जनजाति समुदायया ल्हातय् लायेमा: धैगु तातुना: उकिया ल्व:गु कानूनी ब्यवस्था राज्यं याइ । नेवा: स्वायत्त राज्यदुने भिंदंयादुने सुं नं छम्ह नागरिक निरिक्षर मजुइमा धैगु तातुना: प्रौढ साक्षरतायात न्यंकभन न्ह्याकी । अथेहे शिक्षित वेरोजगारीया समस्या ब्वमलनेमा: धैगु बिचालं शिक्षायात ब्यवसायमूलक दयेकीगु व शिक्षित मनूतय्तश लजगा: चूलाकेगु विशेष ग्वसा: जुइ ।
नेवा: स्वायत्त राज्यया आर्थिक नीति
नेपा: देय्दु्नेया थीथी समुदायत मध्ये आर्थिक ख्य:या गतिविध न्हापांनिसें उलिहे सक्रिय जुयावयाच्वंपिं छगू मू समुदाय नेवा: ख: । थ:गु लजगा: व पुलां परम्परा कथं बनेज्या व उद्योगया ख्यलय् नेवा:तय् त:धंगु थाय् दु । उकिं, नेवा:तय्संथ नालीगु आर्थिक नीतिपाखें स्वंय नेवा:तय्तब जक मखु मुक्कं नेपा:या अर्थतन्त्रय् त:धंगु लिच्व: लाकी । नापनापं अन्तरदेशीय व अन्तरराष्ट्रिय बनेज्याय् न्हापांनिसें नेवा: समुदायया त:धंगु ल्हा: दुगु व उकिया माध्यम देय्यान धुकू बलाकेगु ज्या जुयाच्वंगु खँयात लुंमका: नेवा: स्वायत्त राज्यया थ:गुहे कथंया बिस्कंगु आर्थिक नीति दइ ।
राज्यया धुकूयात त:मियायेगु व उकिया लिधँसाय् राज्यदुनेया सकल नागरिकयात सामाजिक, साँस्कृतिक व आर्थिक ल्याखं सम्पन्न यासें समाजय्दुकगु फुक्क कथंया विभेद व शोषणयात न्हंकेगु नेवा: स्वायत्त राज्यया आर्थिक नीतिया मू आजु जुइ । कृषिया ख्यलय् मा:गु सुधारयायेत वैज्ञानिक भूमिसुधारया पाय्छिवगु नीति नालेगु व वैज्ञानिक भूउपयोगया योजना दयेका: नेवा: स्वायत्त राज्यय् आ: ल्यनाच्वंगु बुँ व खालिगु थाय्याथत वातावरण मैत्री व नेवा: साँस्कृतिक सम्पदा अनुकुल छ्यलेत मा:गु पला: ल्ह्वनी । नापं कृषियोग्य बुँयात ल्यंकेगु निंतिं विशेष पला: ल्ह्वनी । उद्योग, वाणिज्य व ब्यापारया ख्यलय् नेवा:तय्कें ऐतिहासिक इलंनिसें दुगु ज्ञान व प्रतिष्ठाया ब:कया: नेवा: स्वायत्त राज्यया माथं आर्थिक समुन्नतिया लागिं विशेष आर्थिक नीति दयेका: विशेषत: नेवा: राष्ट्रिय पुंजीपति व उद्योगपतिपिनिगु संरक्षण व सम्बर्द्धनयापाखे मा:गु लँपु लुइकीगु जुइ । नेवा:तय् थ:गु बिस्कंगु कला कौशलया सिपयात ई कथं न्ह्यज्याकेगु व उकियात संरक्षण सम्वर्द्धनयायेगु कथंया आर्थिक नीतिपाखें ब:बी । समताया सिद्धान्तय् आधारित वितरण प्रणाली व प्रगतिशिल करया ब्यवस्था याना: सामाजिक न्यायया लँपुइ राज्यया फुक्क ज्याखँ न्ह्याकी ।
नेवा: राज्य दुने गैरनेवा: व अल्पसंख्यकतय् अधिकार
नेवा: स्वायत्त राज्य नेवा:तय् म्हिग:निसेंया तहाक:गु इतिहासया सम्मान व आदिवासीतय् थ:गु ऐतिहासिभूमी शासन सत्ता न्ह्याकेगु राजनीतिक अग्राधिकारया छगू मूर्त स्वरुप ख: । तर, अथे ख:सां नेवा: स्वायत्त राज्यया लागा दुने नेवा:तय् वाहुल्य दुसां थन गैरनेवा: आदिवासी व मेमेगु जात जातिया मनूत नं ताहाक:गु इलंनिसें च्वनावयाच्वंगु खत । उकिं नेवा: स्वायत्त राज्य आदिवासी नेवा:या नापनापं थनदुपिं गैरनेवा:तय् नं मंका:गु सत्ता ख: । आदिवासीतय् अधिकारसम्बन्धी विश्वजन्य मान्यता कथं नेवा: राज्यदुने नेवा: आदिवासीया नेतृत्व व प्रतिनिधित्वय् अग्राधिकार सुनिश्चित जुइ थें थनदुने दुथ्यागु मेमेगु फुक्क गैरनेवा: समुदाययात फुक्क कथंया संवैधानिक कानूनी समान अधिकार सुनिश्चित जुइ । राज्यया फुक्क थासय् जनसंख्याया ल्या: कथं नेवा: राज्यदुने दुथ्यागु गैरनेवा: समुदायया नं समानुपातिक प्रतिनिधित्व दइ । गुम्ह नं गैरनेवा:यात वयागु जाती, उत्पत्तिया श्रोत व धर्म संस्कृतिया लिधँसाय् गुगु नं कथं विभेद व अन्यायपूर्ण ब्यवहार नेवा: राज्यपाखें जुइमखु । नेवा: राज्यदुनेया जनसंख्याया ल्याखं म्हो जक दुगु फुक्क जाति समुदाया मनूतय्त् अल्पसंख्यकतय् अधिकार सुनिश्चित याना: उमित मा:गु संरक्षण यायेगु जुइ ।
नेवा:दुने समावेशीकरण
नेवा: सांस्कृतिक, धार्मिक, भाषिक व क्षेत्रोगत ल्याखं अतिकं वहुलता व विविधता दुगु समुदाय ख: । थौं थ्वहे वहुलता व विविधता नेवा:तय् छगू विशिष्टता जुयाब्यूगु दु । तर, म्हिग: ऐतिहासिक थीथी कारणं याना: नेवा:दुने नं जातया ल्याखं, लैंगिक अले थाय्बागय्याज ल्याखं राज्यसत्ताया लिधँसाय् विभेदपूर्ण ब्यवहार जुल । थ्वहे कारण याना: नेवा:दुनेया गुलिखे समुदाययात राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक, शैक्षिक व मेमेगु अवसरया झ्वलय् अतिकं ल्युने लाकाबिल । उपिं सीमान्तिकृत व वहिष्कृत जुल । तर, थौंया नेवा: राज्यसत्ताया न्ह्य:ने सकले समान व एतिहासिक कालय् जूगु थुकथंया विभेद व अन्यायया पलेसा पुले कथं व थथे ल्यूनेलाकात:गु समुदाय व मिसापिं नेवा:तय्तज मेमेगु समुदायया समानस्तरय् थकायेत नेवा: स्वायत्त राज्यपाखें समानुपातिक व समावेशीकरणया विशेष नीति नालाकाइ । नेवा: स्वायत्त राज्यया ब्यवस्थापिका, कार्यपालिका व न्यायपालिकाया नापनापं मेमेगु नीति निर्माणया थासय् नेवा: समुदायया थथे ल्यूने लानाच्वंपिं वर्गत दुथ्यायेमा: धका: आरक्षण, कोटा प्रणाली नाला यंकी । अले गुलिखे इलय् व थासय् थुमिगु लागि सकरात्मक विभेदया नीति नाला: काइ । समानुपातिक मान्यता कथं नं समावेशी जुइमफुगु गुगुं समुदाय व वर्ग त्वफीगु अवस्थाय् दुसा उमिगु प्रतिनिधित्वया छगू बिस्कं कानूनी ब्यवस्था जुइ । नापं उज्व:गु समुदायया विस्कंगु संस्कृति, परम्परा व रिति थितिया नापनापं एतिहासिक महत्वया सम्पदा ल्यंकेत राज्यपाखें अतिकं ध्यान बिया: ज्या न्ह्याकी ।
(थुगु नेवा: स्वायत्त राज्यया नीति पोहेलाथ्व: नवमि, ११३०, शनिवा: कुन्हु जूगु नेवा: स्वायत्त राज्य घोषणासभाय् न्ह्यब्व:गु ख: ।)
(किपा: - सुनिता श्रेष्ठ राजभण्डारी)
More Stories Like this
काेरियाय् नेवाः भ्वय्, नम्रता श्रेष्ठयात हनन्यूयाेर्कय् इहि
राजनीतिक दलतय् घोषणापत्र व नेवाः दृष्टिकोण
किपुली मंकाः बाखं गोष्ठि
"वर्तमान राजनीतिक संन्दर्भय् नेवाः स्वायत्त राज्य" सम्बन्धि गोष्ठी