नेवाः राज्य घोषणा छाय् ?

डा. केशवमान शाक्य

माओवादीं पुस १ गते येँ नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणा याये धुंकूगु दु । कात्तिकय् हे स्वायत्त गणराज्य घोषणा यायेगु ज्याझ्व: स्थगित जूगु ख:, नेवाः राज्य व ताम्सालिङया सीमाविवादका कारण । आ: ताम्सालिङ राज्यया घोषणा रोशी उखे काभ्रेया तिमालय् याइगु जूगु दु व घोषणास्थलया विवाद ज्यंगु दु ।

मेखे पुस ११ गते नेवाः स्वायत्त राज्य संयुक्त संघर्ष समितिं नं नेवाः राज्य घोषणा यायेत्यंगु दु । उगु समितिं नेवाः राज्यया ध्वाँय् व नेवाः राष्ट्रिय म्येँ नं देयेके धुंकूगु दु । संघर्ष समितिया छगू घटक ख: माओवादीया जातीय संगठन नेवाः राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चा । पुस ११या मंका: घोषणाय् उगु संगठनया नं ब्वति दु ।

माओवादीया पुस १ गते याकचा नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणा यायेगु ज्याझ्व: ह्येवं न्हयस: दंगु दु - नेपाः राष्ट्रिय पार्टीं नं आ: ब्यागलं घोषणा ज्याझ्व: देयेके मा:गु ख: लाकी ? ख:, दक्वं पार्टीं ब्यागलं ब्यागलं घोषणा यायेमा:, गुकीं नेवाः राज्यप्रति उमिगु प्रतिबद्धता जाहेर जुइमा: । तर, नेपाली कांग्रेसं राज्य पुनर्संरचनाया खाका पेस या:गु मदुनी । एमालें पेस या:गु खाकाय् खड्ग ओली थंज्या:पिं नेतातय् विरोध दु । नेवाः राज्यप्रति प्रतिबद्ध प्रभावशाली पार्टीलय् हालयात माओवादी व नेरापा जक खनेदुगु दु । अथेसां पुस ११ गते जुइगु घोषणाय् नेपाली कांग्रेस व एमालेया नेवा: संगठनत छसीकथं लोकतान्त्रिक नेवाः दबू व नेपाल लोकतान्त्रिक नेवाः संघया नं ब्वति दु ।

नेवाः राज्यया सीमांकन : माओवादी, एमाले, कांग्रेस व नेरापापाखें प्रस्तावित सीमा फरक-फरक खंगु दु । कांग्रेसया नेवा: नेता गोपालमान श्रेष्ठया अनौपचारिक धापू कथं येँ, यल व ख्वप: स्वंगू जिल्लायात नेवाः राज्य धायेफू । माओवादीं काभ्रेया भ्वत:, धौख्य:, पनौती तक दुथ्याकूगु खनेदु । एमालें नुवाकोट व धादिङया सदरमुकाम नं दुथ्याकूगु दु । नेरापां दक्षिणया हेटौंडा व नारायणघाट, पूर्वया दाप्चा व पलाञ्चोक भगवती, पश्चिमाया आरुघाट, गोरखाबजा: व बन्दीपुर, उत्तरय् चौतारा व त्रिशूली बजा: तक दुथ्याकूगु दु । व, थ्व राज्य दुने चेपाङ व ह्योल्मो जाति व उमिगु बस्ती नं संघीय ढाँचाय् दइगु प्रस्ताव या:गु दु । सुनुवार, माझी, दनुवार, जिरेल, थामी नं थुगु राज्य संघय् सामेल जुइ चाहे जूसा: लसकुस याइ । सीमा निर्धारण यायेवलय् नेवाः व तामाङ दथुइ सौहार्द वार्ता व समझदारी जुइमा: । पुस ११ गते घोषणा जुइगु नेवाः स्वायत्त राज्यया सीमा ऐतिहासिकताया आधारमा १२ जिल्ला दुने न्यंगु दु । तर, माओवादी व संघर्ष समितिं याइगु घोषणा विस्तृत सीमा सहितया मखु, केवल सैद्धान्तिक अवधारणा जक ख: ।

संघीयता, स्वायत्तता व स्वशासन : संघीयतय् वनेत्यंगु नेपालय् छुं राज्य जातीयता या: हे आधारय् निर्माण जुइत्यंगु दु, उकीयात पनां पनेफइगु स्थिति आ: मदु । तर, थंज्या:गु राज्यत नाप स्वा:गु संघीय, स्वायत्त वा स्वशासित विशेषण धा:सा: बहसया हे विषय जूगु दु । सुनां थुपिं राज्यया संघीय स्वरूपयात भारतया प्रदेश वा अमेरिकाया राज्यनाप तुलना या:गु दु । सुनां स्वायत्त राज्ययात चीनया तिब्बत व हङकङ वा क्यानडाया क्युबेकनाप स्वा:गु दु । संघीयताया स्पष्ट मोडेलय् अमेरिकी राज्य लाइसा: स्वायत्तताया मोडेलय् चीनया तिब्बत व हङकङ लाइ । थनया जातीय राज्यतय्सं मालाच्वंगु मोडेल जातीय स्वशासित राज्य ख: । आत्मनिर्णयया अधिकारया मोडेल ला: लेनिनया सोभियत संघ ख:, गु छिन्नभिन्न जुइधुंकल ।

माओवादी नेता डा. बाबुराम भट्टराईया कथं मगरात स्वायत्त राज्य धइगु इतिहास व भूगोल दुथ्या:गु मग:तय् भू-भाग ख:, मग: जातीय राज्य मखु । मगरात स्वायत्त राज्य दुने दुगु दक्वं जातजातिं समानुपातिक ढंगं राज्यया अधिकार व उपभोग याये दइ । एमालें स्वायत्तता व स्वशासन बारे आधिकारिक व्याख्या या:गु मदुनी ।

नेरापां धा:सा: नेवाः संघीय राज्य धइगु नेवा:या राजनीतिक अधिकार दुगु नेवाः स्वशासित राज्य धायेत स्व:गु ख: । थुकी दुने दुपिं गैर नेवा:तय् राजनीतिक अधिकार थीथी जुइफु । मेमेगू भू-भागय् गुगू जातिया जातीय राज्य जुइ, वंहे उगु राज्यया चुनावय् ल्वायेगु व भोट कुर्केगु थंज्या:गु राजनीतिक अधिकार प्राप्त यइ । गनं थ:गु राज्य मदुपिं दलित थंज्या:पिं जातिं धा:सा: आरक्षित राजनीतिक अधिकार दइ । मेगू जातिया हकय् ००७ साल निसें बसोबास यानावयाच्वंगु व नेपालभाषा छ्यलेत मञ्जुर जुइगु स्थितिलय् उमित नेवा: सरह हे अधिकार जुइ । नेवाः राज्य पिनेया नेवा:तय्सं नं थ्व राज्यया राजनीतिक अधिकार प्राप्त याइ ।

नेवाः स्वशासित राज्ययात थुकथं राजनीतिक अग्राधिकारया कथं परिभाषित या:सा: थुगु राज्य दुने दुपिं आदिवासी जाति जक अधिकारप्राप्त बासिन्दा जुइ । थुगु राज्य दुने मेपिं जातियात छेँबुंया स्वामित्वनापं व्यापार यायेगु, जागिर नयेगु, उद्योग सञ्चालन यायेत स्वतन्त्रता दइ । थ्व राज्यय् बसोबास याइपिं गैर आदिवासीं नेपालभाषा व चेपाङभाषा नं सिकेमाली । जातीय संघीय राज्य दुनेया अल्पसंख्यक आदिवासीयात नं आरक्षित राजनीतिक अधिकार बीमा: ।

नेपालया आदिवासी : नेपालय् संघीय राज्यत जातीय, भाषिक व क्षेत्रया आधारय् संरचना जुइगु जुइवं 'सु आदिवासी व सु मेपिं' धइगु न्ह्स: ब्वलंगु दु । नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघं ५९ गू जातियात आदिवासी जनजातिलय् सूचीकृत या:गु दु । थुकी मेगू जातिं थ:यात नं समावेश यायेमा:गु माग सहित निवेदन ब्यूगु दु व सरकारं थुकीया बारे कार्यदल नं गठन या:गु दु ।

अन्तरिम संविधानं मेगू जाति दुने लागू क्षेत्री जातिं नं 'खस धाइगु आदिवासी/जनजाति ख:' धका: निवेदन ब्यूगु दु । कर्णालीया खस साम्राज्य व सभ्यता सिर्जना या:गु थ्व जाति आदिवासी/जनजाति हे ख: । थुखे मधेसी मूलया जनतां नं थ:पिनिगु बिस्कं हे पहिचान व मधेस राज्य माग या:गु दु । दलितया सूची तयार जूगु मदुनी । मेपिं दुने आ: ब्रम्हु व सन्न्यासी जक लाइ ।

ब्रम्हु, सन्न्यासी व दलितं थ:गु संघीय राज्य थन व थंज्या:गु जुइमा: धा:गु मदुनी । थुकी छुं क्षेत्री नं ल्वाकछ्या:गु दु, गुकीं अझ: नं एकात्मक खस राजतन्त्र ल्वमंके मफुनी । मधेसीतय् छथ्व: पुचलं थ:पिंत मधेसी मधासें पिछडा वर्गय् तयेमा:गु माग या:गु दु । वया: धापू दु, मधेस भारतया ऐतिहासिक भू-भाग ख:, उकीं नेपालय् मधेसया माग यायेगु असान्दर्भिक जू, मधेस हे मदेयेवं मधेसी पहिचानया नं अर्थमदु ।

(च्वमि शाक्य नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया अध्यक्ष ख: ।)

(थुगु च्वसु नयाँ पत्रिका न्हिपौपतिइ वंगु ३ डिसेम्बर २००९, बिहिवा: कुन्हु पिहांव:गु ख: ।)

More Stories Like this