सकलें नेवाःत नेवाःराज्य दुने दुहां वयेमाःगु ई

नरेशवीर शाक्य

न्हू नेपाः संघीयताय् दुहां वनाः थन जातीय राज्य निर्माण जुइगु व स्वनिगः दुने अत्यधिक रुपं दयाच्वंगु मनूतय्गु चाप म्हो जुयाः थनया आदिवासीतय्त जुयाच्वंगु कष्ट म्हो जुइगु छगू अनुमान जुयाच्वंगु दु। मेखे आः हे नं स्वनिगलय् वइपिं व थन वसोवास याइपिं मनूतय्त नियन्त्रणय् तयेमाल धयागु सः थनया आदिवासी जनजातितय्सं याना वयाच्वंगु दु। स्वनिगलय् देय्या फुक्क थासं मनूत दुहां वयाः थनया जीवन कष्टकर जुयाच्वंगु, थन जीवनयापनया निंतिं मदयेक मगाःगु लः, मत, लँ नापं मगानाः तसकं थाकुयाच्वंगु, पिनें वःपिं मनूतय्गु कारणं बजाः भाः थहां वनाच्वंगु व शान्ति सुरक्षाय् तकं समस्या वयाच्वंगु कारणं न्ह्याथे यानाः जूसां पिनें वइपिं मनूतय्त नियन्त्रण यायेमाःगु महसुस थनया आदिवासीतय्सं यानाच्वंगु दु। थुकिया निंतिं सरकारं कानून हे दयेकेमाः धकाः सः तयाच्वंसां सरकारं अज्याःगु तुं कथंया पलाः न्ह्याकेगु सोच दयेका मच्वंगु इलय् आः स्वायत्त राज्य स्थापना लिपा थःपिंसं हे शासन न्ह्याकेगु इलय् उज्वःगु कानून दयेकेगु व थःपिनिगु जातिया निंतिं अग्राधिकार कायेगु खँ नं चर्चाय् दु ।

स्वनिगः न्हापांनिसें हे राजधानी जुयाच्वंगु खःसां आः थें न्हापा समस्या मदु। छुं नं देशय् दकलय् अप्वः बांलाःगु, सुविधा सम्पन्न थाय्यात राजधानी घोषणा याइगु चलन खः। थ्वहे कारणं हरेक देय्या शासकतय्सं राजधानीयात विशेष सुविधा सम्पन्न यानाः उकिया स्तर च्वन्ह्याकेगु ज्या यानाच्वनी। सरकारी बजेटय् नं राजधानीयात विशेष सुविधा सम्पन्न यायेत मेथाय् स्वयां अप्वः दां फ्यायेगु ज्या जुयाच्वनी। तर थ्व ज्या नेपालय् धाःसा पाय्छि अःखः जुयाच्वंगु दु। थःपिनि राजनैतिक स्वार्थ पूवंकेगु निंतिं राजधानीयात छ्यलेगु, राजधानीइ न्हापांनिसें दयाच्वंगु सुविधाया शोषण यायेगु व थप सुविधाया योजना मदयेकेगु ज्या नेपालय् हे जक जुयाच्वंगु दु ।

येँ देय् राजधानी जूगु कारणं थन मेमेगु थाय् स्वयां आपाः हे सुविधा दुगु खँय् शंका मदु। थ्वहे कारणं देय्न्यंकया मनूत थन च्वं वयेत स्वयाच्वनीगु स्वाभाविक खः। उकिं हरेक मनू चाहे व ब्यापारी जुइमा वा कर्मचारी, स्वनिगः दुने छखा छेँ दनेगु हे थुमिगु अन्तिम म्हगस जुयाच्वनी। तर थ्व म्हगस पूवंकेगु झ्वलय् मनूतय्सं थ्व थाय्या विकास यायेगु स्वयां थन दुगु सम्पदाया शोषण जक याना जूगु कारणं स्वनिगः दुने हरेक कथंया समस्या ब्वलनावःगु खः ।

येँ देय् दुने मनूत वसोवास याः वयेगु क्रम अझं मदिउनि। मुलुक संघीयताय् वनीगु जुइधुंकाः नं स्वनिगः दुने वसोवासया निंतिं जग्गा न्याये-मीगु यानाच्वंपिनिगु ल्याः न्हियान्हिथं अप्वया वनाच्वंगु दु। स्वनिगःयात देय्या दकलय् बांलाःगु बुँज्या जुइगु थाय्कथं कयातःगु दु। तर मानव वस्तिया विकासया कारणं थज्याःगु बँु न्हियान्हिथं नष्ट जुया वनाच्वंगु दु। बुँज्या यायेगु थाय् मंत धायेव कालान्तरय् वनाः देय्यात हे नकारात्मक लिच्वः लाइगु खँय् राज्यसत्ता न्ह्याकाच्वंपिं गम्भीर जुइ फयाच्वंगु मदु। लिपा अन्न नापं पिनें आयात याये मालीगु स्थितिइ थनया जनतां अझ कष्टकर जीवन हने मालीगु खतरा वयेफु ।

मुलुक आः न्हूगु संरचनाय् वनाः संघीय व्यवस्थाय् वनीगु व नेवाः राज्य स्थापना जुइगु खँय् सकलें निश्चिन्त जुइधुंकूगु दु। अले संघीयता दुने थःपिनिगु हे नियम कानून दयेकाः राज्य संचालन जुइगु खँय् नं शंका मदु। नेपाः विविध जातजातिया देय् जूगु कारणं थन जातीय राज्य हे निर्माण जुइमाः। थथे जातीय राज्य दुने उगु जातीय बाहुल्यता दये हे माः। उकिसनं नेःपाया आदिवासी जनता नेवाःतय्त राज्यं सलंसःदँ उत्पीडनय् लाकूगु कारणं नेवाःतय्त विशेष संरक्षण व अग्राधिकार बी हे माः, थज्याःगु सन्दर्भय् पिनें थन वयाः वसोवास यानाच्वंपिंत आः गज्याःगु ब्यवहार जुइ धइगु खँ संघ निर्माण लिपा छलफलया विषय जुयाच्वनी ।

स्वनिगः दुने आः नं पिनें वयाच्वंपिं मनूतय्सं वसोवासया निंतिं जग्गा न्यायेगु ज्या यानाच्वंगु कारणं थन जग्गाया भाः तसकं थहां वनाच्वंगु दु। पिनें वःपिं मनूतय्सं स्वनिगः दुनेया जग्गा न्ह्यागु भावं नं न्यानाच्वंगु दु। उमिगु ल्याः अप्वया वःगु कारणं स्वनिगः दुनेया भाषा, जाति व संस्कृति प्रभावित जुयाः नेवाःतय्गु अस्तित्वय् नं संकट वयाच्वन धयागु छखे चर्चा दुसा आः नेवाःतय्सं गैर नेवाःतय्त जग्गा मी मजिल धइगु सामाजिक अभियान नं न्ह्याकेमाःगु आवश्यकता सकसिनं थुइकेमाःगु दु ।

मुलुक संघीयताय् वनेधुंकाः थीथी जातिया मनूतय्सं थःथःपिनिगु राज्य दुने थःपिं हे अधिकार सम्पन्न जुइगु व थुकियात सुरक्षित यायेगु ज्या जूवनी। संघीयता दुने थीथी जातिया मनूतय्सं मेमेगु संघ दुने अल्पमतया अधिकार कायेगु स्वयां थःपिनि संघ दुने थःपिनि जातीय अधिकारयात ब्यापक यायेमाः। नेवाःतय्गु सन्दर्भय् नं नेवाः राज्य निर्माण लिपा थःपिनि अधिकार सम्पन्न राज्य धयागु नेवाः स्वायत्त राज्य हे जुइगु कारणं देय्न्यंकंया नेवाःत आः नेवाः राज्य दुने समाहित जुइमाःगु आवश्यकता ब्वलना वःगु दु। देय्न्यंक थ्यनाच्वंपिं नेवाःत छगू इलय् थनं हे पिहां वनाः बजार ब्यवसाय यासें जीवन यापन यानाच्वंपिं खः। थ्व कारणं थःपिनि जातीय म्हसीका कथं थःपिंत नेवाः हे धयाच्वंगु सन्दर्भय् आः थःपिनिगु जन्मस्थलय् हाकनं बसोवास याः वयेगु मौकायात छ्यलेमाःगु खने दु। स्वनिगः दुने आः पिनें वयाच्वंपिं नेवाः मखुपिं मनूतय्सं न्ह्याक्व ध्यबा पुलाः जूसां जग्गा न्यानाच्वंगु सन्दर्भय् आः पिने वसोवास यानाच्वंपिं नेवाःतय्सं नं स्वनिगः दुने जग्गा न्यानाः थःपिनि जातीय राज्ययात सशक्त यायेगु अभियानपाखे ध्यान बीमाःगु दु। स्वनिगः दुने नेवाः मखुपिं मनूतय्सं न्यानाच्वंगु जग्गायात आः नेवाःतय्सं जग्गा न्यानाः थःपिनिगु भाषा, जाति व संस्कृतिया संरक्षणया ख्यलय् थःपिंत नं न्ह्यब्वयेमाःगु ईया माग खः। नेपाः संघीयताय् वनाः न्हू नेपाः निर्माणय् नेवाःत अधिकार सम्पन्न जुइगु थ्व बांलाःगु मौका खः। मेमेगु संघ दुने थःपिनि हे ऐनकानून निर्माण जुयाः अल्प अधिकार कायेगु स्वयां थःपिंत पूर्णरुपं हक अधिकारं सम्पन्न जुइगु निंतिं नं पिने वसोवास यानाच्वंपिं नेवाःत स्वनिगः दुने बसोवास यायेगु सोचयात आः हे कार्यान्वयन यायेमाःगुपाखे बिचाः न्ह्याकेगु ई वःगु खँयात नं थुइकेमाः ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this