नेवाः राज्य घोषणाय् नेवाःत

शरद कसाः

नेपाल देश विश्वय् बिस्कं कथं म्हसीका दुगु देय् खः। विश्वया इतिहासय् थ्व देय् तसकं चीधं जूसां थ्व गबलें मेपिनिगु अधिनय् च्वने म्वाःगु देय् नं खः। नेपाःया इतिहासय् मल्लकाल तक जुजुपिंसं शासन न्ह्याका वयाच्वंसां थन गणतन्त्र व संघीयताया लँपु नाला कयातःगु खने दु ।

शाहकाल शुरु जुइ धुंकाः केन्द्रिकृत एकात्मक शासन व्यवस्था न्ह्याका यंकल। देशय् थीथी राजनैतिक आन्दोलनया लिच्वः कथं दकलय् लिपा आः हाकनं देय्यात गणतन्त्रात्मक संघीयताय् न्ह्याकेगु लँपुइ वनाच्वंगु दु। थ्व खँ आः लागू जुयाच्वंगु अन्तरिम संविधानय् नं न्ह्यथनातःगु दु। अथे खःसां न्हापांनिसें संघीयताय् बः बिया वयाच्वंगु माओवादी पार्टी बाहेक मेमेगु पार्टीतय्सं खुले जुयाः थ्व खँयात समर्थन याये फयाच्वंगु मदुनि। अझ गुलिं गुलिं पार्टीतय्सं ला तप्यंक विरोध हे यानाच्वंगु नं दनि। भति भति विरोध जुयाच्वंसां देय्यात संघीयताय् मयंकल धाःसा झन थन हानं मेगु हिया खुसिबाः न्ह्याइतिनि ।

देश थौं तसकं संक्रमणया अवस्थाय् लानाच्वंगु दु। ततःधंपिं नेतात धाःपिनिगु अकर्मण्यतां संविधानसभा बांलाक न्ह्याये फयाच्वंगु मदु। देय् हे नं थौं बांलाक न्ह्याये फयाच्वंगु मदु। थजाःगु अवस्थाय् नेवाःतय्सं आः वइगु पोहेलाथ्व ९ (पुस ११) शनिवाः कुन्हु नेवाः राज्यया स्वायत्त लागा घोषणा यायेगु आह्वान याःगु दु। थ्व स्वयाः न्ह्यः एनेकपा (माओवादीं) थःपिंसं न्हापा घोषणा याये धयां नं स्थगित याना तयातःगु नेवाः राज्यया स्वायत्त लागा म्हिगः बुधवाः घोषणा यायेगु ज्या यायेधुंकूगु दु। थनथाय् लाक्क बिचाः यायेमाःगु व छतानिता न्ह्यसः ब्वलनीगु खँ दु। माओवादी पार्टीं थःपिनि राज्य पुनर्संरचनाया दस्तावेजय् थीथी राज्यया लागा ब्वथलेगु झ्वलय् नेवाःतय्गु राज्य सीमित येँ, यल व ख्वप अर्थात स्वनिगःयात जक कय् च्यानाच्वंगु दु। हानं थ्वहे पार्टीया भातृ संगठन नेवाः राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चां नेपाल संवत् ११३० न्हूदँया लसताय् नेवाः राज्यया लागा कःघायेकथं मोटरसाइकल र्‍याली याःबलय् स्वनिगः बाहेक भ्वँत, धौख्यः आदि लागा कःघानाः तिस्तुङ्गय् वनाः क्वचायेकल। थुगु ज्याझ्वःया उद्घाटन हानं पार्टीया नायः प्रचण्डं हे याःगु खः। पार्टीं क्वःछीगु छता ज्या याइगु मेता जूगुलिं थ्व थःथवय् हे विरोधाभासया खँ जुल। अथे जूगुलिं थुगु पार्टीया आन्तरिक खँ मिले मजूगुलिं वा विशेष यानाः ताम्सालिङ्ग नापया नेवाः लागा स्वानाच्वंगु खँ मिले मजूगुलिं वा विशेष यानाः ताम्सालिङ्ग नापया नेवाः लागा स्वानाच्वंगु खँ मिले याये मफुगुलिं नं थुपिं राज्य घोषणा यायेगु ज्याझ्वः दिनाच्वंगु खः। आः घोषणा याइबलय् गुकथं याइगु खः व धाःसा स्वये मानिगु खँ जुल ।

नेवाः राज्ययात कयाः नेवाःतय्गु हे बिचाः छु दु? व नं बिचाः यायेमाःगु मेगु खँ दनि। राजनैतिक पार्टी फुक्कसिनं नेवाः राज्यया लागा क्वःछिउगु उति ययेकाच्वंगु मदु। नेवाः जातिया निंतिं नीस्वंगु नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया नं नेवाः लागा क्वःछिनातःगुली नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिं क्वःछिनातः थें ज्वःलानाच्वंगु मदु। संघर्ष समितिं घोषणा याइगु नेवाः राज्यया लागा थीथी ऐतिहासिक तथ्यया लिधंसाय् आः दुगु करिब झिंनिगू जिल्ला ति कःघानाच्वंगु दु। आः थनथाय् लाक्क मेगु छता खँया बिचाः याये। फुक्क पार्टीं क्वःछिनातःगु मध्येय् गुगु पार्टीं क्वःछिउगु नेवाः राज्य माने यायेगु? अथवा नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिं घोषणा याइगुयात झीसं माने यायेगु खःला? झीसं माने यानागु हानं पार्टीं माने याइगु खःला कि मखु? थ्व खँ हानं अलग हे दनि। तसकं स्वत्तुमत्तु स्वःगु खँ ल्यंदनि। नेवाःत थीथी पार्टीइ दु। थुपिं नेवाःतय्सं थःथःपिनि पार्टीं क्वःछिउगु राज्ययात माने याइ धाये, अले पार्टीइ मदुपिं नेवाःतय्सं छु माने यायेगु ले? पार्टीइ दुपिं नं मदुपिं नं नेवाःतय्त चित्त बुझे जुइक नेवाः राज्य दइगु खः लाकि मखु थ्व नं बिचाः यायेमाःगु खँ जुल ।

नेवाः जातिया नामं नेपाल देशया नां च्वंगु खः धकाः स्वदेशी, विदेशी प्रायः सकलें इतिहासकारतय्सं माने याना वयाच्वंगु खँ खः। विद्वानपिनि धापू स्वल धाःसां थ्व खँ सीदः वइ। नेपाल खँग्वः गुलि पुलांगु खः क्वःजीक धाये थाकु। भारतया प्राचीन वाङमयय् थ्व खँग्वः दुर्लभ मखु। कौटिल्यया अर्थशास्त्र, महाभारत, मेमेगु हिन्दू पुराण, बौद्ध वाङ्मय व जैन ग्रन्थय् नेपाल खँग्वःया प्रयोग जूगु दु। तर थ्व ज्वलंया लिधंसाय् नेपाल खँग्वःया ऐतिहासिकता क्वःछी मछिं। छाय्धाःसा भारतया प्राचीन वाङ्मयया निश्चित तिथिमिति छुं मदु। कौटिल्यया अर्थशास्त्रयात गुम्हं विद्वानतय्सं इसापूर्व ३२१ या खः धाःसा गुम्हसिनं सन् ४०० पाखेया जक धइगु खँ क्वःछिउगु दु। ऐतिहासिक दृष्टिकोणं दकलय् न्हापां नेपाल खँग्वः भारतीय ज्वलनय् उल्लेख जूगु प्रामाणिक दसि खः - समुद्रगुप्तया (सन् ३५०-३७५) प्रयागयाद प्रशस्तिइ। थुकी नेपालयात पूर्वय् कामरुप (आसाम) व पश्चिमय् कर्तृपुर (कुमाउँ)या दथुइच्वंगु प्रत्यत्न (सलामी पुलीगु) देशया रुपय् उल्लेख जूगु दु। नेपालय् दुनेया ऐतिहासिक ज्वलंया खँ ल्हायेगु खःसा दकलय् न्हापां थ्व देशयात नेपाल धकाः उल्लेख जूगु अभिलेख खः भीमार्जुन देव विष्णुगुप्तया लगं, यंगाःहितिया मानदेव संवत् ६४ (सन् ६४०) या अभिलेख। थुकी कुशली भविष्यतो नेपाल (भूभु) जो 'लिपा जुइपिं नेपाःया जुजुपिनि भिंतुना' धइगु व्यहोरा दुथ्याकातःगु दु। थन लुमंकेबहगु खँ छु धाःसां थ्व स्वयां १३० दँ न्ह्यः शाक्त संवत् ४३४ (सन् ५१२) स लिच्छवि जुजु बसन्तदेवं पलिस्था यानातःगु छगू अभिलेखय् स्वस्ति नैपालभ्यः नेपाल खँग्वःया सम्प्रदानकारक व बहुवचन रुप नेपालपिनि कल्याण जुइमा धइगु व्यहोरा छ्यलातःगु दु। थ्व अभिलेख चन्द्रागिरि तँ क्वसं च्वंगु चीधंगु उपत्यका तिस्तुङ्ग धइगु थासय् दु। पाय्छि वहे थासय् सच्छि दँ ति लिपा अशंबर्मां पलिस्था याना तःगु निगू अभिलेखय् नं वहे व्यहोरा छ्यलातःगु दु ।

नेपाल खँग्वः सम्बन्धी थन छुं खँ न्ह्यथनागु कारण छु धाःसा छता थ्व खँग्वलं उबलय् दुपिं नेवाःतय्त नेपाल धकाः संवोधन याना तयातःगु दुगु व मेगु थुपिं अभिलेख तयातःगु भौगोलिकताया दृष्टिकोणं नेवाःत धइपिं उबलय् हे थन स्वनिगलय् जक मखु, वयां नं पिने तिस्तुङ्गय् तकं बसोबास याना वयाच्वंगु दु धइगु क्यनेत खः। थज्याःगु दसु माला स्वयेगु खःसा गुलि दनि गुलि। उकिं ऐतिहासिक दृष्टिकोणं थथे महत्वपूर्णगु खँ न्ह्यथनाः नेवाःतय्गु लागा क्वःछी फइगु खँ जुल। नापं थजाःगु खँ व्यापक नेवाःतय् दथुइ ब्याके माःगु व राजनैतिक पार्टीतय्त नं थुइके माःगु उतिकं आव्शयक खनेदु। नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया आःया दायित्व धइगु नेवाः राज्य घोषणा यायेगु जक मखु, कार्यान्वयन यायेबलय् गुकथं यायेगु थ्व बारेय् नं ज्याझ्वः दयेकेमाःगु उतिकं आवश्यक खनेदु। माओवादीं घोषणा याइगु ला उमिगु आन्दोलनया प्रचारात्मक ज्याझ्वः जक खः धकाः धयाच्वंगु दु। नेवाःतय् नं उकथं जक खःला? विलकुल मखु। नेवाःतय् निंतिं ला थ्व जीवन, मरणया सवाल जुइधुंकल। उकिं व कुन्हु सकलें नेवाःत केवल नेवाः जक जुयाः थुकी ब्वति कयाबी फत धाःसा अवश्य नं झीगु दवाव थासय् लाइ। नेवाःत सकलें दनेगु ई थ्व हे खः ।

More Stories Like this