गन क्यनेगु खः नेवाः शक्ति ?

नरेशवीर शाक्य

नेवाः लगायत देय्या आदिवासी जनजाति राज्यपाखें उपेक्षित जुल, राज्यं भाषा जाति, संस्कृतिया खँय् उत्पीडनय् लाकल, सत्ता संचालनय् पहुँच मगात उकिं आः नेपाः देय् एकात्मक राज्य मखु संघीय लोकतान्त्रिक गणराज्य राज्य जुइ धकाः नेपाःया अन्तरिम संविधानं धयाच्वंगु दु। संघीय लोकतान्त्रिक नेपाः निर्माणया खँय् फक्क हे राजनैतिकि पार्टीतय्सं थःथःगु अवधारणा पित बियाः थःपिनिगु पार्टी दकलय् अप्वः लोकतान्त्रिक धकाः क्यनेगु होड नं जुयाच्वंगु दु। थ्वहे सन्दर्भय् वंगु संविधानसभाया चुनावय् दकलय् अप्वः मत कायेत सफल जूगु एनेकपा माओवादीं थःपिंसं उगु ईया राज्यनाप विद्रोह यायेगु इलय् न्ह्यथनातःगु जातीय राज्यया आधिकारिक घोषणा यायेगु ज्याझ्वः सार्वजनिक याःगु दु। मेगु वाःनिसें जुइ धयातःगु संघीय जातीय गणराज्ययात कयाः फुक्क हे आदिवासी जनजातित आन्दोलित जुयाच्वंगु दु ।

संघीयताया स्वरुप व लागायात कयाः फुक्कं हे राजनैतिक पार्टीतय्सं थःथःपिनि संघीय अवधारणा सार्वजनिक यायेधुंकूगु दु। संघीयताया विरोध यानाच्वंगु राजैतिक पार्टी तक नं संघीय लागा बारे थःपिनि अवधारणा पित बियाच्वंगु दु। थज्याःगु अवधारणा फयांफत्तले राज्यं पुनर्निधारण याइगु सीमा नाप ज्वः लायेमा धयागु मानसिकता नं राजनैतिक पार्टीतय्के दु। अथे हे राज्य पुनर्सिमांकन यायेगु निंतिं नं अज्याःगु संघीय लागा बारे फयांफत्तले प्रचार यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। अज्याःगु हे प्रचारात्मक ज्या न्ह्याकेगु झ्वलय् एनेकपा माओवादीं नं गणराज्य घोषणा यानाः थःत गणराज्यया संवाहककथं क्यनेगु कुतः यानाच्वंगु दु।
एनेकपा माओवादीं राज्य घोषणा यायेत्यंगु कुतः थ्व न्हापांगु मखु। न्हापा नं छकः नेवाः राज्य घोषणा यायेगु कुतलय् मेमेगु जातिया मनूतय्सं थःपिनि लागाया विषय पार्टी एकिन जुइमाःगु खँ वयेवं थ्व घोषणायात लिछ्यायेत बाध्य जूगु खः। थ्वहे ज्याझ्वःया निरन्तरता आः जुइत्यंगु खःसा आः नं थ्व ज्या पार्टी दुने हे विवाद मुक्त जुइ फयाच्वंगु मदु। थ्व कारणं न्हापा गुकथं राज्य घोषणायात ब्यापकता बीगु मानसिकता ब्वलंकातःगु खः आः थ्व उकथं मजुइगु खँ सार्वजनिक संचार माध्यमय् नं पिदनेधुंकूगु दु ।

माओवादीं आः नं गणराज्यया सिमाना घोषणा मयाइगु जूगु दु। केवल थीथी राज्यया नां पित बियाः उकिया प्रमुख जक घोषणा यायेगु व उम्ह मनूया नेतृत्वय् थीथी राजनैतिक पार्टी व स्वतन्त्र मनू दुथ्याकाः राज्य संचालकत घोषणा यायेगु ग्वसाः यानाच्वंगु दु। थुकिं गुलि कार्य सफलता काइगु खः थ्व न्ह्यसः हे जुयाच्वंगु दनि ।

थुकथं हे नेपाःया आदिवासी नेवाःत सकलें जानाः नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणाया तयारी नं न्ह्याकाच्वंगु दु। थीथी राजनैतिक पार्टीया नेवाः भातृ संगठन, भाषिक व जातीय खलः पुचःत जानाः दयेकातःगु नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया ग्वसालय् नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणा जुइगु जुयाच्वंगु दु ।

न्हू नेपाः दुने संघ निर्माण यायेगु झ्वलय् फुक्क हे राजनैतिक पार्टीतय्सं नेवाः राज्य निर्माण जुइमाःगु खँय् एकमत जुयाच्वंगु दु। तर नेवाः राज्यया लागा बारे फुक्क हे राजनैतिक पार्टीतय्सं स्वनिगःया लागा जक नेवाः स्वायत्त राज्य जुइ धकाः धायेगु यानाच्वंगु दु। छगू इलय् ला स्वनिगः दुनेया येँ लागा देय्या राजधानी नं जूगु कारणं थ्व केन्द्र शासित जुइ धकाः नं धायेगु याना वयाच्वंगु खः। तर नेवाःतय्गु व्यापक विरोध, दवाव व राजधानी जूगुया कारणं थन केन्द्रीय शासन न्ह्याइ धकाः धाःगु खःसां थनं राजधानी हे चीका यंकि धकाः विरोध यायेवं हालया निंतिं थ्व विवाद भतिचा मत्थर जुयाच्वंगु दु। तर नेवाः राज्यया लागा स्वनिगलं पिने नं जुइमाः धकाः नेवाःतय्सं यानाच्वंगु मागयात अझं मेमेगु राजनैतिक पार्टीतय्सं सहजकथं काःगु खने मदुनि। माओवादी भतिचा उदार जूगु खने दुसां थुकिं अझं नेवाःतय्सं न्हापांनिसें बसोबास याना वयाच्वंगु लागा पूर्ण नेपाल मण्डलयात कःघाःगु खने मदुनि। अझ थुगु हे पार्टीया छगू जातीय घटक तामाङतय्सं नेवाः राज्यया लागा येँदेय्या चक्रपथ स्वयां अप्वः मजुइगु चर्चा यानाच्वंगु दनि।
नेवाःत नेपाःया आदिवासी खः। थौं नेपाःया म्हसीका हे नेवाःतय्गु सम्पदाया कारणं जूगु खः धइगु खँय् विज्ञत एकमत दु। नेवाःतय्त राज्यं दमन याःगु कारणं हे न्हापा नेवाःत गुलि विकसित जूगु खः लिपा उलि जुइ मफयावंगु खँय् विवाद मदु। छगू इलय् नेपाः धइगु हे नेपालमण्डल खः अले थन वसोवास याइपिं नेवाःत खः, थ्व कारणं आःया नेवाः राज्य ऐतिहासिक रुपं दयाच्वंगु नेपालमण्डल लागा जुइमाःगु खँय विवाद मदु। आःया नेपाःया न्हू संविधानय् नेवाः राज्यया लागा थुकथं निर्धारण यायेत सकलें नेवाःत छधी जुइमाः ।

नेवाःतय्त फुक्क हे ख्यलं उत्पीडनय् लाकातःगु दु। आः जुइत्यंगु राज्य पुनरसंरचनाया ज्याय् राजनैतिक पार्टीतय्गु महत्वपूर्ण भूमिका दु। तर राजनैतिक पार्टी दुने दुथ्यानाच्वंपिं नेवाः सभासद वा नेतातय्सं नेवाःतय्सं न्ह्यब्वयाच्वंगु थ्व लागा अवधारणायात सशक्त कथं दावी याये फयाच्वंगु मदु। खय्त ला थुपिं नेवाः जूगु कारणं हे नं थःपिनि पार्टी दुने महत्वपूर्ण जिम्मेवारी कायेत सफल जुयाच्वंगु खयेफु, तर पार्टी दुने गैर नेवाःतय्गु बाहुल्यता दयाच्वनीगु कारणं थःपिंसं चाहे जूसां नं नेवाःतय्गु सः तये फयाच्वंगु मदु। संविधान सभा दुने नेवाःतय्गु ल्याः म्हो जूगु कारणं अन बहुमतया सः तये फयाच्वंगु मदु। नेवाःतय्सं थ्वयेकाच्वंगु सःयात सुं नं ततःधंगु संचार माध्यमतय्सं महत्व नं बियाच्वंगु मदु। थ्व कारणं नेवाःतय्सं थःपिनि छगू हे सः पिथनेगु निंतिं थगुने सकल नेवाःत जानाः सतकय् जुलुस पिकयाः संविधानसभाय् माग न्ह्यब्वयेधुंकूगु दु। उकथं हे नेपालभाषायात न्हापा सर्वोच्च अदालतं आधिकारिक मान्यता मबिउगु विरोधय् जेष्ठ १८ गतेयात हाकुगु न्हिकथं हनेगु झ्वलय् नेपालमण्डल लागा बन्द यायेत सकल नेवाःत सतकय् कुहांवःगु खः। आः नं नेवाः राज्यया लागायात कयाः सकलें नेवाःत थ्वहे पोहेलाथ्व ९ (पौष ११ गते) सतकय् कुहां वयाः थःपिनि शक्ति क्यनेमाःगु दु। नेवाःत हरेक थासं विस्थापित जुयाच्वंगु सन्दर्भय् थःपिनि शक्ति व नेवाःत सकलें छप्पँ खः धकाः क्यनेगु थाय् आः सतक हे जक जुयाच्वंगु दु। थ्व थासं नं नेवाःतय्सं थःपिनि सः थ्वयेके मफुत धाःसा नेवाःतय्गु अस्तित्व न्हना हे वनीगु खँय् सकलें गम्भीर जुइमाःगु खनेदु ।

nshakya@gmail.com

More Stories Like this