यःमरि पुन्हि, ज्यापु दिवस व नेवाः

सानुराजा शाक्य

नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिपाखें वइगु पोहेलाथ्व ९ (पुष ११) य् तःजिक ज्याझ्वःया दथुइ नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणाया ग्वसाः हयेधुंकाः उकियात ताःलाकेत थीथी तयारी यानाच्वंगु दु। उकिया छगू मा कथं नेवाः देय् दबूलिसे आवद्ध नेवाः जातजातिया खलः पुचःतय्पाखें वइगु मंसिर २७ गते शनिवाः बसन्तपुली प्रतिवद्धता ब्वयेगु ज्याझ्वः दु। थुकिया सांकेतिक अर्थ नेवाः दुने दुगु थीथी जातजातितसें नेवाः ऐक्यवद्धता नं क्यनेगु खः। नेवाः दुने थीथी जात दुगु खँ वास्तविकता खः तर नेवाःतय्गु सरोकारया सवालय् थ्व फुक्कं नेवाः राष्ट्रियताया नितिं छप्पँ दु धकाः क्यनेमाःगु आवश्यकता नं थौंया माग खः। थुकियात हे वाःचायेकाः नेवाः स्वायत्त प्रदेश दयेकेगु अभियानय् नेवाः फुक्कं छवाः धकाः नं क्यनेमाःगु खः ।

नेवाः दुने नं जात विभाजन दु धकाः नेवाःतय्त थ्व इलय् छप्पँ छवाः मयायेगु कुतः न्हापांनिसें हे जुया वयाच्वंगु खः। मल्लकालय् नापं नेवाःतय्त थीथी जातय् विभाजन यानाः थःगु शासनयात सुरक्षित यायेगु कुतः म्हिगः नं जूगु खः। उकियात निरन्तरता शाह व राणातय्सं नं बिल। नेवाः दुनेया छगू जातयात दरवारय् थाय् बियाः मेगु जातयात शोषण यायेगु प्रवृत्ति म्हिगःया राजतन्त्रय् जुयावन। आधुनिक नेपाः निर्माणया झ्वलय् नेवाः दुने दुगु विभाजनया ध्वः मदयाः नेवाः पहिचानय् फुक्कं न्ह्यनाः नेवाः सभ्यताया विकास जुइधुंकल। नेवाः सभ्यता व संस्कृति थौं विश्वय् नेपाःया परिचय बीबलय् ब्वयेमाःगु सांस्कृतिक तत्व जुइधुंकल। थुकियात गैर नेवाःतसें नं स्वीकार याः। राज्यसत्ताया च्वकाय् च्वंपिं गैर नेवाःतसें नेवाः संस्कृतियात च्वछायाः नेवाः फुक्क खँय् सर्वसम्पन्न जू धाइबलय् झी नेवाःत गर्वित नं जुयाच्वना तर उमिसं हे नेवाःतय् जातीय भाषिक अधिकार बीगु खँ वल कि दकलय् मभिंपिं नेवाःत हे खनाच्वनी। थ्व सवालय् नेवाःत दनावल धाःसा उमिसं पनां पने फइ मखु धकाः उमिसं सिउ। उकिं नेवाःत छवाः मजुइमाः उमि दथुइ हे अन्तरविरोध अप्वया थवं थःगु दथुइ ल्वापु जुइमाः धकाः उज्वःपिं मनूतसें मनं तुनाच्वंगु नं दु ।

नेवाः छवाः जुइमाः धइगु चिन्तन जुयाच्वंगु दथुइ नेवाः दुने नेवाःतय् थीथी नखःयात छगू नेवाः जातया दिवस कथं हनेगु परम्परा नं विकास जूगु दु। गथे यःमरी पुन्हि नकतिनि क्वचाल यःमरी पुन्हियात ज्यापु दिवस कथं धुमधाम कथं नं न्यायेकल। न्हूदँ कुन्हु नेवाःतसें भिंतुना जुलुस याये थें हे वकुन्हु विशेष यानाः ज्यापुतसें थःथःगु त्वाःत्वालय् ध्वाखा दयेकाः ज्यापु दिवस हन। नेवाःतय् नखःचखः कृषिनाप स्वानाच्वंगु दु। गुंपुन्हिबलय् क्वाति त्वनेगु, साखःति त्वनेगु, सकिमिला पुन्हि, स्वन्तिबलय् छ्यलीगु सिसाबुसांनिसें कयाः यःमरिपुन्हिबलय् नेवाःतय्त माःगु विशिष्ट परिकार यःमरि तकं कृषि उत्पादन नाप स्वानाच्वंगु दु। यःमरि पुन्हि नं उकथं हे नेवाः सकलया छगू तःजिगु नखः खः। थःगु बुँइ उत्पादन जूगु न्हूगु जाकियात यःमरि दयेकाः द्यःयात छानाः हनेगु नखः कथं थुकियात काइ। थुकी दुने प्रकृति पूजा व बौद्ध धर्मया सम्मिश्रण जुयाच्वंगु खनेदु। उकिं यःमरिपुन्हि फुक्क नेवाःतय् नं नखः खः। तर यःमरि पुन्हियात ज्यापु दिवस कथं हनेबलय् मेपिं नेवाःतसें नेवाः दुने फुट वःगु कथं थुइकाच्वंगु दु। नेवाःतय् थीथी पेशा खःसां छुं दशक न्ह्यः तक नेवाःत कृषि उत्पादनय् हे निर्भर जाति खः। थौंकन्हय् बुँज्या याइपिं धायेबलय् नेवाः जातिया महर्जन डंगोल आदि जातया समुदाययात जक ज्यापु धकाः थुइकाच्वना। तर बुँज्या याइपिं हे ज्यापुया अर्थय् कायेबलय् नेवाः जातिया महर्जन डंगोलंनिसें तण्डुकार, शाक्य, बज्राचार्य व श्रेष्ठतसें नं बुँज्या याः तर थौं हनाच्वंगु ज्यापु दिवस थेंज्याःगु पर्व फुक्क नेवाःतसें हे थःगु दिवस कथं थुइकेमाःथाय् नेवाः जातिया छगू जात समूहं जक न्यायेकाच्वंगु खःला धइगु भ्रम ब्वलनेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। आः नं नेवाः जातिया छगू जात स्यस्यःतसें बुँज्या यानाच्वंगु दु। बुंग व धादिङ्ग लगायतया शाक्यतसें बुँज्या यानाच्वंगु दु। मानन्धर, तण्डुकार, नगरकोटी, पुलामि, बलामी, गोपालीतसें नं बुँज्या यानाच्वंगु दनि। थ्व ल्याखं बुँइ श्रम याइपिं फुक्क नेवाःतय्गु दिवस कथं ज्या जुइमाःगु थासय् जात वर्ग विशेषया अर्थय् काः वनेबलय् थुकिं नेवाःतय्त विभाजन याइगु शंका ब्वलंगु खः। शायद उकिया हे प्रभाव कथं नायःतसें पाहांचःर्‍हेयात नायः दिवस कथं हनेगु शुरुवात जूगु दु ।

आ: बरे, गुर्जुतसें पंज्रांयात बरे दिवस (राणाकालय् तक बाँडा जात्रा धकाः नेवाःतय्त बिदा बीगु चलन नं दुगु खः), खुसःतसें चैत्र महिनाया रामनवमियात खुसः दिवस धायेगु खःला धकाः गफ जुइगु याः। थ्व क्रम थुकथं विकास जुल धाःसा गफ वास्तविकताय् महिली नं धाये मफु। यदि थुकियात फुक्कं नेवाःतय्त चिना तये फइगु दिवस कथं हिले फत धाःसा थीथी नखःयात थीथी जातया नामय् दिवस कथं हनेगु नेवाःतय् नितिं न्हूगु पहिचानया रुपय् विकास जुइफइ तर मेगु अर्थय् नेवाः जाति दुनेया अस्वस्थ्य प्रतिस्पर्धा व शक्ति प्रदर्शन कथं छ्यल धाःसा थ्वहे नेवाः दुर्गतिया पलाः जुइगु पक्का खः। उकिं सचेत नेवाःतसें थुकथं न्हूकथं नखः हनेबलय् नेवाःतय् दथुइ विखण्डन मजुइमा धइगु खँय् जातीय खलः पुचःया न्ह्यलुवात सजग जुइमाःगु खनेदु।
नेवाःतय्गु एकताया खँ ल्हायेबलय् न्हूगु बांलाःगु पक्ष नं वयाच्वंगु दु। गथे थौंकन्हय् नेवाः प्याखं धकाः क्यनेबलय् ज्यापु ज्यापुनी प्याखं, नेवाः वसः कथं हाकुपतासियात फुक्क नेवाःतसें कायेगु यानाहःगु दु। स्वनिगः पिनेया नेवाःतय् न्हापा गामय् लाखे प्याखं जक दइगु थासय् थःगु सांस्कृतिक पहिचान कथं धिमे बाजं स्यनेगु क्रम नं शुरु जुइधुंकल। धिमे बाजं थौं ज्यापुतय् दथुइ जक सीमित मजुसे फुक्क नेवाःतय् मंकाः बाजं जुइगु क्रमय् दु। स्वनिगः दुने बानेश्वर बुद्धनगरया नेवाःत गुपिं तण्डुकार, शिल्पकार, श्रेष्ठ व महर्जन फुक्कसिनं धिमे बाजं स्यनेगु व प्रत्येक नखःचखःबलय् हाकुपतासि सिनाः नेवाः म्हसीका क्यनेगु याना हःगु वास्तवय् नेवाः छवाः जुइगु लँय् न्ह्यानाच्वंगु बांलाःगु संकेत कथं कायेमाः ।

More Stories Like this