लोकतन्त्रय् सामाजिक न्याय आवश्यक

डी. आर. खड्गी

पृथ्वीनारायण शाहया नेतृत्वं विभाजित जुयाच्वंगु यक्व राज्ययात छधी यानाः विशाल नेपाल दयेकल। विशाल नेपाल निर्माण यायेधुंकाः गुलि नं आदिवासी जनजाति व स्थानीयवासीत दु, थ्व फुकसित शोषण यानाः कमजोर यायेगु लागि पिनेयापि नागरिक हयाः प्रशासन क्षेत्रय् नियुक्ति यायेगु ज्या नं राज्य सत्तां न्ह्याकल ।

तत्कालिन राज्य सत्तां स्थानीय आदिवासी, जनजाति व जातियात नं छुं छुं पदय् तयेगु ज्या ला यात तर थःगु जाति प्रति हित मयाइपिंत जक थुकथं राज्यसत्ताय् हःगु यचुक खनेदु। थ्व क्रम शाह राणानिसें आः तक नं न्ह्यानाच्वंगु दु। शाह व राणातय्सं जनतायात यक्व शोषण व दमन यानाच्वंगुलिं देय् विकास मजूगु खः। न्हापा राणातय्सं शासन यानाच्वंगु इलय् नं बरोबर आन्दोलन मजूगु मखु तर सफल मजुल। वि.सं. २००७ सालया जनआन्दोलन तिनि क्रुर राणातय्गु शक्ति क्वपालेत सफल जुल। राणा शासकतय् शक्ति क्वपालेत जनता सफल जूसां जनताया स्थितिइ धाःसा खास हे सुधार जूगु खनेमदु। जनताया असन्तोषया चरम अवस्था उबले क्यन ०४६ सालं हानं जनता आन्दोलन याना बहुदल शासन हयेत सफल जुल। ०४६ सालया सफल आन्दोलन नं बहुसंख्यक आदिवासी, जनजाति, दलित महिला व मधेशीतय्त खस ब्रम्हु नेतातय्सं सत्ताय् दुथ्याकेगु मस्वल। अःखतं शोषण जक यानाच्वन। जब खस ब्रम्हुत शक्तिशाली जुयावल राजसंस्था सशंकित जुयाः जुजु ज्ञानेन्द्रं शक्ति थःगु ल्हातय् काल। राजसंस्था स्वयां खस ब्रम्हु अति हे चतुर खः धयागु उबलय् प्रष्ट जुल। खस ब्रम्हु नेतातय्सं बहुसंख्यक जनतां अविश्वास यायेवं उमिसं दिल्ली दरवारय् शरण काःवन। छगू पुचः खस ब्रम्हु माओवादीया पार्टी संगठनं यानाः आदिवासी, जनजाति, मधेशीतय्त ल्हातय् कयाः राजसंस्थाया विरुद्ध जनयुद्ध याकाच्वन। आखिरय् न्हय्गू दल व माओवादीं दिल्लीया गृह मन्त्रालय बैठकया नामं १२ बुँदे सम्झौता यानाः राजसंस्था खतम यायेत सहमत जुल ।

जब राजसंस्थाया शक्ति म्हो जुइ सातकि च्यागू दलपाखें दिल्ली सरकारयात गुण पुलेगु ल्याखं नागरिक विधेयक पास याकाः प्रत्येक दँय् लाखौं विहारीतय्त नागरिकता बीगु ज्या यात। मेगु ज्या खः बिहारी मूलयापिं नागरिकतय्त नेपाःया उच्च पदय् छ्वयेमाःगु बाध्यता जुल। भारतीय सचिव नेपाःया विमानस्थलं तप्यंक प्रधानमन्त्रीया क्वथाय् वनाः गोप्य सहलह जुइगु थ्व हे कारणं खः। थौंकन्हय् नेतातय्सं संघीयता स्वायत्तताया वकालत यानाच्वनीगु कारण नं विदेशीया गेमप्लान दुनेया कासा खः। विदेशी शक्तिया चाहना खः संघीयता अथवा स्वायत्तताया अधिकार बीका देशय् साम्प्रदायिक दंगा याकेगु। जिगु धापू संघीयता, स्वयत्ततायात विरोध यायेत्यनागु मखु। यदि अधिकार वल धाःसा सही ढंग छ्यलेमाः धायेत्यनागु जक खः। थौंकन्हय्या राजनीतिया चहलपहल स्वयेबलय् संघीयता अथवा स्वायत्तता शासनया लँय् वनेगु निश्चित थें जुइधुंकल। सरकारया विपक्षय् च्वनाच्वंम्ह माओवादीं संघीयता, स्वायत्त राज्य घोषणा याइगु जुल। माओवादी पार्टी धुंकाः नेवाःतय् राजनीति व जातीय खलः पुचःतपाखें नं स्वायत्त राज्य घोषणा यायेगु तयारी जुयाच्वंगु दु। संघीयता अथवा स्वायत्त शासनया अधिकार वइगु निश्चित खनेदुगुलिं झी थ्व व्यवस्थायात सही ढंग न्ह्याकाः पुर्खां विकास याना क्यंथें झीसं नं विकास याना क्यने फयेकेमाः। यदि स्वायत्त शासनया अधिकार वयेधुंकाः नं नेवाः जातिया दथुइ जक तिकडम यानाः छगू जातिं मेगु जातियात ध्वं लायेगुलिइ वन धाःसा नेवाःत पतन मजुइ धकाः धायेमफु। अथे जूगुलिं नेवाःया अस्तित्व ल्यंकेत आर्थिक, सांस्कृतिक प्रगतिया निंतिं फुक्क नेवाः छप्पँ जुइमाः। अथे जूसा जक नेवाः जातिया भविष्य उज्ज्वल जुइ ।

पुस १ गते माओवादीपाखे व ११ गते नेवाः राजनीति व जातीय खलः पुचःपाखें स्वायत्त राज्यया घोषणा यायेगु तयारी जुयाच्वने धुंकल। स्वायत्त शासनया घोषणाया निंतिं यानाच्वंगु तयारी तसकं सकारात्मक पलाः खः धायेमाः। छाय्धाःसा आः नेवाः शक्ति गैरनेवाःतय्गु संगठनया भरोसाय् च्वनेगु त्वःताः थःगु हे शक्तिइ दनाः विकास यायेगु सोच व संकल्पयात च्वछायेमाः। यदि झीसं स्वनिगलय् स्वायत्त शासनया अधिकार काये फत धाःसा झीगु बुद्धि विवेक छ्यलाः उगु व्यवस्थायात सफल यायेमाः। अज्याःगु सफलता चूलाकेत छगू निगू थज्याःगु ज्या यायेमाःगु ल्वःमंके मजिउ, व खः स्थानीय नगर व गांया जनतायात राजनीतिक चेतना बीगु। स्वायत्त शासन सफल यायेत ध्यबा सिबे नं राजनीतिक चेतना व ज्ञान आवश्यक जू। चेतना व ज्ञानयात प्राथमिकता मबिउसें खाली ध्यबायात जक प्राथमिकता बिल धाःसा गोलमाल जुइफु। ध्यबा धायेबलय् केन्द्रं बीगु अनुदान, विदेशीतय्सं बीगु ग्वाहालि व स्थानीय जनतापाखे मुनीगु कर खः। राजनीतिक चेतना व ज्ञानया अभाव जुल कि छुं नं समस्याया समाधान याये फइमखु। न्ह्याथेंजाःगु समस्या समाधानया निंतिं पार्टीया नेतृत्व वर्ग व जनता मिलय् जुयाः समाधानया लँपु मालेफःसा जक पार्टीया औचित्य दइ। पार्टीया नेतातय्सं जनताया शक्ति व अधिकारया वकालत यायेगु जक मखु विकास निर्माणया ज्या याकेगु जनतायात उत्साहित याके फयेकेमाः। अले जक जनता उत्साहित जुयाः विकास निर्माणया ज्याय् लगे जुयाक्यनी। प्रत्येक नागरिकयात अति आवश्यक शिक्षा, स्वास्थ्य व रोजगारीया समस्या समाधानया निंतिं नं राज्यपाखें कुतः यात धाःसा राज्य सफल व लोकप्रिय जुइ। मेगु महत्वपूर्ण खँ श्रमया कदर, सिर्जनशील बुद्धिजीवीतय्गु कदर राज्यं याये फयेकेमाः। पश्चिमी राष्ट्रया विकास जूगु नं सक्षम विवेकी वृद्धिजीवीतय्गु कदर यानाः उपिंपाखें देश व समाज हितया ज्या काये फुगुलिं खः ।

स्वनिगलय् स्वायत्त शासनया आवश्यकता दु। छाय्धाःसा गैर नेवाःत वयाः स्वनिगःयात ध्वस्त यानाच्वंगु दु। आः वइगु स्वायत्त शासनया अधिकार स्वनिगःयात सफा सुन्दर व्यवस्थित यानाः जनतायात राहत जुइगु राजनीतिक व्यवस्था लोकतन्त्र समता व सामाजिक न्याय सुनिश्चित जुइ धयागु आशा याये ।

More Stories Like this