विपाकपाखे बचे जुइत हिंसा याये मजिउ

सुनिता मानन्धर

हलिमयन्यंक हत्या हिंसाया लसकं थाय् काःगुलि हे थौं हलिंन्यंक छन्हु हे जक जूसां अहिंसा दिंकथं हनेगु याना वयाच्वंगु दु। झीगु देशय् नं थुगु दिंयात हनेगु याना वयाच्वंगु दु। अथे ला हलिमयन्यंकं हिंसा निर्मूल यायेमाःगु खँ अहिंसा दिवसया लसताय् सकलें बुद्धिजीवी नापं नेतातसें धायेगु यानाच्वगु दु। खय्त ला हत्याहिंसा धयागु सुया जक यइ। न्यने जक मातलें म्ह हे सिरिङ जुया यानापुसेच्वंगु लकसय् सुया जक च्वने यइ? सकसिनं हत्या हिंसा त्वःताः अहिंसाया लँपु लिना बिउसा झीगु देय् जक मखु हलिंन्यंक हे न्ह्यइपुगु शान्तगु यइपुसे च्वंगु लकस ब्वलनीगु खइ। झीसं थौ) अहिंसा दिं हनाच्वना तर विडम्बना अहिंसाया प्रतिक भगवान बुद्धयात लँपुइ वनेगु बिचाः धाःसा याना मच्वना। थुकिया मू कारण बौद्ध साहित्ययात हलिमयन्यंक प्रचार प्रसार याये मफुगुलि हे खः ।

दकलय् न्हापा पंचशीलतया बारे छकः बिचाः याये। पंचशीलया दकलय् न्हापांगु शील प्राणी हिंसा मयायेगु हे जुल। जब सुना नं सुं प्राणीया हिंसा याइ मखु अन हत्याहिंसा तापाना वनीगु स्वाभाविक हे जुल। अथे हे जब सुनां नं खुया कायेत वनी वं थः बचे जुइत ल्वाभः नं ज्वना जुइ। खुइत वःम्ह खुँ छेँ थुवाः नाप लायेवं छेँय् थुवाःयात ल्वाभःलं छ्यलाः घाःपाः यानाबी। उलिं नं मजिल धाःसा स्याना तकं बी। उकिं थन पंचशीलया निगूगु शील मबीकं कायेगु ज्या त्वःतेगु याःसा थुकिं नं हत्या हिंसायात म्हो यानाबी। थौ व्यभिचारीया कारणं यानाः नं यक्व हे मनूतसें थःगु जीवन फुका च्वनेमाःगु दु। छगू इलय् व्यभिचारीया कारणं यानाः थःगु प्वाथय् च्वंम्ह हयाउँमचा बुइवं हे स्यानाः वांछ्वयेगु प्रवृत्ति नं ब्वलंगु खः। यदि पंचशीलया स्वंगूगु शील पालना याये फःसा थुकथंया हत्या समाजं तनावनी। अथे हे वसल शुत्रय् धयातःगु दु 'योनिज व अण्डज प्राणीया हत्या याइम्हेसित शुद्र धाइ। थुगु खँयात थुइका कायेफःसां समाजं हत्या हिंसायत निर्मूल याये फइ। अथे हे मखुगु खँ ल्हाना खःगुयात मखुगु, मखुगुयात खःगु धाल धकाः ल्वानाः थवं थवय् हत्या याना जुइपिं नं यक्व हे दु। यदि सकसिनं पंचशीलय् प्यंगूगु शील पालना याये फूगु जूसां थुकथंया लकस ब्वमलनीगु जुइ। हिंसाया दकलय् तःधंगु कारण सुरापान नं खः। यदि सुं मनू सुरापानया लँपुइ लाःम्ह जूसां वं थुकिया निंतिं खुइगु, दायेगु, मखुगु खँ ल्हायेगु, व्यभिचार यायेगु निसें हत्या हिंसा यायेगु ज्या यायेत तकं लिचिली मखु। उकिं अहिंसाया लँपु लीगु निंतिं दकलय् न्हापा पंचशीलयात सकसिनं मनन् यायेमाःगु खनेदु ।

अथे ला सकलें प्राणी म्वायेगु निंतिं हे संघर्ष यानाच्वनी, थःगु अस्तित्व न्हंकेगु ज्या सुं प्राणीं याइ मखु। मृत्यु शैय्याय् ग्वतुलाच्वंम्ह मनूया तकं हाकनं छकः म्वायेगु इच्छां त्वःती मखु। थुगु खँयात लुमंका सुनां नं प्राणीहिंसा याये मजिउगु खँयात धम्मपदय् थुकथं न्ह्यथनातःगु दु, 'दन्ड खनाः सकलें ग्याइ मृत्यु खनाः सकलें ग्याइ।' उकिं थथें लुमंकाः प्राणी हिंसा याये मते ।

हिंसाया लँपुइ पलाः न्ह्याकीगु छगू कारण क्रोध (तं) नं खः। क्रोधी छु यायेजिउ, छु याये मजिउ धइगु खँ बिचाः मयासें क्रोधया वशय् वनाः न्ह्याथेंजाःगु ज्या नं याइ। वया मिखां मि च्याइ वया लागिं थःम्हं यानागु बामलाःगु खँ लुमंका पश्चाय् चाइ उकिं क्रोधयात दिकेया लागि क्रोधवर्गय् धयातःगु सुनां अप्वयाच्वंगु तंयात क्रोध दिके थें दिकी व हे धात्थेंयाम्ह सारथी जुइ धयागु खँयात थुइका कायेमाःगु दु ।

झीत हिंसा यायेत उत्प्रेरित याइगु कारण मध्ये लोभ लालच नं छगू खः। चुल्ल नन्दिय जातकय् थः मांयात शिकारीं स्याये त्यंगुलिं न्हापां नन्दिय माकलं थःयात स्याके बिल। अनं लिपा नं शिकारी मांम्हेसित स्यायेत तयार जुइवं चुल्ल माकलं थःयात स्यानाः नं धाल। निम्ह कायपिंत स्यानाः नं शिकारीया लोभी बिचाः मतनेवं वं माम्हेसित नं स्याना बिल। थुकथं लोभया कारणं यानाः शिकारी स्वम्ह माकःयात स्यागु खँ बौद्ध साहित्यय् न्ह्यथनातःगु दु ।

थौं झी दुने यक्वसिनं हे थःथःगु गच्छे शीप कथं लजगाः न्ह्याकावयाच्वंगु दु। लजगाः बिनाः थःगु जीवन याये नं फइ मखु। तर थौं यक्व धन कमे यायेगु तातुना न्ह्याथेंजाःगु ज्या यानाः धन कमे यानाजूपिं नं दु। तर थुकथं मभिंगु मजिउगु बामलाःगु ज्या यानाः धन कमे याःगु क्षणिक जक जुइफु। उकिं छुं कथंया ज्या याये न्ह्यः थःम्हं भिंगु यानाच्वना व मजिउगु याना च्वना धयागु खँय् नं बिचाः यायेमाः। बौद्ध साहित्यय् थःगु लजगाः कथं उपासकं याये मजिउगु न्यागू व्यापारयात थुकथं न्ह्यथनातःगु दु, काटमार यायेगु, शस्त्र दयेकाः वा दयेके बियाः न्याये मिइ याये मजिउ। सत्वप्राणी खास याना मनू न्याये मी याये मजिउ। ला न्याये मी यायेगु वा याके बी मजिउ। मादक पदार्थ न्याये मी यायेगु वा याके मजिउ। छुं कथंया विषालु पदार्थ दयेका वा दयेके बियाः न्याये मी याये मजिउ। यदि बौद्ध साहित्यय् न्ह्यथनातः कथं थुकथंया व्यापार यायेगु ज्या त्वःते फःसा समाजं हत्या व हिंसा नं चिलावनी ।

झी दुने नं थःगु इच्छा व आकांक्षा पूवंकेया लागिं द्यःद्यःपतिं पशुबलि बिउ जुइपिं नं म्हो मजू। अन्धविश्वासी जुयाः हे झीसं थुकियात निरन्तरता बियाच्वनागु दु। छुं दिं न्ह्यः छगू बुखँ पिहांवल द्यवं थःगु म्हगसय् वया कायया बलि बिउ धायेवं द्यःया नामय् थः काययात हे स्यानाबिल। थ्व छगू कथं अन्धविश्वास जक मखु समाजय् हे विकृति हइगु कारण नं खः। धम्मपदय् धयातःगु दु, 'थःगु सुखया लागिं मेपिं सुख यःपिं प्राणीतय्गु हत्या याइपिनि सुख जुइ मखु।' अथे हे जब थःम्हं सुं प्राणीया हत्या याइ। लिपा थः नं उगु हे प्राणीया हत्या याइ। लिपा थः नं उगु हे प्राणीया जन्म कया न्यासःक्व तक उकथं हे हत्या याके मालिगु खँ मतकभक्त जातकय् न्ह्यथनातःगु दु। उकिं थुकथंया विपाकपाखें बचे जुइत नं झीसं हत्या हिंसायात त्वःता छ्वयेमाः ।

गबलें ला बाध्यताया कारणं याना हत्यारा वा हिंसक जूवनीपिं नं दु। बौद्ध साहित्यय् नां हे अहिंसक जूम्ह मनू थः गुरु भक्तिया कारणं यानाः अंगुलिमार जूवन। तर थन लुमंकेमाःगु खँ छु धाःसा यदि अंगुलिमार भगवान बुद्धया लँपुयात न्हापा हे थुइका काःगु जूसा व अंगुलिमार जुइ मखु जुइ। अहिसा धर्मया मू लक्षण खः। थ्व बुद्धया स्वाभाविक वचन खः धयागु खँ मिलिन्द प्रश्नय् न्ह्यथनातःगु दु। उकिं झीसं दछिया छकः अहिंसा दिवस हनेम्वाः। थुगु दिंया वर्णन नं यायेम्वाः। तर झीसं थौं भगवान बुद्धं क्यना बिज्याःगु अहिंसाया लँपुइ पलाः तयेमाःगु दु। थुकिं हे जक झीगु समाज, झीगु देय् अले हलिमय न्यंकं हत्या हिंसा तापाना सदां अहिंसा दिं जूवनी ।

More Stories Like this