नेवाःराज्यया घोषणा राजनैतिक व वैचारिक महत्व

मुक्ति प्रधान

मुलुकया राजनैतिक स्थिति गम्भीर जुया वनाच्वंगु दु। देय्या संक्रमणकालिन थ्व राजनैतिक परिस्थितियात गथे यानाः अनुकुल यायेगु धकाः राजनैतिक पार्टीतय् दथुइ सहमतिया संस्कार विकास यानाः न्ह्यःने वनेगु सकारात्मक पलाः छीगु संकेत अझ नं खने मदु। संक्रमणकालिन राजनैतिक अवस्थाय् थीथी राजनैतिक पार्टीं थःथःगु हैसियत व मुलुकया दीर्घकालिन हित स्वयाः न्ह्यःने पलाः छीमाःगु थ्व इलय् सरकार गठनया कचवनय् हे ई फुकाच्वंगु दु। थ्व परिस्थितिइ मुलुकया स्वाधिनता व नेपाली जनताया संघर्षपाखें प्राप्त जूगु फुक्क उपलब्धि हे स्यनी ला धइगु गम्भीर संकट न्ह्यःने न्ह्यःने वयाच्वंगु दु । थ्व ईयात देशभक्त व श्रमजीवी जनताया पक्षय् यंकेगु लागिं बौद्धिक वर्गयात तःधंगु हे जिम्मेवारी वयाच्वंगु दु। थ्वहे झ्वलय् एनेकपा (माओवादी)या नेतृत्वय् गठन जूगु संयुक्त राष्ट्रिय जन आन्दोलनपाखें थीथी संघीय गणराज्य घोषणा ज्याझ्वः स्थगित यायेधुंकाः हानं स्वंगूगु चरणया संघर्ष अन्तर्गत थ्व ज्याझ्वः न्ह्याकेगु धकाः गुगु तयारी यानाच्वंगु खः उकियात विशेष यानाः सरकारय् दुगु राजनैतिक पार्टीपाखें विरोध जुयाच्वंगु दु। थ्व विषययात राजनैतिक व वैचारिक रुपं गुकथं स्वयेगु धकाः सहलह जुइमाःगु दु ।

नेपाः युगौंनिसें हे सामन्ती संरचना दुने गठन जूगु केन्द्रिकृत शासन प्रणाली छ्यला वःगु देय् खः धइगुली विवाद मदु। नेपाली जनताया थीथी संघर्ष व आन्दोलनं नेपाल गणतन्त्र घोषणा जूगु खः। नापं राजनैतिक मुद्दा कथं विवादय् दुगु संविधानसभा नं सम्पन जुल। सामन्ती व्यवस्थाया मुख्यालय राजतन्त्र नं मंत। थ्व इलय् जनता सार्वभौम जुइधुंकाः नं मुलुकयात ठिक थासय् तयेत राजनैतिक पार्टी दथुइ सहमति जुयाच्वंगु मदु। थ्वया सैद्धान्तिक व वैचारिक पक्ष छु खः? थ्व विषययात वैचारिक रुपं समाधान मयाःतले मुलुकया थ्व संक्रमणकालिन स्थितिया अन्त जुइ फइ मखुसा नेपाली जनताया संघर्ष व आन्दोलनया स्पिरिटयात संवोधन याइगु संविधान नं दयेके फइ मखु। लिपा वनाः मुलुकया राष्ट्रियता व सार्वभौमिक अखण्डता हे धरापय् लाना वनीगु खतरा झीगु न्ह्यःने वइ धइगु खँ नं थुइके माःगु दु। सामन्ती धरातलं गठन जूगु राज्यसत्ता आः संरचनागत रुपं कमजोर दु। न्हूगु संविधान बने जुयाः राष्ट्रिय एकता क्वातुइ धइगु खँ थथें जुइ फइ मखु। अन्तरिम संविधानपाखें मुलुकय् संघीय संरचनाया शासन प्रणाली लागू या धकाः घोषणा जक यात, संघीयताया आधार व विशेषता छु खः, थुकिया आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, भाषा, जाति व सम्प्रदाय दथुया अन्तरसम्बन्ध सामन्ती संरचना दुने हे निर्माण जुल धाःसा थ्व संघीय स्वरुपया छुं नं अर्थ दइ मखु। केवल राज्य विभाजन जक जुइ। उत्पीडन,श्रमशोषण व भेदभाव यथास्थितिइ हे च्वनी। पृथ्वी नारायण शाहं जबरजस्ती फौजी रुपं अतिक्रमण यानाः फुक्क जातिया अस्तित्व समाप्त यासें सामन्ती राज्य गठन यानाः राज्यपाखें हे जनतायात गुगु उत्पीडन व भेदभाव याःगु खः उकियात अन्त्य यायेगु विधि हे संघीय स्वायत्त शासन खः। संघीय स्वायत्त राज्य दुनेया फुक्क उत्पीडन मदयेकाः उत्पीडित जातियात स्वशासन व राजकीय अधिकार बियाः गठन जुइगु स्वायत्त राज्य दथुया अन्तर सम्बन्ध व केन्द्रीय सरकारयात सीमित अधिकार प्रदान यानाः गणराज्ययात शक्तिशाली यायेगु विधि हे नेपाःया सन्दर्भय् राज्य पुनर्संरचना व स्वाय शासन गठनया उच्चतम विधिया प्रारम्भिक चरण जुइ। अथे मजुल धाःसा भूगोलया राज्य दयेकाः जक गणराज्य गठन व घोषणा जुल धाःसा हानं फुक्कं उत्पीडन थयावत जुइ। शोषण, अन्याय, अत्याचार व केन्द्रिकृत राज्यया संरचना विघटन जुइ फइ मखु। हानं पुलांगु शासकतय्सं हे थःगु अस्तित्व कायम यायेत भ्रम ब्वलंकाः जातीय साम्प्रदायिकता पिकया बीफु। अथे जुयाः नेपाःया राज्य पुनर्संरचना व स्वायत्त शासनया आधार हे जातीय व वर्गीय उत्पीडननाप स्वापू तयाः समाधान यायेमाः। राज्यया घोषणा व गठन हे वर्गीय शोषण,अन्याय, अत्याचारया अन्त यायेगु लागिं जुइमाः। थ्वहे सैद्धान्तिक अवधारणाया लिधंसा कयाः स्वशासनया अभ्यासय् पलाः छीमाः। शोषण उत्पीडनयात ज्यूंका त्यूं तयाः राज्यया जक घोषणा जुल धाःसा गंभिर खतरा व राष्ट्रिय एकता व स्वाधिनता विरुद्ध प्रहार जुयाः सामन्ती राजतन्त्रया पक्षधरतय् बिगबिगी शुरु जुइफु ।

राज्य पुनर्संरचना व स्वायत्त शासनया अवधारणा हे नेपाःया सामन्ती राजतन्त्र व केन्द्रिकृत राज्यया विघटनया विधि ख। सामन्ती राजतन्त्रया अन्त्य नापं युगौंनिसें याना वःगु उत्पीडन व भेदभाव नं अन्त्य जुइ माःगु व थ्व अन्त्य यायेगु संरचना हे स्वायत्त गणराज्य जुइ माःगु खः। पंचायत अन्त्य जूसां फुक्कं शोषण यथावत च्वं थें आः नं गणराज्य जक गठन जुयाः अन शोषण व अन्याययात हे प्रश्रय बिल धाःसा थ्व स्वायत्त गणराज्यया छुं हे औचित्य दइ मखु। अथे जुयाः स्वायत्त गणराज्य गथे जुइमाः?थुकिया विशेषता व आधार छु खः? थ्व बारे उत्पीडित जाति व वर्गलिसे सहलह ब्याकाः थ्वया नेतृत्व श्रमिक व उत्पीडित जातियात हे प्रदान यायेगु प्रारम्भिक प्रकृयाया शुरुवात माओवादीया स्वंगूगु चरणया आन्दोलन नापं घोषणा जूगु दु। उत्पीडित थीथी जातिपाखें याःगु घोषणायात नं सहकार्य व समन्वय यानाः वनेमाः धकाः धकाः माओवादीपाखें राज्यया घोषणा बारे स्पष्ट दृष्टिकोण प्वका वयाच्वंगु दु। वहे वैचारिक व राजनैतिक महत्व पाखें आः वगु पौष १ गतेया नेवाः राज्य घोषणाया महत्वयात फुकस्यां थुइकेमाः ।

नेपाः देय्या थौंया स्थिति न्हापा लिपा थें मखु। सामन्ती केन्द्रित राज्यसत्ता नापया संघर्ष त्यानाः संक्रमणया लँपुं न्ह्यःने वनाच्वनागु स्थिति खः। लखन थापाया विद्रोहनिसें राणा विरोधी आन्दोलन, पंचायत विरोधी आन्दोलन, राजतन्त्रात्मक बहुदल विरोधी आन्दोलन व जनयुद्ध नापं निगूगु जनआन्दोलन तक नेपाली जनतां थुइकूगु व सीकूगु राजनैतिक चेतनायात आः सुनां नं म्हो याये फइ मखु। छखे परिवर्तनशील जनतापाखे थ्व उचाईया चेतना विकास जुयाच्वंगु दुसा राजनैतिक पार्टीत धाःसा थ्व चेतनशील जनताया आकांक्षायात संवोधन गथे यानाः यायेगु धइगु खँयात वास्ता मयासे मुलुकया परिवर्तित स्थितियात ख्याल मयासे पुलांगु हे ढंगं शासनयायेत स्वयाच्वंगु हे वर्तमान नेपाःया मू समस्या जुयाच्वंगु खनेदु। थ्व समस्याया समाधान व हल गय् यानाः जुइ?थ्वहे थौंया मू न्ह्यसः जुयाच्वंगु दु। नेपाः देय्या केन्द्रिकृत शासन विघटन जूगु इलय् श्रमजीवी जनताया शासनयात वैधानिकता गय् यानाः बीगु धइगु विषय हे थ्व गणराज्य घोषणापाखें न्ह्यःने वनीगु खँयात थुइकेमाः ।

मुलुकया संक्रमणकालिन थ्व इलय् फुक्क राजनैतिक पार्टीं मौलिक विषययात संवोधन यानाः न्ह्यःने वनेत सहमत जुइ माःगु खः। व मौलिक विषय धाःगु विषय हे सामन्ती राजतन्त्रात्मक शासन संस्कारयात पूर्णतः अन्त्य, न्हूगु संविधान निर्माण प्रकृयाय् सहलह, राज्य पुनर्संरचना, स्वायत्त शासनया स्वरुप, संघीयताया ढाँचा व विशेषता, बालक, वृद्ध, असहाय, मिसा, अपांग, अल्पसंख्यकया जिविकाया ग्यारेण्टी व ल्याय्म्ह पुस्ताया रोजगारी, शिक्षा, स्वास्थ, संचारयात जनताया पक्षय् हयेगु विषय महत्वपूर्ण जुइमाःगु खः। तर विडम्वना, थ्व विषययात सहलहया विषय धकाः न्ह्यःने यंकेगु छुं हे कुतः मयाःगु नेपाली कंग्रेस व एमालें थौं सरकारयात कब्जाय् तयाः संविधान निर्माणया फुक्क हे अग्रगामी एजेण्डायात फ्रिज यानाः माअवादीयात निरुत्साहित यायेगु, जनताया दथुइ माओवादी विरोधी वकवास फैले यानाः पुलांगु सामन्ती संस्कारयात हे यथास्थितिइ तयाः सरकारया नेतृत्व यानाच्वंपिं थुमिगु चाहना हे नेपाली जनता विरुद्धया षडयन्त्र साबित जुयाच्वंगु दु। उपिं थ्व यथास्थितिवादी चिन्तनयात माओवादीपाखे थौं नेतृत्वया सडक, सदननिखे हे राजनैतिक व शान्तिपूर्ण रुपं आन्दोलनया माध्यमं हस्तक्षेप मयात धाःसा उमिसं संविधानसभा विघटन यानाः राष्ट्रपति शासनया गुगु ध्वांस बियाच्वंगु दु व परिस्थिति जबर्जस्ती रुपं हयेफु, मुलुकयात हानं द्वन्द्वपाखे यंकेफु। थ्व खँयात ध्यान तयाः हे माओवादीं शान्ति प्रकृयायात न्ह्यःने यंकाः आन्दोलनया उपलब्धियात संस्थागत यायेत न्हूगु संविधान निर्माण प्रकृयाय् बः बिया वयाच्वंगु खः। नेपाली कांग्रेस व एमालेया थःगु मौलिक एजेण्डा छुं हे मदु। उमिगु एजेण्डा माओवादीया विरोध यायेगु जक ख। संसदया संकल्प प्रस्तावय् सहलह ब्याकेत बन्देज याःगु अले शान्तिपूर्ण सडक संघर्षयात शान्ति प्रकृया विरोधी धकाः विरोध यायेगु संसदवादी राजनैतिक दल नेपाली कांग्रेस व एमालेया ज्यायात गुकथं मूल्यांकन यायेगु? स्पष्ट जुया वःगु खँ छु धाःसां जनताया संघर्ष व बलिदानपाखें प्राप्त उपलब्धियात हानं पुलांपिं शासकतय्त हे लित बीगु कुतः कांग्रेस व एमालें यानाच्वंगु दु। थुमिसं अथे याःगुया मुल कारण धइगु उमिके संघर्षशील भावना व जनताया पक्षय् राजनीति यायेगु वैचारिक दृष्टिकेण मदयाः खः। अन्तर विरोधया सैद्धान्तिक पक्षयात आधार कयाः स्वत धाःसा राजतन्त्र धइगु श्रमिक व उत्पीडित नेपाली जनताया अन्तरविरोध शोषक सामन्ती विरुद्ध हे खः। सामन्ती संरचना व मान्यतायात राजतन्त्रं संरक्षण बियातःगु खःसा आः राजतन्त्र हे मदयेधुंकाः व सामन्ती सस्कार व संरचना अनाथ जूगु इलय् वयात संरक्षण बियाः थःगु राजनैतिक चाहना पूर्ति यायेत कंग्रेसं स्वयाच्वंगु दु, एमाले ढुलमुल अवस्थाय् दु। उलि जक मखु नेपाली कांग्रेस व एमाले दलाल पुँजीपति व भ्रष्ट नोकरशाही वर्गया सलाह कयाः थःगु राजनैतिक अभिष्ट पूर्ति यायेत स्व्च्वंगु दु । थ्वहे अन्तरविरोधया कारणं संविधानसभा, न्हूगु संविधान निर्माण प्रकृया व सरकार गठन, विघटन प्रकृयाय् प्रत्यक्ष लिच्वः लानाच्वंगु दु। माओवादी व मेगु राजनैतिक पार्टीया अन्तरविरोध थ्वहे सैद्धान्तिक पक्षय् लाःगुलिं हे एमाले व कांग्रेसं राष्ट्रपतिया पलाःयात असंवैधानिक घोषित याये मफयाच्वंगु खः। नेपाली सेना व अदालतयात लोकतान्त्रिक यायेत आनाकानी यानाच्वंगुया मू कारण हे थ्व खः। एमाले व कांग्रेसं उत्पीडित जनताया पक्षय् भचा जक पलाः छित धाःसां नं उमित भरणपोषण यानाच्वंपिं दलाल पुँजीपति व भ्रष्ट नोकरशाहीतय्सं उमित परित्याग याना बी। उमिसं त्याग यात धाःसा थुमिगु राजनीति हे समाप्त जुइ। राजतन्त्र समाप्त जूसां पुलांगु सामन्ती व जुजुवादी शक्तित थ्व इलय् गणतन्त्रवादी शक्तिलिसे तप्यंक संघर्षय् वये फइ मखु। पिने गणतन्त्रवादी धयाः दुने सामन्तीयात संरक्षण यायेत कुतः यानाच्वंपिं एमाले व नेपाली कांग्रेसया अनुदारवादी शक्तियात जुजुवादीतय्सं प्रयोग यानाच्वंगु दु। थुमिसं नेपाली जनताया पक्षय् जुइगु अग्रगामी लँपु पनाः हानं सामन्ती शक्तियात स्थापित यायेत कुतः यानाच्वंगु हे आःया राजनैतिक गतिरोध खः। थ्व गतिरोध मुलुकया सामन्ती शक्तियात ध्वंश मयाःतले कायम जुया हे च्वनी। अले रायमाझी व मल्लिक आयोगं अपराधी घोषित याःपिं अपराधीत हे थ्व देशय् हाली मुहाली जुयाच्वनी धइगु खँयात थुइके माल। थ्व स्थितिया अन्तया लागिं फुक्क जनगणतन्त्रवादी शक्ति व देशभक्त शक्ति छप्पँ जुयाः मंकाः मोर्चा निर्माण यानाः राजनैतिक सहमति कायम यात धाःसा जक पुलांगु सामन्ती शक्ति नापं संसदवादी एमाले, कांगेस व मेगु माओवादी विरोधी पार्टी दुने दुगु सामन्ती राजतन्त्रया अवशेष व प्रवृतियात न्हंकाः न्हूगु संविधान देय्या श्रमजीवी व उत्पीडित जनताया पक्षय् निर्माण जुइ धइगु खँ अग्रगामी लँपुया पक्षय् प्रतिवद्ध बौद्धिक व राजनैतिकव्यक्तित्वतय्सं थ्व इलय् थुइकेमाः ।

(च्वमि संयुक्त राष्ट्रिय जनआन्दोलन, नेपालया मू दुजः खः।)

More Stories Like this